Press "Enter" to skip to content

Starostowie księstwa świdnicko-jaworskiego

Spread the love

Urząd starosty wprowadzono na terenie księstwa świdnicko-jaworskiego po śmierci księcia Bolka II (1368 r.), jeszcze za życia księżnej Agnieszki. Starosta (łac. capitaneus, niem. Landeshauptmann) miał być namiestnikiem króla czeskiego, który układem z 1353 r. zyskiwał prawo do obu księstw.

W czasach życia księżnej decydować miał w zastępstwie samego króla o wszystkich ważnych sprawach dotyczących polityki wewnętrznej w państwie. Choć układ z 1353 r. przewidywał, że dopiero po śmierci księżnej Agnieszki, król czeski będzie miał prawo decydowania o losach księstwa i mianowania tu swych urzędników, to Czesi po śmierci Bolka II prowadzili politykę faktów dokonanych. Niemniej wspomniany układ wyraźnie przewidywał, że na stanowisko starosty mianowany być może jedynie człowiek pochodzenia szlacheckiego wywodzący się wyłącznie z terenu obu księstw. I w tym wypadku królowie czescy nie dotrzymywali litery układu sukcesyjnego, niemniej z czasem, szczególnie w okresie zawirowań związanych z walką o tron czeski w II poł. XV w. stanom księstwa świdnickiego udało się uzyskać znaczny wpływ na politykę personalną poszczególnych władców. W dotychczasowej literaturze dotyczącej historii Świdnicy niewiele miejsca poświęcano starostom księstwa świdnicko-jaworskiego. Warto zatem przyjrzeć się uprawnieniom i funkcjom jakie po wygaśnięciu tutejszej linii Piastów spełniał ten najważniejszy urzędnik na terenie obu księstw.

Mapa księstwa świdnicko-jaworskiego z 1741 roku (Kolekcja: Muzeum Dawnego Kupiectwa)

Na początek warto zauważyć, że król czeski powoływał jednego i tego samego starostę dla obu księstw świdnickiego i jaworskiego, które traktowane były jako jednolity organizm polityczny, z tą wszakże uwagą, iż posiadały dwie stolice. Starosta nadawał w imieniu króla lenna i zatwierdzał wszelkie transakcje sprzedaży dóbr lennych, prawa i przywileje oraz czynsze, które pierwotnie nadawali książęta. Był on zarazem odpowiedzialny za utrzymanie i wykonywanie wszelkiego powinności względem samego króla, które wynikały z dawnych stosunków lennych. W dalszej kolejności udzielał on przywilejów targowych poszczególnym miastom księstwa, zatwierdzał istniejące przywileje miejskie, sprawował nadzór nad wyborem nowych rad miejskich, zatwierdzając przy okazji nowe zgromadzenia rady i ławy. Miał przy okazji strzec moralności i uczciwości mieszczan. Zwoływał on również sejmik stanów księstwa, osobiście przejmując koszty jego organizacji. Przewodził sejmikom, dbał o wprowadzanie w życie postanowień stanowych. Powoływał członków komisji stanowych, starszych krajowych i innych urzędników, mając prawo przymuszania ich do wykonywania swych obowiązków. Wraz ze stanami księstwa sprawował również kontrolę nad finansami księstwa. Jemu osobiście podlegał skarbiec księstwa, do którego spływały podatki ściągane z całego terytorium świdnicko-jaworskiego. Starosta mianował również poborców podatkowych, których kandydatury proponowały mu stany księstw. Zajmował się również sprawami wojskowymi – udzielał ochrony władcy i zwoływał przegląd wojska na terenie księstwa. Zajmował on również ważne miejsce w sprawach sądownictwa. W zastępstwie króla zasiadał on w tzw. sądzie dwunastu. Przewodniczył również zwoływanym co kwartał sądom miejskim i ziemskim. Warto dodać, że w czasach kontrreformacji starosta księstwa świdnicko-jaworskiego był podporą w centralistycznej polityce Habsburgów zmierzającej do rekatolicyzacji tej części Śląska. Od 1627 r. każdy starosta musiał być bezwzględnie katolikiem. Sytuacja taka przetrwała aż do końca rządów habsburskich na Śląsku, a zatem do 1740 r.

W dotychczasowej literaturze poświęconej księstwu świdnickiemu trudno znaleźć informacji o starostach księstwa, którzy wbrew literze układu z 1353 r. wywodzili się z Czech. Dlatego warto w kilku słowach przypomnieć sylwetki owych „czeskich” namiestników obu księstw.

Benesch von Chusnik (czes. Beneš s Choustníka)

Ruiny zamku Choustník

Jego ród wywodził się z okolic Tabora w południowych Czechach, gdzie już w XII w. posiadał olbrzymie włości skupione wokół rodzinnego zamku Choustnika. Wprawdzie przed narodzeniem Benescha von Chusnik rodzina ta zdołała pozbyć się swego rodowego gniazda, niemniej jednak nadal posługiwała się nazwiskiem „s Choustníka”. Benesch przyszedł na świat w 1370 r. Po dojściu do pełnoletności przejął po ojcu, po części zaś odziedziczył po swym bracie Hermanie majątki Dražice i Mĕstec oraz kilka pomniejszych dóbr. Już za panowania księżnej Agnieszki mianowany został przez króla czeskiego najwyższym pisarzem  księstwa świdnicko-jaworskiego, pełniąc w zasadzie urząd niższego starosty księstwa. W latach 1389-1403 był starostą księstwa świdnicko-jaworskiego, lecz zarazem starostą księstwa wrocławskiego. W 1409 r. pod podkomorzym na obszarze księstwa wrocławskiego. Ciesząc się zaufaniem Karola IV, potem zaś Wacława IV brał udział licznych misjach dyplomatycznych. W 1395 r. wysłany został do Włoch, aby wprowadzić w urząd nowego namiestnika księstwa mediolańskiego Jana Galeazza, czego dokonał 5 września tegoż roku na wielkim placu przed kościołem św. Ambrożego. W 1409 r. odbył swą ostatnią podróż do Włoch jako wysłannik króla Czech na sobór w Pizie. Zmarł bezpotomnie w 1410 r.  

Jan von Leuchtinberg, zwany Chruschina (czes. Jan Krušina s Lichtemburka)

Herb rodu Lichtenburk

Był wiernym rycerzem i sługą króla czeskiego Wacława IV. Jego główną siedzibą był zamek Opočen w okolicach Hradca Kralove. Pełnił urząd najwyższego burgrabiego w Czechach, ochmistrza i starosty księstwa świdnicko-jaworskiego (w latach 1404-1407). W tym okresie zakupił zamek Kumburk w północnych Czechach. Zmarł w 1407 r. Pozostawił po sobie wdowę Jitkę, trzech synów i dwie córki, z których jedna została ksenią klasztoru w Hradcu Kralove.

Janko von Chotiemicz (czes. Janko s Chotěmic, niem. Johann von Küchenmeister)

Siedzibą jego rodu była miejscowość Chotěmice w pobliżu miasta Soběslav w południowych Czechach. Ród ten zyskał jednak na znaczeniu dopiero w czasach Janka z Chotěmic, który cieszył się wielkimi względami u króla czeskiego Wacława IV. Janko ożenił się z Małgorzatą von Probisthayn (1392 r.), córką świdnickiego patrycjusza, z którą wspólnie dzierżawił mennicę świdnicką, co przyniosło im wielkie zyski. W późniejszym czasie został niższym starostą księstwa świdnicko-jaworskiego (1397 r.). W 1400 r. otrzymał w zastaw zamek Książ i związane z nim miasto Świebodzice. Zakupił również inne majątki na terenie księstwa świdnicko-jaworskiego, co otworzyło przed nim możliwość ubiegania się o stanowisko starosty księstwa świdnicko-jaworskiego. Urząd ten pełnił w latach 1407-1414. Za wierną służbę otrzymał od króla liczne majątki w Czechach, m. in. w 1412 r. Dřevčice, około r. 1416 Vlašim i Načerac, w 1417 r. Pelhřimov, zaś w 1420 r. Louny. Gdy w okresie wojen husyckich taboryci zajęli jego posiadłości czeskie, zamieszkał na Śląsku. W 1437 r. po raz drugi otrzymał w dzierżawę mennicę świdnicką. Żył jeszcze w 1438 r., a jak chcą niektórzy historycy jeszcze w 1443 r. Data jego śmierci jest nieznana.

Ulrich Hase von Hasenburg (czes. Oldřich Zajíc s Hasenburka)

Ruiny zamku Hasenburg

Wywodził się z prastarego czeskiego rodu dzierżącego pierwotnie zamek Žebrak. W XIV w. członek tego rodu Hynek zakupił zamek Hasenburg i odtąd rodzina ta pisała się z Hasenburka (niem. von Hasenburg). Nie wiadomo, kiedy Ulrich Hase von Hasenburg przyszedł na świat. Wiadomo natomiast, że wraz z bratem Janem dzierżył majętność odziedziczoną po ojcu, na którą składało się kilka zamków położonych w Czechach, m. in. Skaly, Trosky, Budyni i Osek. W 1469 r. popadł w niełaskę królewską i stracił część majętności. Szybko jednak odzyskał przychylność królewską. Będąc w posiadaniu zamków Kost i Hradiště odziedziczonych po ojcu, poszerzył swą majętność zakupując jeszcze Žirotin i Hostinny. W latach 1468-71 pełnił urząd starosty świdnicko-jaworskiego. W historii Świdnicy zapisał się chwalebnie ofiarowując swój olbrzymi zbiór cennych relikwii dla kościoła św. Stanisława i św. Wacława. Przechowywano je na Chórze Mieszczańskim w obecnej katedrze. Niestety żadna z tych relikwii nie zachowała się do dnia dzisiejszego. 

Pełna lista starostów księstwa świdnicko-jaworskiego z datami ich urzędowania

1. Benesch von Chusnik w latach 1392-1403.

2. Jan von Leuchtinberg, zwany Chruschina, w latach 1404-1407.

3. Janko von Chotiemicz, niem. Johann von Küchenmeister, w latach 1407-1414.

4. Sigismund von Pogarell w latach 1415-1417.

5. Heinze vom Lazan w latach 1417-1419.

6. Albrecht von Colditz w latach 1419-1448.

7. Thimo(theus) von Colditz od czerwca do sierpnia 1448.

8. Hans von Colditz od września 1448-1454.

9. Heinrich von Rosenberg w latach 1454-1456.

10. Hans Schaff vom Kynast w latach 1457-1459.

11. Diprand von Reibnitz w latach 1460-1467.

12. Ulrich Hase von Hasenburg w latach 1468-1471.

13. Franz vom Hage w latach 1471-1475.

14. Stephan von Zapolya w latach 1475-1481.

15. Johannes, biskup Waradynu, w 1481.

16. Georg von Stein w latach 1482-1490.

17. Kazimierz, książę cieszyńsko – głogowski, w latach 1490-1504.

18. Ulrich Schoff, zwany Gotsche, vom Kynast und Greiffenstein w latach 1504-1512.

19. Konrad von Hohberg na zamku Książ w latach 1512-1520.

20. Kaspar Schoff, zwany Gotsch, na Karpnikach w latach 1520-1523.

21. Hans Seidlitz von Bielau und Schönfeld w latach 1523-1539.

22. Ulrich Schoff, zwany Gotsch, auf Kynast und Greiffenstein (po raz drugi) w latach 1539-1542.

23. Matthias von Logau und Altendorf, starszy, w latach 1542-1557.

24. Heinrich von Reichenbach, zwany Biller, auf Rudelsdorf od 5 kwietnia 1557 r. do 21 października tego roku, kiedy to zmarł.

25. Hans Schoff, zwany Gotsch, auf Kynast und Greiffenstein w latach 1558-1559.

26. Konrad von Hohberg na zamku Książ w latach 1560-1565.

27. Matthias von Logau und Altendorf, młodszy, w latach 1565-1593.

28. Brandan von Zedlitz auf Hartmannsdorf w latach 1593-1602.

29. Adam von Lest auf Holenstein w latach 1603-1607.

30. Kaspar von Rechenberg auf Klitschdorf w latach 1608-1612.

31. Kaspar von Warnsdorf auf Gießmannsdorf w latach 1612-1627.

32. Heinrich von Bibran auf Modlau w latach 1627-1637.

33. Georg Ludwig von Starhemberg w latach 1637-1650.

34. Otto baron von Nostitz w latach 1651-1665.

35. Christoph Leopold Schaffgotsch auf Kynast w latach 1666-1672.

36. Hans Friedrich baron von Nimptsch w latach 1672-1692.

37. Johann Joachim Michael baron von Sinzendorf od 1692 r. do 1697 r.; zmarł w Świdnicy 28 lutego 1697 r.

38. Christoph Wenzel hrabia Rzeszy von Nostitz w latach 1697-1703.

39. Franz Joseph hrabia Rzeszy von Oppersdorf w latach 1703-1704.

40. Hans Anton hrabia von Schaffgotsch w latach 1704-1740.           

Sobiesław Nowotny

17 LIKES

8 komentarzy

  1. Tadeusz Berestecki Tadeusz Berestecki 21 lutego 2021

    Dobry
    Dotyczy starostów. Nr 40-ty coś za długo. Po nim być może był: Anno 1709 besaß Langenau und Flachenseiffen Herr Hans Christoph Freiherr von Glaubitz auf Groswalditz und Seitendorf, Landesältester der Fürstentümer Jauer und Schweidnitz.
    … baron Hans Christoph von Glaubitz pan na Włodzicach Wlk. i Ustroniu, starosta księstwa Jauer u. Schweidnitz.
    Świetny portal, pogratulował , pozdrowienia T.B.

    • Andrzej Dobkiewicz Andrzej Dobkiewicz Post author | 21 lutego 2021

      Dziękujemy za uznanie, starostów sprawdzimy 🙂

  2. Sobiesław Nowotny Sobiesław Nowotny 21 lutego 2021

    „Landesältester” to inaczej „starszy krajowy” – był niższym od starosty urzędem w stanowym systemie księstwa świdnicko-jaworskiego. Starosta to „Landeshauptmann”, którym w opisywanym okresie był bez wątpienia hrabia von Schaffgotsch. Pozdrawiam S. Nowotny

  3. T. Berestecki T. Berestecki 22 lutego 2021

    Podziękował. „Landesältester” – też, spotykam jako starosta ziemski, odpowiednik mniej więcej, dzisiejszy starosta powiatu. Źle podałem, że Seitendorf – Ustronie, chodzi o dzisiejszy Mysłów. Glaubitzowie nie mieli siedziby we Włodzicach tylko w tamtym okresie w Kaczorowie, k. Bolkowa. Pozdrawiam, T. Berestecki

  4. Janusz Wybierała Janusz Wybierała 9 marca 2021

    Mam pytanie, czy przedstawione uprawnienia i obowiązki starosty księstwa świdnicko- jaworskiego, były adekwatne w stosunku do starosty księstwa ziębickiego i wiechbildu ząbkowickiego w okresie gdy należały do Korony Czeskiej ?

  5. Sobiesław Nowotny Sobiesław Nowotny 10 marca 2021

    Tak panie Januszu! Starostowie księstw byli namiestnikami panującego władcy, zatem ich prerogatywy były te same.

  6. Janusz Wybierała Janusz Wybierała 10 marca 2021

    Dziękuję panie Sobiesławie. Może to nie miejsce na to pytanie, ale ostatnio zainteresował mnie temat herbów weichbildów. W księstwie ziębickim były 2 wiechbildy ziębicki i ząbkowicki. Od 1570 roku przy zmianie herbu księstwa ziębickiego, weichbild ząbkowicki jako wyodrębniona jednostka administracyjna otrzymał swój herb bez nawiązania do herbu miejskiego Ząbkowic. Czy w księstwie świdnicko- jaworskim też zaistniał tego rodzaju przypadek ? Jeśli tak to czym należy to tłumaczyć i kto się posługiwał pieczęcią z takim herbem w tym , czy była to pieczęć urzędowa starosty weichbildu.

  7. Sobiesław Nowotny Sobiesław Nowotny 10 marca 2021

    W przypadku księstwa świdnicko-jaworskiego nie doszło nigdy do wyodrębnienia któregokolwiek z weichbildów i nadania mu szczególnej pozycji w ramach struktur księstwa, jak to miało miejsce odnośnie weichbildu ząbkowickiego. Weichbildy istniały tu jako zwykłe jednostki administracyjne w ramach księstwa. Nieznane mi są z czasów habsburskich przykłady istnienia osobnych herbów ziemskich dla owych okręgów administracyjno-sądowniczych. Co ciekawe, w czasach habsburskich w księstwie świdnicko-jaworskim, nie było osobnych starostów dla poszczególnych okręgów. Władza skupiała się w rękach starosty księstwa, a nie weichbildu. Pojęcie starosty powiatu – Landrata – pojawia się dopiero w czasach pruskich, po pierwszej wojnie śląskiej.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Mission News Theme by Compete Themes.