Romantyczne ruiny Starego Książa to jedna z największych atrakcji Książańskiego Parku Krajobrazowego i nieodzowny cel wielu wycieczek odwiedzających Zamek Książ w Wałbrzychu. Zapraszamy do poznania fascynującej historii „Alte Burga”, a szczególnie jednego, wyjątkowego wydarzenia sprzed 219 lat.
Stary Książ powstał prawdopodobnie przed 1288 rokiem i do niego w 1290 roku książę Bolko I Surowy przeniósł swoją siedzibę z Lwówka Śląskiego. Swoje znaczenie warownia straciła po przejściu księstwa świdnicko-jaworskiego do Korony Czeskiej w 1392 roku. W 1428 roku został zdobyty przez powstańców husyckich. W następnych latach stał się bazą wypadową rycerzy-rozbójników i jako ich siedziba został częściowo zniszczony w 1484 roku. Pozbawiony właściciela zamek powoli popadał w ruinę. W 1509 roku wraz z całą okolicą zakupił go rycerski ród Hobergów, w których posiadaniu pozostał aż do 1943 roku.
Istnienie średniowiecznej ruiny vis-a-vis Książa potwierdzają XVIII-wieczne źródła ikonograficzne, zachowane m.in. w Muzeum Narodowym we Wrocławiu i Instytucie Herdera w Marburgu. Widać na nich wyraźnie niskie relikty budowli, na których podstawie wybudowano później Stary Książ. Także badania archeologiczne z lat 1991-1992 potwierdziły, że obiekt, który dziś znamy jako ruiny Starego Książa powstał na pozostałościach zamku średniowiecznego.
W roku 1794 właściciel zamku Książ, hrabia Jan Henryk VI von Hochberg zlecił swojemu dawnemu nauczycielowi rysunku, architektowi Christianowi Wilhelmowi Tischbeinowi (1751-1824) urządzenie otoczenia zamku. Architekt i malarz ze znanej rodziny artystycznej urządził w książąńskim parku tzw. „dziką promenadę”. Teren wokół Książa, wzdłuż koryta rzeki Pełcznicy przekształcono w ogromnych rozmiarów, romantyczny park, tylko nieznacznie ingerując w ukształtowanie, a uwzględniający liczne, naturalne atrakcje książańskiego wąwozu, m.in. skały i historyczne drzewa. Obszar leśny zwany Fürstensteingrund zaaranżowano w ten sposób, że poprzecinano naturalną gęstwinę siecią krętych dróg.
Kulminację „dzikiej promenady” stanowił, położony po drugiej stronie Pełcznicy tzw. „Alte Burg” czyli Stary Zamek. Tischbein wykorzystał istniejące w tym miejsce relikty siedziby rycerskiej do wybudowania stylizowane na gotyckie, romantyczne ruiny. Rozpoczęta w 1794 roku inwestycja trwała trzy lata i zakończyła się 1797 r. W jej wyniku powstała letnia rezydencja, kryjąca dwukondygnacyjny, bogato wyposażony pałacyk, który przystosowano do przyjmowania gości.
Budowlę otoczono fosą i murem obronnym, a wejście do niego prowadziło przez bramę z dwoma wieżyczkami. W budynku głównym połączonym z wieżą znajdowała się sala reprezentacyjna, sądowa, zbrojownie i sypialnie. Pod kaplicą połączoną z głównym budynkiem krużgankami mieścił się loch, pochodzący jeszcze z zamku średniowiecznego. Podczas rozbudowy użyto wielu oryginalnych elementów renesansowych i barokowych przeniesionych z innych obiektów m.in. portale drzwiowe z odziedziczonego przez Hochbergów na początku XVIII wieku pałacu w Trzebieniu (Kittlitzreben).
Do Starego Książa prowadziło 355 drewnianych stopni. W XIX wieku przemierzała je coraz liczniejsza rzesza turystów. To dla nich urządzono we wnętrzach zamku restaurację i pokoje noclegowe, a w pozostałych pomieszczeniach rodzaj muzeum. Znajdowało się ono w cylindrycznej wieży, w pomieszczeniu zwanym Klosett. Obok portretów rodzinnych Hochbergów oraz spokrewnionych z nimi Stolbergów i Bibranów, umieszczono tam cenne zbiory militariów (m.in. zbroje i broń białą), obrazów i mebli. Znalazło się wśród nich nawet łóżko polowe Fryderyka Wielkiego na którym spał podczas bitwy pod Dobromierzem!
Restauracja w pomieszczeniach na parterze wychodziła na dziedziniec zamkowy, gdzie przygotowano miejsca dla 200 biesiadników. Górne piętra zajmowała sala bankietowa i pokoje gościnne urządzone w średniowiecznym stylu. Na początku XX wieku restaurację prowadził Stephan Schmela,w latach 20. XX wieku Fritz Busse, a przed II wojną światową C. Busse.
Zamek spłonął 19 lub 20 maja 1945 roku, podpalony przez żołnierzy radzieckich (informacja od p. Doris Stempowskiej z Książa; datę 19 maja podaje Stanisław Kozłowski – pierwszy starosta wałbrzyski w piśmie do wojewody wrocławskiego).
W Starym Książu istniał także otwarty plac turniejowy, powstały w wyniku zniwelowania części wzniesienia, sąsiadującego z cyplem skalnym, na którym posadowiono Stary Zamek. Dla utworzenia placu częściowo wkopano się w zbocze, a częściowo usypano na nowo i wzmocniono skarpę opadającą do Pełcznicy. 19 sierpnia 1800 r. odbył się tu uroczysty turniej rycerski którego honorowymi gośćmi był król pruski Fryderyk Wilhelm III i królowa Luiza. Monarcha, który objął tron trzy lata wcześniej podróżował przez swoje kraje, aby odebrać hołd od stanów i ludności. 18 sierpnia w południe para królewska przybyła do Książa, którego właścicielem był wówczas Reichsgraf Hans Heinrich VI von Hochberg. Nie szczędził on kosztów, aby pobyt królewskiej pary osobliwie i uroczyście urządzić, czemu dał wyraz organizując turniej rycerski, który przeszedł do historii jako ostatnie tego typu wydarzenie na Śląsku! Ale o tym w II części artykułu.
Mateusz Mykytyszyn
Zamek Książ
10 LIKES
Doskonały artykuł panie Mateuszu! Na podstawie materiałów zachowanych w Archiwum Państwowym w Kamieńcu Ząbkowickim (Wywiadownia Gospodarcza W. Schimmelpfenga) chciałbym dodać, że „C. Busse”, to wdowa po Fritzu Busse (zmarły w 1925 r.), mianowicie Clara Busse. O zainteresowaniu ruinami Starego Zamku Książ i tutejszego lokalu świadczy fakt, iż rodzina Busse zatrudniała latem 10 pracowników, zaś zimą 2. Restauracja prowadzona w tym miejscu była własnością von Hochbergów, którzy wydzierżawiali ją wymienianym przez pana rodzinom.