Press "Enter" to skip to content

Dzieje księstwa (cz. 1)

Spread the love

Po śmierci w 1138 r. księcia Bolesława III Krzywoustego doszło do podziału Polski na dzielnice rządzone przez jego synów. Również Śląsk stał się jednym z księstw dzielnicowych. Pierwszym jego władcą został Władysław II – najstarszy syn Bolesława Krzywoustego.

Niestety wkrótce doszło do walk pomiędzy braćmi. W ich wyniku w 1146 r. wygnano z Polski Władysława II i Śląskiem zaczął rządzić jego młodszy brat Bolesław IV Kędzierzawy. W 1163 r. synowie Władysława II powrócili na Śląsk i podzielili pomiędzy sobą odzyskaną dzielnicę. Dali w ten sposób początek dwóm liniom Piastów śląskich: wrocławskiej oraz opolsko-raciborskiej. W latach 1201-1238 Dolnym Śląskiem rządzi książę Henryk I Brodaty, a po nim do 1241 r. Henryk II Pobożny (poległ w 1241 r. pod Legnicą w bitwie z Tatarami). Po śmierci Henryka rządy objęła jego małżonka księżna Anna, gdyż jej synowie byli jeszcze niepełnoletni. W 1242 r. władzę, również w imieniu małoletniego brata Henryka III Białego, przejął Bolesław II Rogatka – najstarszy syn Henryka II Pobożnego. Władca ten był bezpośrednim przodkiem książąt świdnicko-jaworskich. Po osiągnięciu w 1248 r. przez Henryka pełnoletności nastąpił podział księstwa na dwie dzielnice. Bolesław otrzymał Księstwo Legnickie, zaś Henryk Księstwo Wrocławskie. Wspomniani władcy mieli młodszych braci, których przeznaczono do stanu duchownego. Niestety nie było zgody pomiędzy Henrykiem III i Bolesławem Rogatką i książęta walczyli ze sobą. W 1266 r. umarł Henryk III i Księstwo Wrocławskie odziedziczył jego syn Henryk IV Probus. Władca ten z czasem stał się jednym z najpotężniejszych książąt polskich.


Z postacią Bolesława II Rogatki związane jest powstanie Księstwa Jaworskiego. Około 1274 r. wydzielił on najstarszemu synowi Henrykowi V Grubemu terytorium z miastami: Jaworem, Kamienną Górą, Bolkowem, Lubawką, Świerzawą, Nowogrodźcem i Lwówkiem Śląskim. Kilka lat później (1277 r.) Bolesław Rogatka przyłączył do swoich posiadłości Środę Śląską i Strzegom. Stało się to możliwe po jego zwycięstwie w bitwie pod Stolcem nad wojskami księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa. W 1278 r. umarł Bolesław Rogatka i rządy nad Księstwem Legnickim objął Henryk V Gruby. Władcą Księstwa Jaworskiego został Bolko I Surowy – młodszy syn Rogatki. Początkowo panował wspólnie z bratem Bernardem Zwinnym.

Książę Bolko I prowadził aktywną politykę mającą na celu wzmocnienie swojej władzy i powiększenie terytorium księstwa. Aby ją realizować sprzymierzał się z władcami Brandenburgii oraz Czech. W 1280 r. wspólnie z margrabią brandenburskim Ottonem V Długim najechał posiadłości Henryka IV Probusa, a w następnym w roku na Pragę. Chodziło wówczas o prawo opieki nad Wacławem, małoletnim synem króla Czech Przemysła Ottokara II poległego w 1278 r. podczas bitwy pod Dürnkrut (Suchymi Krutami). W 1284 r. Bolko I poślubił Beatrycze – córkę Ottona. Wspólne rządy Bolka I i Bernarda w Księstwie Jaworskim zakończyły się w 1281 r., wówczas to Bernard otrzymał Księstwo Lwóweckie. Wkrótce jednak, bo już w 1286 r. Bernard zmarł i przywrócono jedność księstwa. Posiadłości Bolka I uległy powiększeniu w 1290 r., gdy po śmierci Henryka IV Probusa pomógł bratu Henrykowi V Grubemu objąć władzę nad Księstwem Wrocławskim i w zamian otrzymał dużą jego część, z miastami: Świdnicą, Dzierżoniowem, Ząbkowicami Śląskimi, Ziębicami oraz Strzelinem. W ten to sposób powstało Księstwo Świdnicko–Jaworskie. W posiadaniu Bolka I znalazł się duży obszar Śląska obejmujący znaczną część Sudetów oraz ziem przyległych do nich. W 1291 r. Bolko I utracił na rzecz Henryka III Głogowskiego Chojnów i Bolesławiec. Jednak odzyskał je w 1297 r. Chojnów przekazał wówczas synom Henryka V Grubego (zmarłego rok wcześniej), zaś Bolesławiec przyłączył bezpośrednio do księstwa. W 1298 r. Bolko I był sojusznikiem Henryka III Głogowskiego w jego walkach w Wielkopolsce z Władysławem Łokietkiem.

Książę Bolko II Mały

Aby zapewnić bezpieczeństwo granic Bolko I wybudował bądź rozbudował szereg zamków, m.in.: Bolków, Kliczków, Rogowiec, Cisy, Grodno i Książ – który był główną siedzibą księcia. Z posiadaniem jego był związany tytuł używany przez Bolka i jego następców: Książę Śląska i Pan na Książu. Bolko I był wybitnym władcą, posiadającym własne wizje polityczne. Wchodząc w różnorodne sojusze prowadził niezależną politykę. W roku 1289 Bolko I uczestniczył w Opawie w spotkaniu króla Czech Wacława II z niektórymi książętami śląskimi. Podczas niego Wacław II próbował zorganizować koalicję przeciwko Henrykowi IV Probusowi, który opanował Kraków i sposobił się do zjednoczenia ziem polskich. Wówczas to król czeski próbując zjednać Bolka I podarował jemu okręg Chełmska Śląskiego. Jednak w razie konieczności Bolko I potrafił przeciwstawić się władcy Czech. W 1295 r. król Wacław II postanowił zająć księstwo wrocławskie. Planom tym przeciwstawił się Bolko I, który pod Kamienną Górą zablokował drogę jego wojskom maszerującym na Wrocław. Dodatkowo Bolko I i Henryk V postarali się o przejście pod opiekę papieża (1296 r.) i Księstwo Świdnicko-Jaworskie pozostało niezawisłe.

Bolko I dbał o rozwój miast, zakładał klasztory, popierał kolonizację Przedgórza Sudeckiego oraz Sudetów, surowo egzekwował prawo. Warto dodać, że po śmierci brata Henryka V Grubego był w latach 1296–1301 regentem Księstwa Wrocławskiego. Z tym okresem jego panowania jest związane interesujące wydarzenie. W 1297 r. doszło do konfliktu pomiędzy Bolkiem I i miastem Wrocławiem. Mieszczanie wrocławscy zostali zmuszeni do ukorzenia się przed księciem i za karę musieli rozebrać przy jednej z bram fragment muru na długości 4 prętów (ok. 17 m). Przez tak wykonany wyłom Bolko I wjechał do miasta. W okresie rządów regencyjnych książę Bolko I zatrzymywał dla siebie 75% dochodów Wrocławia. Książe umarł 9 listopada 1301 r. i został pochowany w ufundowanym przez siebie w 1292 r. klasztorze cystersów w Krzeszowie koło Kamiennej Góry. Pod jego rządami Księstwo Świdnicko-Jaworskie stało się, obok Księstwa Głogowskiego, najpotężniejszym na Śląsku.

Po śmierci Bolka I rządy w księstwie, w imieniu jego małoletnich dzieci, objął margrabia brandenburski Herman, szwagier zmarłego władcy. Współrządził ze swoją siostrą księżną Beatrycze – wdową po Bolku I. W 1308 r. Bernard (urodzony pomiędzy rokiem 1287 i 1291) osiągnął pełnoletność i zaczął samodzielnie rządy. W następnym roku pojął za żonę Kunegundę, córkę Władysława Łokietka. Z małżeństwa tego narodziło się dwóch synów: Bolko i Henryk oraz kilka córek. Po kilku latach panowania Bernard wyodrębnił bratu Henrykowi Księstwo Jaworskie, m.in. z miastami: Jaworem, Jelenią Górą i Lwówkiem Śląskim. Sam Bernard wspólnie z młodszym bratem Bolkiem panował na pozostałym terytorium księstwa. W 1322 r. przekazał Bolkowi rządy nad Ziębicami. Tak więc dziedzictwo Bolka I rozpadło się na trzy niezależne księstwa: świdnickie, jaworskie i ziębickie. Odtąd Bernard rządził m.in. w Świdnicy, Bolkowie i Kamiennej Górze. W 1322 r. przejął zastawioną mu przez Bolesława brzesko-legnickiego Niemczę, jednak w późniejszym okresie miasto to powróciło do Księstwa Brzeskiego. Książę Bernard dążąc do wzmocnienia swojej pozycji politycznej wydał siostrę Beatrycze za mąż za Ludwika Wittelsbacha – przyszłego króla Niemiec i cesarza. Zbrojnie popierał również tego władcę w jego walce o koronę cesarską (uczestniczył w bitwie pod Mühldorf w Bawarii). Po śmierci Bernarda (6 maja 1326 r.) rządy nad Księstwem Świdnickim objął Bolko II Mały, współrządził z bratem Henrykiem.


Bolko II panował w latach 1326-1368 r. Początkowo władał nad bardzo małym terytorium, jednak dzięki zręcznej polityce pod koniec panowania stał się najpotężniejszym z książąt śląskich. Bolko II zawierał sojusze z najważniejszymi władcami Europy środkowej, przymierza te były wzmacniane małżeństwami. Katarzyna – prawdopodobnie córka króla Węgier Karola I Roberta była żoną jego brata Henryka, zaś sam Bolko II pojął za żonę Agnieszkę, córkę księcia austriackiego Leopolda I z dynastii Habsburgów. Cesarz Ludwik Bawarski i Król Polski Kazimierz Wielki byli wujami Bolka II. Książę dbał o rozwój gospodarczy księstwa, dzięki jego staraniom kupcy świdniccy uzyskali u Kazimierza Wielkiego przywileju wolnego handlu z Rusią (1 stycznia 1345 r.) Bolko zdawał sobie sprawę z wagi rozwoju górnictwa, w 1366 r. wydał dokument w którym zezwolił na budowę „głębokich sztolni” na terenie dzisiejszego Wałbrzycha. Książę nakazał również wybijanie florenów (emisja złotych monet na ziemiach polskich było w tym okresie wielką rzadkością).

W początkowym okresie rządów Bolko II toczył wojny z Czechami. W 1331 r. jego wojska zatrzymały pod Niemczą armię króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Maszerowała ona na spotkanie z Krzyżakami w celu wspólnej walki z Władysławem Łokietkiem. W ten sposób Bolko pośrednio pomógł swojemu dziadkowi zwyciężyć Krzyżaków w bitwie pod Płowcami.

W 1331 r. umarł książę głogowski Przemko, jego żoną była Konstancja – siostra Bolka II. Książe świdnicki będąc opiekunem wdowy otrzymał Głogów oraz Bytom Odrzański i obsadził te miasta swoimi wojskami. Jednak miasta te zostały mu odebrane jeszcze w tym samym roku przez króla Jana Luksemburskiego.


Wspomniany wcześniej władca Czech stopniowo podporządkowywał sobie kolejne księstwa śląskie. W układzie w Trenczynie zawartym w 1335 r. Jan Luksemburski zrzekł się praw do tronu polskiego, a w zamian Kazimierz Wielki zrezygnował z księstw śląskich, które uznały już zwierzchność czeską. Zrzeczenie to nie dotyczyło księstwa jaworskiego, świdnickiego oraz ziębickiego.

Przez cały okres rządów Bolko II starał się powiększyć obszar którym władał. Około 1337 r. od Bolesława II Ziębickiego uzyskał Dzierżoniów, zaś w 1343 r. od Mikołaja Ziębickiego Sobótkę.

W latach 1345-1348 toczyła się wojna Polski z Czechami. Sojusznikiem Kazimierza Wielkiego był Bolko II Mały. Już na początku wojny wojska Jana Luksemburskiego zaatakowały Księstwo Świdnickie. Armia czeska oblegała Świdnicę, jednak jej nie zdobyła. Udało się jej jednak opanować Kamienną Górę. Miasto to zostało wkrótce odbite przez wojów książęcych za pomocą doskonałego podstępu. Wjechali oni do niego schowani w wozach załadowanych sianem i opanowali miasto.

Z oblężeniem Świdnicy w 1345 r. związana jest legenda. Według niej król Jan Luksemburski złożył ślubowanie, iż nie odstąpi od miasta, dopóki go nie zdobędzie. Tymczasem mimo dziesięciotygodniowego oblężenia Świdnica nie została zdobyta i król musiał przygotować się do odwrotu. Władca Czech, który na pierwszym miejscu stawiał honor, nie mógł odejść bez wypełnienia przysięgi. Zawarł więc z Bolkiem II porozumienie, na mocy którego z zawiązanymi oczami wszedł po drabinie na mury miejskie i zrzucił z nich jedną cegłę. W ten sposób symbolicznie spełnił uczynione nieopatrznie ślubowanie.


Książę Bernard Stateczny

Jeszcze w trakcie wojny z Czechami Bolko II zawarł 28 czerwca 1345 r. ze stryjem Henrykiem Jaworskim układ o wzajemnym dziedziczeniu. Porozumienie to się dopełniło w następnym roku, po śmierci księcia Henryka (15 maja 1346). Bolko odziedziczył wówczas Księstwo Jaworskie. Niestety miasta Leśna i Lubań posiadane dożywotnio przez Henryka przyłączono z powrotem do Górnych Łużyc.

We wrześniu 1345 r. pomiędzy walczącymi stronami zawarto rozejm, został on przedłużony po śmierci Jana Luksemburskiego w 1346 r. W roku 1348 r. wznowiono walki, zakończyły się one podpisaniem w listopadzie 1348 r. pokoju w Namysłowie na zasadzie status quo. Na jego mocy Król Polski Kazimierz Wielki przyrzekł nowemu władcy Czech Karolowi Luksemburskiemu przyjaźń, pokój i sojusz wojskowy. Sprzeczności pomiędzy Bolkiem II Małym i Karolem miały być rozstrzygnięte osobno.

16 sierpnia 1350 r. książę Bolko II zgodził się na roczny pokój oraz do niepodejmowania bez zgody króla Karola Luksemburskiego decyzji o przyszłości księstwa. Kilka miesięcy później, w grudniu 1350 r. Bolko II przystał na ślub swojej bratanicy Anny z Wacławem – nowo narodzonym synem władcy Czech. Jednak królewicz wkrótce zmarł i stosunki pomiędzy obydwoma panującymi ponownie uległy pogorszeniu. Sytuacja uległa zmianie w 1353 r., wówczas to Bolko II podpisał z Karolem Luksemburskim układ. Zgodnie z nim książę świdnicki godził się na zamążpójście księżnej Anny za Karola. W porozumieniu zadecydowano, że w razie bezpotomnej śmierci Bolka II jego ziemie przejmie Anna oraz jej dziedzice. Zabezpieczono również interesy księżnej Agnieszki, która po ewentualnej wcześniejszej śmierci małżonka miała dożywotnio rządzić Księstwem Świdnicko-Jaworskim. Jednak, gdyby Bolko doczekałby się potomka, wówczas musiałby zapłacić Karolowi 10.000 grzywien. W 1353 r. doszło do małżeństwa Anny Świdnickiej z królem Czech. Dwa lata później Karol został koronowany na cesarza, a wraz z nim Anna. W związku ze zmianą sytuacji politycznej Księstwa Świdnicko–Jaworskiego Kazimierz Wielki zrezygnował w 1356 r. z praw do niego. W 1361 r. Anna urodziła syna, późniejszego króla Czech Wacława IV. W następnym roku Anna umarła podczas kolejnego porodu.


Po ślubie bratanicy sytuacja Bolka II uległa zupełnej zmianie. Jako sojusznik króla kontynuował dzieło powiększania księstwa. W 1355 r. nabył Złoty Stok (z kopalniami złota), a ponadto uzyskał w dożywotnie rządy Kluczbork, Byczynę i Wołczyn. Trzy lata później kupił od księcia legnicko-brzeskiego połowę Oławy oraz Brzegu. W 1359 r. podczas regulacji granicy z Czechami wszedł w posiadanie zamku Radosno i jeszcze w tym samym roku nabył księstwo siewierskie. Kolejne ziemie pozyskał w 1360 r., kiedy to od Karola IV otrzymał połowę Księstwa Głogowskiego oraz miasta Głogowa. W 1364 r. Bolko II uczestniczył w Krakowie, wspólnie z cesarzem Karolem IV Luksemburskim oraz królami Węgier, Danii, Cypru i licznymi książętami, w słynnej uczcie u Wierzynka. Apogeum władzy Bolko II osiągnął w 1364 r., wówczas to do dotychczasowych nabytków dołożył Dolne Łużyce, które otrzymał w dożywocie. Po koniec rządów Bolko II pozyskał Kąty Wrocławskie. Jednakże już niedługo mógł się cieszyć swoimi nabytkami, gdyż już wkrótce zmarł. Stało się to 28 lipca 1368. Bolko II Mały został pochowany u boku przodków w Krzeszowie.

Rok po śmierci księcia przybył do Świdnicy cesarz Karol IV. Księstwem rządziła wówczas, zgodnie z zawartym wcześniej porozumieniem, księżna Agnieszka. Władza jej nie była z pewnością w pełni samodzielna, skoro nie ona, lecz król Czech Wacław IV wydał w roku 1384 pozwolenie dla Świdnicy, Jawora i Strzegomia na utworzenie oddziałów zbrojnych w celu ochrony kupców z tych miast przed rabusiami. Również jeszcze przed śmiercią księżnej król wysłał do księstwa swojego starostę. Księżna Agnieszka zmarła 2 lutego 1392 r. i została pochowana w kościele klasztornym zakonu franciszkanów w Świdnicy. Księstwo Świdnicko-Jaworskie stało się odtąd księstwem dziedzicznym, czyli przeszło pod bezpośrednie władanie królów czeskich, w ich imieniu rządzili starostowie. Pierwszym z nich został Beneš z Choustnika.


Według legendy książę Bolko II miał z księżną Agnieszką syna Bolka. Jego wychowanie powierzono błaznowi książęcemu Jakubowi Tau. Młody książę ponoć został zabity przez rycerza Lothara, jednak winę na siebie przyjął wspomniany Jakub. Oświadczył on, że zabił małego księcia przypadkowo, rzucając kamieniem. Za ten czyn Tau został ścięty w Świdnicy w ogrodzie zamkowym. Kiedy później przez własną wypowiedź rycerza wyszła na jaw niewinność błazna, postawiono mu kamień pamiątkowy, który nadal stoi w Świdnicy i przypomina o tej dawnej tragedii (znajduje się na placu św. Małgorzaty).

Wiesław Rośkowicz

6 LIKES

Skomentuj jako pierwszy!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Mission News Theme by Compete Themes.