Piława Górna na kartach historii zapisała się już w XIII wieku, w łacińskim dokumencie widniała pod nazwą Pilaviam Superius.
W czasie gdy na Śląsku panowali Piastowie, Piława Górna była miejscem gdzie zbiegały się granice trzech księstw: świdnickiego, ziębickiego i brzeskiego.
Miejscowość położona jest w malowniczej kotlinie dzierżoniowskiej, skąd podziwiać można Góry Sowie, Wzgórza Niemczańskie oraz rozległy Masyw Ślęży.
Piława na przestrzeni dziejów słynęła z wyrobu odzieży i kamieniarstwa. Na rozwój tego przemysłu wpłynęło założenie przez Ernsta Juliusa von Sedlitz, w roku 1743 kolonii Braci Morawskich.
Bracia Morawscy nazywani również Ewangelicką Jednotą Braterską lub herrnhutami to ewangelicka wspólnota kościelna powstała w XVIII wieku w Niemczech. Początek wspólnocie dali potomkowie wygnańców religijnych z Czech, którzy osiedlili się w Herrnhut na Górnych Łużycach. Wspólnota kładła duży nacisk na pietystyczną pobożność i działalność misyjną.
Kolejny dynamiczny rozkwit miejscowości rozpoczął się w roku 1858, gdy Piława Górna uzyskała nowe połączenia kolejowe. Miejscowość zaczęła się rozrastać, pojawiły się nowe zabudowania wzorowane na budownictwie wielkomiejskim oraz okazałe zespoły fabryczne: tkalnie Zimmermanna, Erxlbena, Haaga, Scholkmanna, zakłady kamieniarskie Thusta i Haehnela.
W roku 1928 nadszedł czas na kolejne zmiany. Miejscowość która podzielona była na kilka działów: Piławę Górną I, Piławę Górną II, Górno-Środkową oraz Osiedle Braci Morawskich Gnadenfrei, połączono w jeden organizm i nazwano Gnadenfrei.
Po wspomnianych osadnikach do dnia dzisiejszego istnieje jeden z najlepiej zachowanych kompleksów urbanistycznych na terenie naszego kraju. Wzorowany jest na Herrnhut w Niemczech, światowej stolicy Braci Morawskich. Położony jest on w centralnej części Piławy Górnej. Pierwotnie osiedle wybudowane miało być na zboczach Góry Parkowej, ale ostatecznie Ernst Julius von Sedlitz, który przekazał część swojej posiadłości, zdecydował inaczej.
Najokazalszym z budynków należącym do Osiedla Braci Morawskich jest dawne gimnazjum dla chłopców, w którym mieścił się również internat. Jego budowę rozpoczęto w 1894 roku, a ukończony został w 1896 roku. Inwestycja pochłonęła 310 tysięcy marek! W czasie I wojny światowej pełnił funkcję obozu jenieckiego dla rosyjskich oficerów. Po jej zakończeniu w budynku stworzono renomowaną szkołę dla dziewcząt. Gmach przetrwał obie wojny w nienaruszonym stanie, do dziś można podziwiać niezwykłe witraże w oknach od zachodniej strony, przedstawiające niektóre miasta Śląska.
W jego bliskim sąsiedztwie znajduje się rozległy park ze starodrzewiem, pierwotnie cmentarz wspólnoty Braci Morawskich, który poświęcony został 14 marca 1743 roku, a zlikwidowany w 1973 roku. Zachowało się po nim jedynie kilka płyt nagrobnych, z których stworzono w 2006 roku lapidarium oraz fragmenty okazałej bramy wykonanej z piaskowca, jak również oryginalny medalion z herbem Braci Morawskich, które zostały odnalezione na terenie Piławy Górnej. Brama wykona została w zakładzie kamieniarskim Thusta w 1843 roku.
Natomiast najstarszym z zachowanych budynków w dawnym osiedlu Gnadenfrei jest :Dom Wdowców” (ul. Piastowska 80). Pierwotnie pełnił funkcję szkoły dla chłopców, do chwili gdy w 1766 roku przeniesiono ich do Domu Braci.
Dom Braci powstał w 1746 roku dla bezżennych członków wspólnoty. Znajdowało się w nim 170 miejsc dla stałych mieszkańców oraz 300 dla przyjezdnych. Mieściły się w nim również warsztaty rzemieślnicze oraz sklepy. Budynek spłonął w wyniku największego pożaru w dziejach Piławy Górnej. Pożar strawił w ten czas 12 domów na Osiedlu Gnadenfrei, większość z nich odbudowano w tym również opisany Dom Braci.
W 2020 powstała w nim Izba Pamięci Braci Morawskich, w której między innymi zdeponowano wyżej wspomniane fragmenty bramy cmentarnej, jak wiele innych pamiątek związanych z Piławą Górną.
Ponad to na każdym z domów w obrębie Osiedla Braci Morawskich umieszczono tabliczkę opisującą daną funkcje budynku.
Będąc w Piławie Górnej warto zwrócić uwagę na gmach obecnego Urzędu Miejskiego. Pałac wybudowany został 1893 roku z inicjatywy Friedricha von Sedlitza, właściciela dóbr i zamku w Owieśnie. Sedlitz w 1891 roku wykupił rodzinne dobra należące do Woldemora von Zechwitza, członka wspólnoty Braci Morawskich i po dwóch latach wraz z małżonką hrabiną von Puckler, zamieszkali w nowym domu.
Po zakończeniu I wojny światowej, Adolf von Sedlitz, spadkobierca majątku, sprzedał pałac dyrektorowi piławskiej fabryki włókienniczej, członkowi wspólnoty Braci Morawskich – bratu Hough.
Po II wojnie światowej budynek zaadaptowano na potrzeby Piławskiej Fabryki Przemysłu Jedwabniczego. Mieścił się tu również Ośrodek Zdrowia, a od roku 2015 roku jest siedzibą Urzędu Miasta.
Do zachowanych reliktów przeszłości w Piławie Górnej zalicza się również pałac Gladishof. Pierwsze wzmianki o majątku ziemskim w tym miejscu pochodzą z 1367 roku, kiedy to niejaki Franciszek von Peterswald był jego właścicielem, a dobra o których tu mowa otrzymał w zastaw od księcia Bolka II Małego wraz z Piławą Dolną i Piławą Średnią. Romantyczne założenie umiłowali sobie poeci i literaci. Między innymi niemiecki dramatopisarz Gotthold Ephraim Lessing – najwybitniejszy przedstawiciel literatury oświecenia, czy Theodor Korner autor pieśni wojennych i patriotycznych, zwany „niemieckim Tyrteuszem”.
W XIX wieku obiekt za sprawą nowego właściciela, pruskiego posła Wilhelma Sedlnitzkyego, został przebudowany a w miejsce renesansowego dworu powstał pałac który cieszy oczy do dziś.
Niezwykłą ciekawostką związaną z opisywaną miejscowością jest meteoryt „Gnadenfrei”, który 17 maja 1879 roku, o godzinie 16.00 spadł niedaleko Piławy Górnej, a huk i błysk ognistej kuli widoczny był już z 40 km.
Piława Górna jest zdecydowanie obowiązkowym przystankiem w podróży po Dolnym Śląsku!
Anna Czarna
11 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!