Czernica – historia wsi do 1945 r.

Ta niewielka wieś, leżąca na prawym brzegu Nysy Szalonej, jest z pewnością miejscowością założoną przez Słowian. Świadczy o tym wyraźnie jej pierwotna nazwa „Cirne”, następnie „Czyrnchicz”.

Wieś po raz pierwszy wspominana została w 1203 r. dokumencie biskupa wrocławskiego Cypriana, który zatwierdzał darowiznę dziesięciny, między innymi z Czernicy, dla strzegom­skiego kościoła pw. św. Piotra. Zgodnie ze wspomnianym dokumentem darowizny tej dokonać miał w bliżej nieokreślonym czasie biskup wrocławski Walter. Tenże zmarł w 1169 r., a zatem wieś Czernica z pewnością musiała istnieć już przed tą datą. Tym samym należy ona do rzę­du najstarszych na terenie obecnego powiatu świdnickiego. Mimo darowizny dziesięciny z tej wsi, miejscowość ta nadal należała do książąt śląskich. Jeszcze w 1265 r. była oprawą wdowią księżnej Anny, żony księcia Henryka II Pobożnego, który w 1241 r. zginął w bitwie z Mon­gołami na Legnickim Polu. Część łanów wioski należała w tym czasie również do dziekana wrocławskiego Lorenza – w jego posiadanie dostały się one na podstawie sfałszowanego doku­mentu, datowanego na 1246 r. O wielkości wsi dowiadujemy się za sprawą księgi fundacyjnej biskupstwa wrocławskiego; Czernica wymieniana jako „Czernicza” posiadała w 1305 r. 12 ła­nów.

Interesujące, że w spisie dziesięcinowym nuncjusza apostolskiego Galhardusa de Carce­ribus z 1335 r. wspomina się kościół w Czernicy. Jego istnienie było jednak krótkotrwałe i na terenie wsi nie zachował się najdrobniejszy ślad po nim. Być może zniszczony został w okresie najazdów husyckich na Śląsk w I poł. XV w. W połowie XIV w. czynsze wsi zakupione zostały przez Bolka II Małego i przekazane zostały klasztorowi magdalenek w Lubaniu. Wieś mimo to zachowała dobro rycerskie w świeckim ręku, gdyż jeszcze w II połowie XIV wieku napoty­kamy w źródłach na świeckich właścicieli wywodzących się kolejno z rodów von Schweinichen, von Haugwitz. Ostatecznie wieś stała się własnością biskupów wrocławskich i pozostawała nią do sekularyzacji 1810 r. Czernica została zniszczona w okresie wojny trzydziestoletniej, jednakże o rozmiarach zniszczeń nie wiemy niczego bliższego. Charakter wsi i jej wielkość nie zmieniła się specjalnie przez całe wieki; jeszcze w 1786 r. mieszkało tu 12 bogatych chło­pów (a zatem liczba 12 łanów nie uległa zmniejszeniu od 1305 r.!) oraz 6 chałupników. Do drobnego zachwiania stosunków doszło jedynie w okresie po wojnie trzydziestoletniej, kiedy to w 1667 r. wymieniano na terenie wsi 8 kmieci (czyli bogatych chłopów). Na początku XIX wieku wieś liczyła 18 domów, istniało tu sołectwo dziedziczne oraz 2 młyny wodne. W 1845 r. mieszkało tu 207 mieszkańców, z czego 85 było wyznania ewangelickiego. Mieszkańcy obu wyznań podlegali i uczęszczali do kościołów miejskich Jawora; katolicy do kościoła pw. św. Marcina, zaś ewangelicy do tamtejszego Kościoła Pokoju. We wsi stały dwa młyny, które nosiły nazwę Dolnego i Gontowego. Oprócz tego znajdował się tu również kierat koński. Sołec­two dziedziczne posiadało browar i kuźnię. Po reformach Steina i Hardenberga zezwolono na osiedlanie się po wioskach rzemieślników. W Czernicy znalazło wówczas swe stałe miejsce 4 rzemieślników i 1 handlarz artykułów żywnościowych. Rolniczy charakter tej miejscowości nie uległ jednak zmianie. Nadal głównym zajęciem jej mieszkańców była uprawa ziemi i hodowla zwierząt: w tym czasie trzon inwentarza stanowiło tu 111 wołów i 790 owiec merynosów. Warto wspomnieć, iż sołectwo dziedziczne znajdowało się w owym czasie w rękach rodziny Rosemann. Dopiero w 1861 r. przeszło ono na własność rodziny Schubert. Ta ostatnia już od 1820 r. posiadała dwa gospodarstwa chłopskie w swym ręku (łącznie 147 ha, a zatem majątek dorównujący wielu dobrom rycerskim na Śląsku). Liczba ludności Czernicy, znana ze statystyk począwszy od 1786 r., posiadała stałą tendencję wzrastającą. W 1786 r. mieszkało tu 131 osób, w 1895 r. 344 osoby, w 1925 r. 473 osób, zaś w 1932 r. 563 osoby. Związane to było ze zwiększa­jącą się eksploatacją granitu w tutejszych kamieniołomach, którą rozpoczęto W II poł. XIX w. Znane są nawet nazwy miejsc wydobycia: kamieniołom Charlotty, kamieniołom Klosego (od nazwiska właściciela pól, na którym powstał), kamieniołom Jeschkego (nazwa pochodzi po­dobnie jak drugiego z wymienianych od nazwiska właściciela), czy też Wielki Kamieniołom. Na zakończenie warto wspomnieć, iż w ramach germanizacji nazw miejscowych na Śląsku w okresie narodowego-socjalizmu, w 1936 r. zmieniono niemiecką nazwę Tschirnitz na Dorn­berg (pol. „góra porośnięta cierniami”, „ciernisko”).

Sobiesław Nowotny

5 LIKES