Wyremontowana została ostatnia z kamienic w pierzei przy ulicy Zamkowej w Świdnicy (nr 7).
Mimo, iż najmniejsza ze wszystkich przy tej ulicy, okazało się, że posiada niesamowitą historię związaną z niewymienianą do tej pory w literaturze rodziną Hawliczek. Przywrócenie kamienicy do dawnej świetności było okazją do zbadania jej dziejów oraz miejsca na którym ją wzniesiono. Zanim przejdziemy do omówienia sagi rodu Hawliczek, warto przybliżyć dzieje i topografię ulicy Zamkowej, której historia powstania jest odmienna od pozostałych ulic średniowiecznej Świdnicy.
***
Pod koniec XIII wieku obszar zajmowany obecnie przez zabudowę przy ulicy Zamkowej wyglądał zupełnie inaczej niż w chwili obecnej. Bezpośrednia bliskość zamku, wzniesionego pod koniec XIII wieku przez księcia Bolka I Surowego sprawiła, że obszar ten pełnił funkcję pewnego rodzaju bezpośredniego zaplecza zamku. Wskazuje zresztą na to historyczna nazwa tego miejsca – Burgplan, która należy przetłumaczyć jako plac Zamkowy. Istotnie było tu bowiem sporo miejsca i wolnych parceli, wykorzystywanych zapewne przez rzemieślników, bezpośrednio związanych z zamkiem i wykonujących na jego rzecz różnego rodzaju usługi. Nie mamy żadnego spisu podatkowego z tego okresu, ale biorąc pod uwagę późniejsze rozlokowanie warsztatów rzemieślniczych w tej części miasta począwszy od XIV wieku, można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że swoją działalność prowadzili tu (jak również na sąsiedniej ulicy Kotlarskiej m.in. kowale, stelmachowie, płatnerze czy łaciarze. Na obecność tych ostatnich wskazuje nazwa z najstarszej zachowanej księgi podatkowej z 1379 r., gdzie wzmiankowany jest area sartoris czyli plac łaciarzy. Zajmowali się oni łataniem starych ubrań i handlem starymi szmatami.
Być może wezwanie późniejszej kaplicy św. Barbary, stojącej w pobliżu, można wiązać właśnie z tymi rodzajami rzemiosła, była bowiem św. Barbara patronką wszystkich profesji związanych z ogniem, prochem i obróbką metali.
Absolutnie nie należy kojarzyć pierwotnej zabudowy placu Zamkowego z naszymi wyobrażeniami późnośredniowiecznej Świdnicy, z ciasną zabudową i wąskimi uliczkami. Sam zamek, wzniesiony przez księcia Bolka I był zapewne konstrukcją murowaną, podnoszącą prestiż władcy, być może wzniesionej na miejscu jakiejś wcześniejszej siedziby z drewna i gliny, być może o konstrukcji szachulcowej, nakrytej gontowym dachem. Tak bowiem wyglądała zdecydowana większość ówczesnych domów.
Rozwój zabudowy na tym obszarze, systematycznie zmniejszającej plac Zamkowy rozpoczął się pod koniec XIV wieku, co możemy wnioskować z zachowanej dla tego okresu księgi czynszowej z 1379 r. i późniejszych. Jak podają wrocławscy badacze – Małgorzata Chorowska i Czesław Lasota w swojej pracy o kamienicach mieszczańskich Świdnicy, dom w miejscu obecnej kamienicy przy Zamkowej nr 1 został wzniesiony ok. 1380 r., pod numerem 2 plac był pusty w latach 1377-1379, a dom mógł być wzniesiony ok. 1381 r. W tym samym roku – jako pusta, wymieniana jest parcela, należąca do według Chorowskiej i Lasoty – książęcego krawca, gdzie obecnie wznosi się kamienica pod Zamkowa 5.
Z kolej Mateusz Goliński, analizując rozmieszczenie parceli i stosunków własnościowych w Świdnicy w latach 1377-1382 podaje, że interesująca nas parcela – na której wznosi się obecnie wyremontowana kamienica przy Zamkowej 7 – należała – zapewne ze stojącym na niej domem – do kucharza księżnej Agnieszki – Łukasza.
Być może oprócz mieszkania kucharza znajdowały się tu jakieś spiżarnie lub inne pomieszczenia związane z bezpośrednią obsługą zamku. Na temat jego funkcjonalności nie zachowały się bowiem żadne informacje, ale biorąc pod uwagę jego możliwe – niewielkie w sumie rozmiary i wielkość zajmowanej powierzchni w topografii miasta, niewykluczone, że książęca kuchnia znajdowała się w jego bezpośredniej bliskości – a nie na samym zamku – a więc miejscu obecnego domu przy Zamkowej 7.
Wspomniana już księga czynszów z 1379 r. wymienia następujące parcele, miejsca i posesorów w tym miejscu (licząc od strony obecnej ulicy Grodzkiej):
– Area in acie burggasse – plac na ul. Zamkowej, czyli w narożu obecnych ul. Grodzkiej i ul. Zamkowej, parcela niezabudowana w owym okresie
– Claus Wilhelm – własność przedstawiciela patrycjuszowskiej rodziny do której należały między innymi kamieniołomy w Niegoszowie
– curia illorum de Swyn – dom, względnie siedziba panów von Schweinichen
– area sartoris – wspomniany wcześniej plac łaciarzy
– Lucas coquus ducisse – Łukasz, kucharz księżnej (Agnieszki habsburskiej, żony księcia Bolka II Małego
– Area retro „Gretagynne” – plac w kierunku działki „Gretagynne” (?)
To co jest istotne przy omawianiu topografii obecnej ulicy Zamkowej to fakt, że w średniowieczu tak naprawdę tylko cztery parcele w środkowej części obecnej ulicy oraz domy na niej stojące, zwrócone były frontem do obecnej ulicy i zamku. Związane to było z wcześniejszą rozbudową pierzei północnej obecnej ulicy Kotlarskiej i południowej pierzei ulicy Grodzkiej, razem z zamkiem i zachodnią pierzeją Rynku ograniczające ten kwartał miasta.
Ostatnia parcela na rogu ulicy Kotlarskiej i Grodzkiej mogła zostać zabudowana już w XIII wieku lub na początku XIV wieku. Powstała na tej parceli długa kamienica z fasadą frontową od strony ulicy Kotlarskiej oraz dom zatylni. Analogiczna sytuacja miała miejsce na drugim końcu ulicy Zamkowej, u zbiegu z obecną ulicą Grodzką. Tu ostatnia parcela została zabudowana nieco później (ok. 1380 r. była jeszcze pusta), ale i ona skierowana była frontem w stronę obecnej ulicy Grodzkiej, a nie Zamkowej. W tej sytuacji, pomiędzy wąskimi parcelami, które swoimi dłuższymi bokami, niejako wyznaczały granicę tego kwartału, tworząc pewnego rodzaju podstawę do przyszłej linii zabudowy, znalazło się miejsce na wytyczenie tylko czterech parcel, obecnie zajmowanych przez kamienice Zamkowa nr 1, 3, 5 i 7. Taki układ zabudowy jest doskonale widoczny na prezentowanych fragmentach planów widokowych Świdnicy z XVII wieku.
W odniesieniu do styku obecnych ulic Grodzkiej i Zamkowej należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt. W przeciwieństwie do obecnej ulicy Kotlarskiej, która wytyczona została pod kątem prostym w stosunku do obszaru zajmowanego później przez ulicę Zamkową, ulica Grodzka w końcowym swoim biegu lekkim łukiem skręcała pierwotnie w lewo, w kierunku Bramy Strzegomskiej znajdującej się w okolicach obecnej ulicy Basztowej. Grodzka tworzyła przy tym pierwotnie jeden ciąg komunikacyjny z Zamkową, czego reminiscencją była zachowana jeszcze w XIX wieku ciągła numeracja działek dla obecnej Zamkowej i Grodzkiej, która od numeru „1” zaczynała się od parceli obecnej kamienicy przy ul. Grodzkiej 3, a kończyła się na parceli oznaczonej numerem „11” – obecnie kamienica przy ul. Zamkowej 7.
Wyjaśnienia wymaga także kwestia nazewnictwa obecnej ulicy Zamkowej i Grodzkiej, które gdyby trzymać się literalnie najstarszych znanych określeń tych ulic, dziś są… nieco niefortunne. Obecna ulica Grodzka spisie podatkowym z 1379 r. wymieniana jest jako platea Castri czyli ulica Zamkowa. Niemieckie nazwy Burggasse i późniejsza Burgstrasse mają dokładnie takie samo znaczenie. Natomiast dla obecnej ulicy Zamkowej w XIV wieku nie znajdujemy samodzielnie funkcjonującej nazwy. W księdze podatkowej z początku XV wieku, jej obszar określany jest jako sub muro castri, czyli pod murem zamku. Dopiero w późniejszym okresie przyjęła się nazwa Burgplan czyli plac Zamkowy. Trzymając się literalnie średniowiecznej tradycji należałoby więc obszar z zabudową ulicy Zamkowej nazwać placem Zamkowym, co jest ewidentnym nawiązaniem do pierwotnych funkcji tego obszaru, natomiast obecna ulica Grodzka, powinna nosić nazwę Zamkowa, co jest także związane z jej pierwotną funkcją, prowadziła bowiem w swoim najstarszym okresie istnienia z Rynku do zamku.
Słowo Burg w języku niemieckim ma znaczenie dwojakie – „zamek” oraz „gród”. Ponieważ w 1992 roku decydenci „mieli” już ulicę (obecną) Zamkową, ulicę Generała Karola Świerczewskiego – której nazwę właśnie zmieniano – postanowiono nazwać… Grodzką, chociaż bardziej prawidłową nazwą w odniesieniu do tłumaczonej nazwy niemieckiej byłoby określenie Grodowa. To znaczenie zupełnie jednak nie odpowiadałoby historycznej funkcji ciągu komunikacyjnego obu omawianych ulic, ani rozwoju topograficzno-militarnego Świdnicy, w której żaden gród nie istniał. Aktualna nazwa ulicy – Grodzka – nie ma swojego etymologicznego uzasadnienia w historii miasta. Nazwa Grodzka oznacza tyle co… Miejska. Ulicy o takiej nazwie w dziejach miasta jednak nie było. Musiałaby być wymieniana w źródłach, jako platea civitatis, Stadtgasse lub Stadtstrasse.
Jeżeli chodzi o właścicieli parceli i domu na obecnej ulicy Zamkowej 7 dla XV wieku jest to trudne do ustalenia. Księga podatkowa z 1471 r. wymienia wiele parceli i domów przy Burggasse, ale jest to łączne zestawienie dla obecnych ulic Grodzkiej i Zamkowej, przy czym ilość budynków jest większa niż ilość parceli, toteż nie możemy ich przypisać do konkretnych działek i zidentyfikować parcelę nas interesującą.
Niestety, nie zachowały się księgi podatkowe Świdnicy dla XVI wieku, nie mamy więc praktycznie żadnych informacji o rozwoju zabudowy przy obecnej ulicy Zamkowej i właścicielach interesującej nas parceli na której wznosi się obecnie kamienica nr 7.
Znamy natomiast kompletną listę właścicieli tej parceli i domu, jacy wymienieni zostali w księdze podatkowej dla XVII wieku i początku XVIII wieku.
Cdn.
Andrzej Dobkiewicz & Sobiesław Nowotny
Fundacja IDEA
13 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!