Press "Enter" to skip to content

Można po prostu inaczej

Spread the love

Brawa należą się legniczanom, którzy w ramach obowiązującej dekomunizacji sprowadzającej się między innymi do obowiązku usunięcia z przestrzeni publicznej pomników poświęconych Armii Radzieckiej, Ludowemu Wojsku Polskiemu czy osobom, które propagowały lub umacniały ustrój komunistyczny, postanowili nie niszczyć dawnych pomników, a znaleźć dla nich miejsce i zachować, jako świadectwo trudnej historii Polski.

Lapidarium z pomnikami dawnego PRL na kilka dni przed otwarciem

Od kilku miesięcy trwały przygotowania do utworzenia swoistego lapidarium przy Cmentarzu Komunalnym w Legnicy, gdzie zwieziono kilka pomników i ich fragmentów, które zostały usunięte z przestrzeni publicznej. W wielu miastach takie pomniki po prostu zburzono lub rozebrano, niszcząc je bezpowrotnie. Oczywiście biorąc pod uwagę dekomunizację, usunięcie reliktów propagandy PRL jest słuszne. Ale z historycznego punktu widzenia stanowią one świadectwo minionych czasów, które powinny zostać zachowane. Zresztą już Adam Asnyk pięknie pisał do „młodych”: Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy, Choć macie sami doskonalsze wznieść; Na nich się jeszcze święty ogień żarzy, I miłość ludzka stoi tam na straży (…)

W efekcie działań legniczan na cmentarzu komunalnym, obok kwatery, gdzie są pochowani żołnierze sowieccy, powstała plenerowa ekspozycja, zatytułowana „Cień gwiazdy. Relikty legnickich pomników PRL-u”. Pomysł ten budził w Legnicy kontrowersje, ale ideą nie było utworzenie „mauzoleum” pozostałości minionego systemu, a stworzenie ekspozycji muzealnej prezentującej elementy pomników PRL. Przy każdym z nich znajdują się plansze wyjaśniające motywy powstania pomnika i jego dzieje do momentu usunięcia. Nam ten pomysł bardzo się podoba. Na pewno bardziej od bezmyślnego niszczenia świadectw przeszłości.

Andrzej Dobkiewicz

W nowym lapidarium swoje miejsce znalazły następujące pomniki

Pomnik Wdzięczności. Był pierwszym monumentem wzniesionym w powojennej historii Legnicy. Idea jego budowy pojawiła się podczas obrad Miejskiej Rady Narodowej 28 października 1946 r. Decyzję o wzniesieniu w Legnicy pomnika poświęconego Armii Radzieckiej podjęły obradujące wspólnie Powiatowa i Miejska Rada Narodowa w dniu 15 grudnia 1948 r. Specjalna uchwała obu Rad Powiatowych, powzięta 15 stycznia 1949 r. głosiła: „Rady Narodowe w pełnym uznaniu wielkości ofiar krwi Armii Radzieckiej włożonej w odzyskanie przez Naród Polski Niepodległości, uchwalają wysiłkiem całego społeczeństwa ziemi legnickiej – ufundować Pomnik Wdzięczności”. Komitet budowy powstał pod koniec 1949 r. Podczas obchodów 5. rocznicy „wyzwolenia Legnicy”, 12 lutego 1950 r., dokonano uroczystego odsłonięcia kamienia węgielnego z napisem: „Dnia 12.II. 1950 w 5-tą rocznicę wyzwolenia m. Legnicy rozpoczynamy budowę pomnika wdzięczności dla Armii Radzieckiej”. Mobilizacja sił i środków niezbędnych do realizacji zadania objęła m.in. partyjne władze miasta, zakłady pracy, organizacje związkowe i szkoły. W ramach akcji pozyskiwania funduszy, w Legnicy rozprowadzano m.in. specjalne cegiełki, znaczki i losy loterii fantowej. Agitację prowadzono m.in. przy pomocy miejskiego radiowęzła. Dzieło budowy wspierały działające w fabrykach i miejscach pracy komitety zakładowe. Niektóre z prac budowlanych (odgruzowywanie terenu, część robót ziemnych, prace przy cokole) prowadzone były w czynie społecznym. Pomnik Wdzięczności odsłonięto 11 lutego 1951 r. Cokół zdobił dwujęzyczny, polsko-rosyjski napis: „Społeczeństwo Ziemi Legnickiej bohaterskiej Armii Radzieckiej 1945-11-II-1951”. Autorem legnickiego Pomnika Wdzięczności dla Armii Radzieckiej był rzeźbiarz Józef Gazy (1910-1998). Odlewy elementów pomnika wykonały Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych. Odsłonięcia figur żołnierzy i dziewczynki dokonał wiceprzewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu. W uroczystości stronę radziecką reprezentował generał Kazakow, przedstawicielem Ludowego Wojska Polskiego był pułkownik Wasilkowski. Koszt budowy pomnika wyniósł 344 143 zł, przekraczając zebraną sumę 284 699 zł. Do odlewu pomnika wykorzystano m.in. złom nieznanej brązowej figury. Prawdopodobnie informacja ta dała początek, rozpowszechnionej wśród mieszkańców miasta, relacji o wykonaniu rzeźby Pomnika Wdzięczności z przetopionych legnickich pomników króla pruskiego Fryderyka II i cesarza Wilhelma I, zrzuconych z cokołów w 1945r. Przez kilkadziesiąt lat Plac Słowiański był oficjalnym miejscem polsko-radzieckich uroczystości z udziałem wysokich rangą oficerów radzieckich i LWP, a także przedstawicieli partyjnych władz miasta, powiatu i województwa legnickiego. W późniejszych latach monument zaczęto określać mianem Pomnika Braterstwa Broni. Wyobrażenia polskiego i radzieckiego żołnierza mieszkańcy nieoficjalnie nazywali m.in. „Janem i Iwanem”. Pomnik Wdzięczności był również miejscem protestów antykomunistycznych i antyradzieckich. Nieudaną próbę obalenia figur z cokołu podjęto 23/24 października 1956 r. podczas manifestacji mieszkańców. Po 1989 r. w dyskusji publicznej, a także w pracach Rady Miejskiej wielokrotnie podejmowano kwestię przeniesienia pomnika z Placu Słowiańskiego. W 1996 r., przy okazji konserwacji postumentu, usunięto dwujęzyczne napisy. Zdemontowane figury żołnierzy i dziewczynki powróciły na swoje pierwotne miejsce po zakończeniu prac. Ostatecznie rzeźbę usunięto z cokołu 24 marca 2018 r.

Głaz Pamiątkowy. 8 lutego 1945 r. znad Odry ruszyło natarcie wojsk radzieckich 1 Frontu Ukraińskiego. Jeszcze tego samego dnia wieczorem, na północnych i północno-wschodnich przedmieściach Legnicy doszło do pierwszych starć nacierających oddziałów Armii Czerwonej z siłami niemieckimi. Miasta broniły nieliczne jednostki regularnego wojska, a także pośpiesznie sformowane oddziały Volkssturmu złożone ze zdolnych do walki mężczyzn, funkcjonariusze policji i żandarmerii, a nawet strażacy. 9 lutego Niemcy tracili kontrolę nad kolejnymi obszarami miasta. Od wschodu i południa wkraczały do Legnicy dalsze jednostki radzieckie. Do wieczora większa część miasta znalazła się pod kontrolą czerwonoarmistów. Walki wygasły następnego dnia. 11 lutego 1945 r. w radzieckim komunikacie wojennym podano wiadomość o zdobyciu szeregu dolnośląskich miejscowości, m. in. Legnicy. Przez następne dziesięciolecia tego dnia miały miejsce oficjalne obchody „wyzwolenia Legnicy”. Propaganda komunistyczna utrzymywała, że wojska radzieckie stoczyły o miasto ciężki bój. W rzeczywistości walki nie były zbyt intensywne. Szczupłe siły niemieckie nie mogły stawić skutecznego oporu oddziałom Armii Czerwonej.  Pamiątkowy głaz upamiętniający zdobycie Legnicy powstał w ramach uroczystości 15. rocznicy „wyzwolenia” miasta. Wieczorem 10 lutego 1960 r., po zakończeniu apelu poległych na Placu Słowiańskim z udziałem przedstawicieli władz partyjnych, delegacji zakładów pracy, funkcjonariuszy milicji i żołnierzy KBW, miał miejsce przemarsz ulicami miasta na Plac Łużycki, gdzie dokonano uroczystego odsłonięcia kamienia. Według oficjalnej relacji stanął na trasie przemarszu Armii Czerwonej. W miejscu odsłonięcia pomnika (plac Łużycki) wkraczające do miasta pierwsze czołgi radzieckie miały ostrzeliwać napotkane siły nieprzyjaciela.

Głaz pamiątkowy KBW. Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego utworzony został w maju 1945 r., jako formacja podlegająca  Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego. W końcu 1945 r. do Legnicy przeniesiono Centrum Wyszkolenia KBW, przemianowane w roku następnym na Szkołę Oficerską KBW. Podchorążowie odbywający w niej naukę pomagali m.in.  w utrzymaniu porządku i bezpieczeństwa na ulicach miasta. W sobotę 28 grudnia 1946 r., już po zapadnięciu zmroku, zaatakowano trzech podchorążych KBW odbywających służbę patrolową w Parku Miejskim. Zginęli wówczas Karol Kornafel i Czesław Mikołajczak. Trzeci z żołnierzy, Henryk Kowalski, zmarł z odniesionych ran kilka dni po zdarzeniu. Pogrzeb podchorążych miał miejsce 2 stycznia 1947 r. Na czas uroczystości przerwano pracę szkół, urzędów, sklepów i zakładów pracy. Trumny z ciałami podchorążych, w eskorcie towarzyszy broni wyruszyły z koszar KBW przy ul. Długiej (ob. Al. Rzeczypospolitej) do kościoła pw. Św. Św. Piotra i Pawła. Następnie kondukt pogrzebowy przeszedł ulicami miasta na cmentarz przy ul. Wrocławskiej. W ostatniej drodze towarzyszyły podchorążym wielotysięczne tłumy legniczan. Mimo przeprowadzonego śledztwa, nie udało się wyjaśnić okoliczności zabójstwa, ani ustalić tożsamości sprawców. Za prawdopodobny uznano atak na żołnierzy KBW w czasie kontroli dokumentów. W oficjalnych komunikatach o dokonanie zamachu oskarżeni zostali członkowie antykomunistycznego polskiego podziemia. Pojawiły się również domysły, że podchorążowie mogli paść ofiarą akcji Werwolfu, tj. niemieckich dywersantów działających na obszarach utraconych przez III Rzeszę. Wg innej wersji wydarzeń powtarzanej wśród legniczan, śmierci podchorążych winni byli żołnierze radzieccy. Do zabójstwa miało dojść w wyniku kłótni z polskimi wojskowymi. Pomnik upamiętniający zabójstwo podchorążych odsłonięty został w 1964 r., w 20. rocznicę powstania PRL. Został zdemontowany 28 marca 2018 r.

Źródło: www.muzeum-miedzi.art.pl

Pomnik marszałka Konstantego Rokossowskiego.  W latach 1945-1949 Konstanty Rokossowski był pierwszym głównodowodzącym Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej. W Legnicy marszałek zajmował dom przy ul. Łukasińskiego 3. W 1949 r. Rokossowskiego podniesiono do stopnia marszałka Polski. Z tego powodu w propagandzie Polski Ludowej określany był mianem „marszałka dwóch narodów”, polskiego i radzieckiego. W latach 1949-1956 pełnił funkcję ministra obrony w Polsce. W wyniku społecznych protestów 1956 r., został zdymisjonowany i powrócił do ZSRR. Rokossowski był honorowym obywatelem wielu polskich miast, m. in. od 1949 r. Legnicy.  W Legnicy pierwszy pomnik upamiętniający Rokossowskiego powstał w 10. rocznicę śmierci marszałka. Autorem projektu był rzeźbiarz Zbigniew Frączkiewicz (ur. 1946 r.).  Odsłonięcie pomnika przed Domem Oficera PGW (ob. Wyższe Seminarium Duchowne w Legnicy) miało miejsce podczas oficjalnych uroczystości 60. rocznicy powstania Armii Radzieckiej, 21 lutego 1978 r. Z powodu swojej nieszablonowej formy (głowa osadzona na cokole ze szczeliną), wśród mieszkańców Legnicy nazywany był prześmiewczo „głowonogiem”. Niezadowolenie z wyglądu pomnika okazywało dowództwo radzieckie. W 1986 r. władze miasta dokonały jego demontażu. Rzeźbiarski wizerunek Rokossowskiego projektu Frączkiewicza nie zachował się. 4 listopada 1987 r. odsłonięto drugą wersję pomnika Rokossowskiego, wykonaną wg. projektu Augustyna Dyrdy z Tych (ur. 1926). Ceremonii przewodniczyli: głównodowodzący Zachodniego Kierunku Strategicznego marszałek Nikołaj Ogarkow oraz polski minister spraw zagranicznych Marian Orzechowski. Koszt wzniesienia pomnika wyniósł 8 mln zł. Budowę sfinansowano ze środków zebranych w zakładach pracy, zgromadzonych przez Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, a także z funduszy Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Walk i Pomników. Nowy monument legniczanie nazywali „jajowcem” lub „półtuszą”. Głównym elementem pomnika była posadowiona na cokole rzeźba Rokossowskiego w ujęciu poniżej bioder. Wojskowy został ukazany jako marszałek dwóch narodów. Ubrany jest w mundur radziecki, na lewej piersi widnieją dwie Złote Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego, którymi został odznaczony w 1944 i 1945 r. Postać trzyma w ręce polską buławę marszałkowską. Przez pierś biegnie wstęga orderu Virtuti Militari. Pomnik marszałka Rokossowskiego usunięto 20 października 1992 r. Po kilku latach, figura wypożyczona została do prywatnego Muzeum Armii Radzieckiej i Wojska Polskiego w Uniejowicach k. Złotoryi. Uroczystość odsłonięcia pomnika w nowym miejscu odbyła się 9 maja 2000 r., w 55 rocznicę zakończenia II wojny światowej. Figura powróciła do Legnicy w 2019 r.

(Źródło: www.muzeum-miedzi.art.pl)

8 LIKES

Skomentuj jako pierwszy!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Mission News Theme by Compete Themes.