Na stronie internetowej Stowarzyszenia Labiryntarium z Żarowa opublikowana została interesująca fotografia, przedstawiająca polskich kolejarzy na tle budynku dworca kolejowego w Żarowie. Wykonana została w 1945 r., a do Biblioteki Dziedzictwa Kulturowego i Historycznego Gminy Żarów oraz Cyfrowego Archiwum Lokalnego Ziemi Żarowskiej przekazała pani Emilia Wiśniowska.
Udało się też zidentyfikować część ze znajdujących się na zdjęciu kolejarzy. Od lewej stoją Jan Wojciechowski (ojciec Pani Emilii), pan Niewada (drugi z lewej, zmarł w 2019), i pan Dranka (w środku).
To, co czyni to zdjęcie niezwykłym, jest nazwa miejscowości na tablicy zawieszonej na budynku dworca – „ŻARY”. To pierwsza powojenna i nieoficjalna nazwa Żarowa. Jej nadanie związane było z potrzebą szybkiego obsadzenia dolnośląskiej kolei przez polskich kolejarzy i uruchomienie komunikacji na kolejnych liniach. Na początku kwietnia 1945 r. przy Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Poznaniu powołano komisję mającą zajmować się nadaniem polskich nazw stacjom, przystankom i posterunkom kolejowym na terenach ziemi lubuskiej, Przyodrza Pomorskiego i Śląska. Być taka komisja powstała również przy DOKP we Wrocławiu, chociaż niewykluczone, że to poznańska komisja określiła w maju 1945 r. dla stacji w Żarowie nazwę „Żary”.
Z nazwą Żarowa w pierwszych powojennych miesiącach, a nawet latach było zresztą sporo zamieszania.
– Używanie nieznormalizowanego polskiego już nazewnictwa miało najprawdopodobniej związek z podobnymi nazwami wcześniejszymi obu miejscowości Saarau-Żarów i Sorau-Żary. Taki stan rzeczy przejrzyście dokumentuje Mapa Sieci Kolejowej Rzeczpospolitej Polskiej z uwzględnieniem ważniejszych dróg kołowych, wodnych i lotniczych, która wydana została w roku 1945. Na mapie w miejscu ówczesnego Żarowa (stacji kolejowej), figuruje nazwa „Żary”, natomiast w miejscu Żar naniesiono nazwę „Żarów” – mówi Bogdan Mucha z Żarowskiej Izby Historycznej.
– Większość nazw „kolejowych” miejscowości nadanych tuż po objęciu obszarów Dolnego Śląska przez polską administrację i Dyrekcję Okręgową Kolei Państwowych, funkcjonowała do grudnia 1946 r. Stosowano je w różnych odmian w dość dowolny sposób – mówi Rafał Wiernicki z Wałbrzycha, badacz historii kolejnictwa i jeden ze znawców tej tematyki.
W kwestii nazewnictwa Żarowa panowała sporo dowolność przez blisko dwa lata. Na zachowanych, archiwalnych dokumentach Starostwa Powiatowego w Świdnicy już w sierpniu używana jest potwierdzona później urzędowo nazwa „Żarów”. Tymczasem na kolei nadal używano określenia „Żary” i jemu podobnych. Kolejne nazwy stacji kolejowej wprowadzano w następujących okresach:
– 27 sierpnia 1945 r. – Żary (Okólnik Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych we Wrocławiu nr IV/2.a/5/45 z dnia 27.08.1945 r.)
– 1 września 1946 r. – Żary koło Jaworzyny Śląskiej (Dziennik Taryf i Zarządzeń kolejowych XIX/11)
– 10 lipca 1946 r. – Żary koło Świdnicy
– 1 luty 1947 r. – Żarów (Dziennik taryf i zarządzeń komunikacyjnych 2(XX)/2)
Nie oznaczało to, że nazwa miejscowości została usankcjonowana, a przede wszystkim, że była stosowana w praktyce w obowiązującej formie. Nawet na oficjalnych dokumentach służbowych DOKP, dalej używano różnych nazw, czego przykładem jest jeden z dokumentów z kolekcji Żarowskiej Izby Historycznej. Mimo, iż na kolei od 1 lutego 1947 r. obowiązywała nazwa Żarów, na dokumencie wystawionym trzy miesiące później, nadal występuje nazwa… „Żary koło Jaworzyny Śląskiej”! Na innym oficjalnym dokumencie z kolekcji ŻIH, wystawionym 30 lipca 1947 r. użyto nazwy „Żary”, mimo iż nie funkcjonowała ona oficjalnie na kolei od 1 września 1946 r.
W 1945 r. powstała także Komisja Ustalania Nazw Miejscowości przy Ministerstwie Administracji Publicznej. Zadaniem KUNM było ponowne nazwanie miejscowości i obiektów fizjograficznych (rzek, jezior, pasm górskich itp.) tak, aby przywrócić lub nadać nową, polską nazwę. Na pierwszej konferencji KUNM ustalono nazwy dla miejscowości liczących powyżej 5.000 mieszkańców, podczas drugiej ustalone zostały nazwy miejscowości do 5.000 mieszkańców oraz niektórych stacji kolejowych, trzecia konferencja ustaliła nazwy reszty stacji kolejowych oraz miejscowości liczących 500 do 1.000 mieszkańców, na czwartej konferencji ustalone zostały nazwy miejscowości liczących od 250 do 500 mieszkańców (dla byłych Prus Wschodnich również części osad liczących 500 do 1.000 mieszkańców), piąta konferencja ustaliła nazwy dla wsi liczących poniżej 250 mieszkańców (w przypadku Prus 250 do 500). Resztę nazw ustaliła ostatnia, szósta konferencja. W latach 1946-1951 przywrócono lub ustalono nowe nazwy polskie dla ok. 32 tys. miejscowości oraz ok. 3 tys. obiektów fizjograficznych! Zmiany nazw miejscowości publikowane były w „Monitorze Polskim”, jaki zaczął się ukazywać od stycznia 1946 r.
I tu ciekawostka, w monitorach są ogłoszone zmiany nazw wielu miejscowości z terenu gminy Żarów, nie ma natomiast samego Żarowa (przynajmniej w tych „Monitorach”, w których znaleźliśmy oficjalne rozporządzenia z tabelami uwzględniającymi zmiany w nazewnictwie miejscowości). Na dzień dzisiejszy nie znamy więc źródła, które podałoby datę zmiany nazwy z „Żary koło Świdnicy” na „Żarów”. Można domniemać, że jeżeli w Dzienniku taryf i zarządzeń komunikacyjnych 2(XX)/2) z 1 lutego 1947 r. funkcjonuje nazwa „Żarów”, zmiana mogła być dokonana gdzieś na przełomie 1946/1947, chociaż jak wcześniej wykazaliśmy, nadal używano wcześniejszego nazewnictwa.
Andrzej Dobkiewicz
Fundacja IDEA
6 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!