Press "Enter" to skip to content

Bartoszówek – dzieje wsi do 1945 r.

Spread the love

Tereny obecnej wsi Bartoszówek (gmina Strzegom, powiat świdnicki) zamieszkałe były już w okresie prehistorycznym; dowodzą tego znaleziska archeologiczne, jakich dokonano na terenie tej wioski w 1931 r. Odkryto wówczas różnego rodzaju skorupy i kamienne narzędzia. Niestety znalezisko to nie zostało przebadane w sposób naukowy, tak iż nie można go przypisać jakiejś konkretnej kulturze. Prawdopodobnie w miejscu tym, u podnóża góry Granicznej, znanej jako starożytne grodzisko, istniała osada celtycka, germańska bądź wczesnosłowiańska.

Bartoszówek na przedwojennej pocztówce: pałac, willa Grollmanna, gospoda Kleina i droga prowadząca przez wieś

Bartoszówek został założony na terenach leśnych; pierwsza wzmianka o istnieniu tej wioski
pochodzi dopiero z 1311 r. Prawdopodobnie lokował ją rycerz o imieniu Barcian, gdyż we wspomnianym roku wieś wymieniono pod nazwą Parciansdorph (wieś Barciana czy też Parciana). Powierzchnia założonej na początku XIV w. wioski obejmowała około 400 ha, z czego 1/3 należała do dóbr rycerskich, zaś na pozostałych gruntach osadzono chłopów. Jeszcze w 1576 r. wymienia się w źródłach 5 bogatych kmieci, siedzących na 9 łanach frankońskich (każdy liczony po 25 ha). Wieś należała do okręgu strzegomskiego; obejmowała ją również tamtejsza mila miejska, dlatego też do 1810 r. na jej terenie nie wolno było się osiedlać żadnym rzemieślnikom. Dopiero w 1829 r. wspomniano w Bartoszówku karczmę i gorzelnię. Już w okresie średniowiecza wybudowano tu obronny zameczek, który w późniejszym czasie przebudowany został na pałac. Ostateczną formę architektoniczną nadano mu w latach 1735/36. W I poł. XIX wieku pałac otoczono założeniem parkowym w stylu angielskim. Przetrwał on co prawda działania wojenne 1945 r. (po II wojnie składowano w jego wnętrzu zboże!!!), lecz zburzony został bezmyślnie w latach 70. XX w. Obecnie jedyną jego pozostałość stanowi wieża z wmontowanym herbem rodziny von Richthofen.

Długa jest lista właścicieli Bartoszówka. W XIV w. wieś należała do znanej z otoczenia ks. Bolka II świdnickiego rodziny rycerskiej von Bolcze. W 1368 r. uzyskał ją świdnicki mieszczanin Hans Probisthayn. Wygląda na to, iż w I poł. XV w. Bartoszówek był dobrem zastawnym, zaś pewne jego nadziały należały do mieszczan strzegomskich. Jeszcze przed upływem tego stulecia wieś dostała się w ręce znanej rodziny von Schweinichen, właścicieli zamku Świny. Z późniejszych rodów wymienić należy: rodzinę von Reibnitz (od 1512 r.), von Schindel (1566 r.), von Bock, von Keul und Klein-Bolwitz, von Mauschwitz (w latach 1694-1755). Od 1755 do 1945 r. (z małą przerwą w latach 1785-1796, kiedy to właścicielem był major Ferdinand von Schweinitz) wieś należała do rodziny von Richthofen. Ród ten wydał wiele znanych postaci, które zapisały się na kartach historii powszechnej. Dwóch właścicieli Bartoszówka wybiło się również ponad przeciętną. Pierwszym był Wolfram von Richthofen (ur. w 1856 r., zm. w 1922 r.), który był parlamentarzystą pruskim i członkiem Izby Panów. Zaś drugim jego syn noszący to samo imię, Wolfram von Richthofen (ur. 11. 10. 1895 r., zm. 12. 07. 1945 r.). Był on słynnym dowódcą legionu Condor, biorącego udział w wojnie domowej w Hiszpanii.

Bartoszówek na przedwojennej pocztówce: sklep Rittnera, gospoda Grabscha, szkoła i pałac

Jako dowódca wojsk lotniczych brał udział we wszystkich kampaniach wojennych, prowadzonych przez hitlerowskie Niemcy, m. in. w przełamaniu linii Maginota, w bitwie pod Dunkierką. Od 1941 r. zaangażowany na froncie wschodnim. Mianowany przez Hitlera do stopnia generała-feldmarszałka. W latach 1943-1944 dowodził II Flotą Powietrzną nad Włochami. W historii kampanii wrześniowej zapisał się niechlubnie atakiem powietrznym na Wieluń, który rozpoczął II wojnę światową. Warto wspomnieć, iż część członków rodziny von Richthofen, wywodzących się z Bartoszówka, osiadła Po II wojnie światowej w Angoli. Ciekawostkę stanowi też fakt, iż w 1711 r. w pobliskiej Lusinie wybudowano kryptę grobową dla rodu von Richthofen, gdzie do XIX w. spoczęło ponad 100 przedstawicieli tejże rodziny. Bartoszówek był zbyt mały, aby mógł tu powstać kościół. Jego mieszkańcy należeli od początku istnienia wsi do parafii w Lusinie. W okresie reformacji właściciele wsi, a wraz z nimi reszta mieszkańców przyjęła naukę Marcina Lutra. Po wojnie trzydziestoletniej i nasilającej się kontrreformacji, tutejsi ewangelicy musieli uczęszczać na nabożeństwa do odległego o ponad 20 kilometrów Kościoła Pokoju w Świdnicy. W okresie pruskim, po wybudowaniu kościoła ewangelickiego w Strzegomiu, przypisano tam mieszkańców Bartoszówka. Wieś zachowała swój ewangelicki charakter praktycznie do końca II wojny światowej (jeszcze w 1885 r. stosunek wyznaniowy między ewangelikami a katolikami wynosił 342:88 na korzyść protestantów). Obecnie wieś zamieszkują niemal wyłącznie katolicy.

Sobiesław Nowotny

13 LIKES

3 komentarze

  1. Mariusz Mariusz 19 marca 2023

    Ciekawe co wiecie na temat jaroszowa

    • Andrzej Dobkiewicz Andrzej Dobkiewicz Post author | 19 marca 2023

      Specjalistą jest tu Sobiesław Nowotny i wie rzeczywiście sporo. Artykuł o Jaroszowie zamieścimy na pewno.

  2. Andrzej Dobkiewicz Andrzej Dobkiewicz Post author | 17 maja 2023

    Jako komentarz do tego tekst otrzymaliśmy e-mail od Pani Ireny Schacht, potomkini właścicieli dóbr w Bartoszówku i Targoszynie, w którym wyjaśnia niektóre koligacje rodzinne:
    Z wielkim zainteresowaniem śledzę relacje i zdjęcia na portalu „Historia Świdnicy”. Szczególnie zwrócił moją uwagę artykuł pana Sobiesława Nowotnego z 17 marca 2023 roku Dzieje wsi Barzdorf (Bartoszówek) do 1945 roku.
    Nazywam się Irene Schacht, ur. 1961, mieszkam w Niemczech i jestem córką Renate Freiin von Richthofen z Barzdorf (Bartoszówek). Moja mama (ur. 1927 r., zmarła pod koniec 2022 r.) mieszkała na zamku w Barzdorfie od grudnia 1927 r. do stycznia 1945 r. Do szkoły chodziła najpierw w Barzdorfie, potem w Striegau, a w czasie wojny we Wrocławiu (liceum).
    Ojcem mojej mamy (tj. dziadkiem) był Manfred Freiherr von Richthofen (1898-1944). Był spadkobiercą i właścicielem zamku Barzdorf i Järischau (Jaroszów) od 1922 roku, kiedy to bardzo nagle zmarł mój pradziadek Wolfram Freiherr von Richthofen (1856 1922).
    Drugi Wolfram Freiherr von Richthofen (1895-1945) wymieniony w artykule pana Nowotnego był starszym bratem mojego dziadka Manfreda.
    Obaj bracia zgodzili się w 1922 r., że Manfred odziedziczy Schloss Barzdorf, a Järischau i Wolfram odziedziczą Schloss Bersdorf (dziś Targoszyn) po bracie mojego pradziadka Wolframa: generale Manfred Freiherr von Richthofen (1855-1939).
    Ponieważ generał Manfred nie miał dzieci, odziedziczył za życia Wolframowi Bersdorf (Targoszyn). Wolfram nie miał czasu i nie interesował się rolnictwem, ponieważ był aktywny tylko w wojsku (Legion Condor itp.).
    Młodszym bratem Wolframa i Manfreda był Gert Freiherr von Richthofen (1902-1956). Na przełomie 1929 i 1930 roku wyjechał do Angoli w Afryce, gdzie miał plantację kawy i sizalu.
    Zamek Barzdorf był własnością moich przodków Richthofen od 1708 roku! Kupił go Johann Praetorius von Richthofen (1661-1739).
    Nasze duże stowarzyszenie rodziny Richthofen (ok. 200 członków rodziny) nadal bardzo interesuje się Śląskiem i wielu z nich odwiedzało nas wielokrotnie w ostatnich latach. Od lat wspieramy Kościół Pokoju w Jaworze (remont organów).
    Sama byłem na Śląsku 5 razy – zawsze miło! Mieszkaliśmy w Muhrau (Morawa) u Pani Melitty Sallai z domu von Wietersheim-Kramsta. Melitta ma teraz 95 lat i chodziła do szkoły z moją matką w Striegau.
    Z pozdrowieniami
    Irena Schacht

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Mission News Theme by Compete Themes.