Wrocławska 19 (cz. 1): Dom, którego nie ma

Od naszego współpracownika i kolekcjonera Sebastiana Kalinowskiego otrzymaliśmy piękny skan rzadkiej kartki pocztowej z jego zbiorów. Przedstawia nieistniejący budynek, jaki jeszcze po 1945 r. stał przy obecnej ulicy Wrocławskiej 19.

Był to obiekt typowy dla świdnickiego tzw. Dolnego Miasta, czyli przedmieść ciągnących się od śródmieścia wzdłuż dawnego traktu na Wrocław. Budynek widoczny na kartce reprezentował typową zabudowę przedmieść dawnej Świdnicy.

Nawet takie wydawałoby się skromne i niczym niewyróżniające się obiekty skrywają wiele ciekawostek, a archiwa dostarczają wielu informacji na temat osób, które tu mieszkały jak i historii samego budynku. A jest ona bardzo długa, bo sięga aż do końca XIII w. To wtedy właśnie, około 50 lat po nadaniu miast praw miejskich, przy niezwykle ważnym trakcie do Wrocławia zaczęła powstawać zabudowa, gdzie mieściły się zarówno małe zakłady rzemieślnicze, jak również zajazdy i gospody. Informacje o obiektach jakie działały wzdłuż traktu znajdują się zresztą już w księgach podatkowych Świdnicy z XIV wieku.

Trudno dziś określić, kiedy mógł powstać pierwszy budynek na późniejszej parceli Wrocławska 19. Być może stało się to już pod koniec XIII wieku, ale na pewno musiał istnieć już w wieku XIV, przy czym nie wiemy także, czy od razu był murowany, czy też wcześniej posiadał konstrukcję szkieletową. Raczej na pewno od pocz. XVII wieku nie zmienił natomiast swojej formy i położenia w układzie przestrzennym tej części miasta, chociaż na pewno w ciągu stuleci musiał być przebudowywany. Jeżeli przyjrzeć się kształtowi i sposobie osadzania okien w tym budynku, można z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że posiada on XVIII wieczną formę.

W porównaniu do innych, sąsiednich budynków, dom ten był położony równolegle do traktu Wrocławskiego a nie prostopadle. I tu pierwsze małe odkrycie. Pierwotne położenie budynku, które zachowało się da czasów po II wojnie światowej, jak również sam budynek – widoczne są na najstarszym planie widokowym Świdnicy z 1623 r., a także kolejnych planach widokowych miasta – Matheusa Meriana z 1650 r. oraz Georga Linznera z 1690 r.

Z XVII wieku posiadamy także informacje o pierwszych, uchwytnych w źródłach właścicielach tego domu i parceli na której stał. Byli nimi bliżej nieznani świdniczanie:

* 1611 r. – Hanß Scholze

* 1618 r. – Christoph Scholze

* 1624 r. – Thomas Littmann

W II połowie XVII wieku dom należał do Hansa Georga Gago, który niewykluczone, że pełnił jakąś funkcję związaną z nadzorowaniem lub wypasaniem bydła (owiec?), należącego do miasta. W każdym razie w XVII-wiecznej księdze podatkowej budynek określany jest nazwą „dom pasterski”. Z tej samej księgi wiemy również, że na parceli oprócz domu stał również zatylni budynek gospodarczy czy też stodoła. W 1758 r. właścicielem posesji i budynków był Johann Christoph Weiss i być może to on w 1764 r. sprzedał ją kolejnemu właścicielowi z kwotę 84 talarów. Warto zwrócić uwagę na dość niską cenę tej znajdującej się na przedmieściach posesji. W tym samym okresie parcele w obrębie murów miejskich sprzedawano za kwoty zdecydowanie wyższe (ok. 1.500-2.000 talarów). Oczywiście zależało to od atrakcyjności położenia parceli i wartości domów na nich stojących, ale różnica i tak wydaje się bardzo duża.

Kolejne sprzedaże budynku, niestety bez podania w źródłach nazwisk nabywców, miały miejsce w 1779 r. (180 talarów) oraz w 1790 r. (300 talarów). Pierwszym uchwytnym w źródłach z imienia i nazwiska właścicielem domu i parceli, która na początku XIX wieku nosiła nr 418, był Johann Christian Schipke. Wiemy o nim tyle, że był kowalem i płatnerzem, a więc rzemieślnikiem wyrabiającym z metalu elementy uzbrojenia osobistego. O ile w średniowieczy płatnerze wyrabiali na przykład elementy zbroi rycerskich i płyt ochronnych dla koni, czy miecze, o tyle od ok. XVI wieku płatnerzami zaczęto nazywać także tych rzemieślników, którzy zajmowali się produkowaniem broni białej, a więc szpad, sztyletów itp. W późniejszych wiekach płatnerze zajmowali się także wyrobem… sztućców.

Wracając do Johanna Christiana Schipke wiemy, że nabył on parcelę razem z zabudowaniami 4 sierpnia 1801 r. za kwotę 550 talarów. Ponad pół wieku później, w 1857 r., po śmierci Schipkego, właścicielką majątku została jego córka Dorothea Göletmende z domu Schipke. Nie wiemy czym się zajmowała, ale z 1865 r. straciła majątek w wyniku bankructwa. W grudniu 1866 r. zlicytowaną parcelę wraz z zabudowaniami zakupił Franz Machulla – handlarz bydłem.

Kolejni właściciele parceli i domu przy Wrocławskiej 19 nie użytkowali go zbyt długo. W 1878 r. (3 października) kupił go kupiec Paul Kreuzmann, a 10 lutego 1883 r. Hermann Backhaus ze Świdnicy o którym wiemy, że był mistrzem garncarskim. Po jego śmierci, na mocy testamentu spisanego w 1885 r. właścicielką posesji została żona wdowa po nim Pauline Backhaus z domu Weniger, która zdążyła już wyjść za mąż bliżej nieznanego nauczyciela Schröera. Przejęcie spadku zostało urzędowo potwierdzone 21 stycznia 1904 r. Ponieważ Pauline Schröer na stałe mieszkała w podświdnickiej wsi Pasieczna, łatwy do wytłumaczenia jest fakt niemal natychmiastowej sprzedaży, niepotrzebnej jej parceli i budynków już w czerwcu 1904 r., a więc zaledwie pięć miesięcy po przejęciu spadku.

Nabył je 9 czerwca tego roku mistrz piekarski Paul Otte ze Świdnicy, po którego śmierci właścicielką domu stała się z dniem 12 listopada 1925 r. wdowa po nim Hedwige Otte z domu Friedrich ze Świdnicy. W księgach adresowych jako właścicielka domu i parceli przy Wrocławskiej 19 wymieniana jest jeszcze w 1942 r.

Wracając do wspomnianej na wstępie pocztówki, w budynku przy Wrocławskiej 19 widoczne są witryny dwóch firm. Pierwsza (z lewej strony) to Rasier Geschäft  czyli po prostu zakład fryzjerski należący do golibrody Paula Döringa. Co ciekawego po raz pierwszy w zachowanych księgach adresowych Świdnicy wymieniony jest jako prowadzący zakład fryzjerski w 1901 r., a po raz ostatni w księdze z 1931 r. (nie jest już wymieniany w księdze z 1938 r.). Prowadził zatem swój zakład fryzjerski minimum 30 lat! Ponieważ pocztówka pochodzi z oko. 1901 r., niewykluczone, że na zdjęciu widoczny jest właśnie Paul Döring w młodym wieku, na co zresztą wskazuje biały, „fryzjerski” kitel, w jaki jest ubrany.

Drugą firmą widoczną na pocztówce, a jaka mieściła się w budynku przy Wrocławskiej 19 był sklep kolonialny Paula Schellhausa. Nie był to główny punkt handlowy tej świdnickiej rodziny kupieckiej, a tylko jedna z jego dwóch filii. Główna siedziba mieściła się bowiem przy ulicy Długiej. O rodzinie Schellhaus już w najbliższym czasie pojawi się osobne opracowanie. Sklep widoczny na pocztówce był w ich posiadaniu do lat 30. XX wieku. Ostatnią niemiecką właścicielką sklepu była w 1945 r. była Margarete Wolf. 10 maja 1946 r. sklep został przyznany polskiemu osadnikowi Stanisławowi Jasińskiemu.

Dom przy Wrocławskiej 19 w swojej XVIII-wiecznej formie przetrwał do lat 80. XX wieku, kiedy został uznany za nie nadający się do remontu i po prostu wyburzony. Działka pozostała niezabudowana. Obecnie znajduje się tu „dziki” parking. Spod ziemi wystają fragmenty ścian przyziemia co pozwala sądzić, że fundamenty tego budynku pozostały nienaruszone. Być może ich zbadanie w przyszłości, pozwoli na określenie z jakiego wieku pochodzą.

Andrzej Dobkiewicz & Sobiesław Nowotny

Fundacja IDEA

12 LIKES