Press "Enter" to skip to content

Nowice – historia wsi do 1945 r.

Spread the love

Wieś Nowice, leżąca na obszarze gminy Jaworzyna Śląska, powstała w okresie XIV w. Wprawdzie niemiecki historyk L. Radler przesuwał czas jej powstania na II połowę XIII wieku, lecz swych wywodów nie poparł żadnymi konkretnymi dowodami źródłowymi, lecz jedynie sugestią, iż w okresie tym zakładano większość sąsiadujących wiosek w ramach wielkiej akcji kolonizacyjnej na prawie niemieckim.

Autor Kroniki Piotrowic Świdnickich Kluge, za czas lokacji wsi uznawał rok 1354, choć dziś nie dysponujemy źródłami, na których się opierał. Pierwsza pewna wzmianka dotycząca istnienia tej wsi, która w dokumentach nazywana jest Nova Villa vulgariter Neudorf  (Nową Wioską zwaną potocznie Neudorf) pochodzi dopiero z 1392 r. Sama nazwa wydaje się wska­zywać na fakt, iż wieś założono znacznie później od sąsiadujących z nią, istniejących już, miej­scowości. We wspominanym 1392 r. istniała już jednak jako w pełni zorganizowany majątek ziemski, który należał w owym czasie do patrycjuszowskiej, lecz zarazem rycerskiej rodziny von Sachenkirch ze Świdnicy. Był on na tyle rozwinięty pod względem gospodarczym, iż jego właściciele mogli dokonywać już pobożnych fundacji, obciążając swe łany i zamieszkałych tu poddanych.

Nowice na pocztówce z ok. 1905 r. Sklep Jenscha, posiadłość Dieriga, rzeźnia H. Hermanna, szkoła, sklep Buchwalda i poczta (Kolekcja: Sławomir Bogusławski)

Nowice stanowiły wieś założoną na 35 łanach flamandzkich (= około 570 ha), które rozdzielono pierwotnie między 22 bogatych chłopów oraz sołectwo dziedziczne, obej­mujące 7-8 łanów. Czy istniało tu dobro rycerskie, nie wiadomo, przypuszczać wszakże należy, iż właściciele wsi – rodzina von Sachenkirch – nie mieszkała w Nowicach, lecz w Cierniach, które stanowiły w tym czasie najważniejszą miejscowość ich posiadłości. Nie można też wy­kluczyć, iż dobro rycerskie stanowiło pierwotnie obszar sołectwa dziedzicznego. W każdym razie w Nowicach nie powstał żaden zamek, ani dwór. Nie wystawiono tu również kościo­ła, choć miejscowość tę na pewno stać by było na utrzymanie własnego proboszcza. Tutejsza ludność od okresu średniowiecza podlegała parafii w Piotrowicach Świdnickich. Interesujący może być fakt, iż według niektórych autorów niemieckich z terenu tej właśnie wioski wywo­dziła się świdnicka rodzina patrycjuszowska Neudorf (używała nazwiska od niemieckiej nazwy Nowic), która w II poł. XIV wieku piastowała najważniejsze urzędy w mieście.

W 1399 r. część wsi Nowice, która była niegdyś dziedzictwem Paula von Sachenkirch, należała już do rycerza Heinricha von Rohnau, zwanego Starym Henrykiem. Na pozostałej części majątku utrzymali się von Sachenkirchowie ze Świdnicy. Stanowiła ona prawdopodobnie aż 5/6 areału wsi. Na początku XV w. jej właścicielami byli m.in.: Nickel, Weigel i Wenzel von Sachenkirch. W 1490 r. Nowice przechodzą na własność świdnickiego patrycjusza Paula Monaua. Kolejnymi pose­sorami tutejszych dóbr byli również świdniccy mieszczanie: w 1550 r. Fabian Herdan, w 1576 r. Anna Sachenkirch. Ta ostatnia sprzedała w 1594 r. sołectwo dziedziczne w Nowicach radzie miasta Świdnicy. Prawa do władztwa gruntowego pozostawały jednak w rycerskich rękach: w latach 1521-44 wymieniany jest w tej roli Nickel von Schindel, w latach 1545-85 rycerz von Kuhl, pan na Komorowie, następnie do 1597 r. Christian von Nimptsch, pan na Gogołowie.

W 1597 r. prawa do wioski przeszły na krótko na własność miasta Świdnicy, aby w 1600 r. ponownie znaleźć się w rękach rycerskich. Skupione zostały wówczas w ręku Jakoba von Ze­dlitz pana na Piotrowicach. W okresie wojny trzydziestoletniej wieś została niemal całkowicie zniszczona. Potwierdza to relacja z 1641 r.: Nowice spalone aż po folwark i dwa gospodarstwa chłopskie. Po wojnie doszło na terenie wsi do przejęcia gruntów chłopskich przez majątek rycerski, który utworzony został z sołectwa dziedzicznego. Jego właścicielem pod koniec XVII w. był baron Hans Heinrich von Nimptsch na Olszanach. W 1784 r. wieś zakupił hrabia von Burghauss pan na Łażanach. Od tej pory aż do 1938 r. wchodził w skład majoratu rodziny hrabiów von Pückler-Burghauss. W 1785 r. wieś składała się z 1 folwarku, 1 szkoły, 7 bogatych chłopów (kmieci), 27 zagrodników zobowiązanych do pracy na folwarku (tzw. zagrodnicy do­minialni), 4 chałupników. Łącznie na terenie wsi mieszkało 242 osoby. W 1845 r. Nowice za­mieszkiwało 373 osoby (z czego zaledwie 20 było wyznania katolickiego). W tym czasie ewan­gelicy należeli do parafii w Piotrowicach Świdnickich, zaś katolicy do parafii w Wierzbnej. Na terenie wsi po reformach Steina i Hardenberga zdołało osiąść 7 zagrodników i 2 handlarzy. Tuż przed wybuchem II wojny światowej wieś liczyła niemal 500 mieszkańców. Na zakończenie warto wspomnieć, iż dzięki staraniom nauczyciela Heidersbacha, w okresie przedwojennym na terenie Nowic rokrocznie odbywały się imprezy teatralne, które cieszyły się zainteresowaniem dalece wykraczającym poza granice ówczesnego powiatu.

Sobiesław Nowotny

13 LIKES

Skomentuj jako pierwszy!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Mission News Theme by Compete Themes.