Długa 38 (cz. 1): Dom „samorządowców”

Niedawno na jednym z portali aukcyjnych wystawiono na sprzedaż zdjęcie, prezentujące parter domu przy obecnej ulicy Długiej 38 na początku XX wieku. Ponieważ jest to ujęcie, które nie było do tej pory znane czy też publikowane, a przedstawia z dużym prawdopodobieństwem jednego z właścicieli tego domu, postanowiliśmy wykorzystać ten fakt do opracowania historii tego domu i jego mieszkańców.

O początkach ulicy Długiej, jej wytyczeniu i znaczeniu w dziejach średniowiecznej Świdnicy pisaliśmy przy okazji omawiania historii domu przy ulicy Długiej 26 [czytaj tutaj: Długa 26: Z otchłani dziejów (cz. 1)].

Parcela o dawnym numerze 261 na której wznosi się dziś omawiany dom, zachowała praktycznie swoją pierwotną szerokość z okresu wytyczania działek wzdłuż ulicy pod koniec XIII wieku i wynosiła około 8 metrów. Niestety, podobnie jak i w przypadku większości domów w ścisłym centrum Świdnicy nie jesteśmy w stanie określić dokładnej daty powstania pierwszej zabudowy w tym miejscu. Odnalezione w piwnicach relikty kamiennych ścian piwnic i ściany frontowej wrocławscy badacze datują na okres pomiędzy 1250 a 1380 rokiem. Komora piwniczna powstała na pewno w II połowie XIII wieku wychodziła przed obecną linię zabudowy na około 2 metry pod ulicą Długą. Przestrzeń tą zajmowały w średniowieczu szerokie, także około 2-metrowe, drewniane podcienia, które niemal na całej obustronnej zabudowy ulicy Długiej sprawiały, że w średniowieczu jej prześwit był znacznie węższy niż obecnie. Nad tą kamienną piwnicą, która miała dwie komory znajdował się dom wzniesiony w konstrukcji szachulcowej. Według wrocławskiego historyka Mateusza Golińskiego około 1379 roku w miejscu dawnego domu drewnianego wzniesiony został pierwszy w tym miejscu murowany dom. Jako jego budowniczego Goliński wymienia świdnickiego mieszczanina Groze Nyckila. Niestety, nie wiemy jaka była jego profesja. Ustalenie Golińskiego może zostać przyjęte z tym jednak zastrzeżeniem, że możliwy jest błąd przy identyfikacji konkretnej parceli, które często ulegały przekształceniom, zmieniały się ich granice i wielkość, co jest szczególnym utrudnieniem w odniesieniu do ulicy Długiej, gdzie była ich znaczna ilość.

Dla XV i XVI wieku na podstawie księgi podatkowej prowadzonej od 1471 roku udało się ustalić zaledwie dwóch właścicieli posesji i domu przy ulicy Długiej 38, chociaż na pewno było ich znacznie więcej. We wspomnianym 1471 roku właścicielem domu był Merten Ernst, natomiast pod rokiem 1538 odnotowano Wenzela Beyela (Beyera?). Poza imionami i nazwiskami księga nie przekazała żadnych innych informacji o nich, takowych nie udało się jak na razie odnaleźć także w innych zachowanych i dostępnych autorom opracowania źródłach. Księga podatkowa z 1471 roku podaje także, że z tytułu prawa własności do parceli i stojących na nim zabudowań, a także przypisanego do niej prawa warzenia 5 warów piwa płacono podatek w wysokości 24 skojców. Na początku XVII wieku wyliczony podatek ten w przeliczeniu na ówczesną walutę wynosił 2 talary 10 srebrnych groszy i 8 halerzy. Zapewne od czasów średniowiecza parcela była też obciążona fundacjami na rzecz kościoła i inne zbożne cele w wysokości 2 grzywien srebrnych groszy.

Wobec nie zachowania się ksiąg podatkowych dla XVI wieku zmuszeni jesteśmy dokonać przeskoku w czasie o blisko 130 lat, dla których to nie posiadamy żadnych informacji o domu przy Długiej 28. Prawdopodobnie następowały w owym czasie jego przebudowy i modernizacje, które zapewne związane były z dostosowaniem standardu do potrzeb jego właścicieli. Niewykluczone, że w okresie wczesnego baroku, na początku XVII wieku dom został znacznie przedłużony wzdłuż wąskiej parceli. Wydzielono także wąski przejazd przez całą długość od frontu na podwórze.

Dla XVII wieku i początku XVIII wieku dysponujemy już kompletem właścicieli parceli i domu przy Długiej 38 (przed 1945 rokiem nosił numer 40), chociaż nie o wszystkich jesteśmy w stanie coś powiedzieć oprócz imienia i nazwiska. W poszczególnych latach księga podatkowa z XVII wieku wymienia następujących właścicieli tego domu:

* 1611 rok – Panthaleon Hertel (Härtel) – był mieszczaninem, który przez pięć kadencji był ławnikiem miejskim w latach: 1629-1630, 1630-1631, 1631-1632, 1632-1633, 1634-1635 oraz radnym miejskim trzech kadencji w latach: 1633-1634, 1635-1636 i 1636-1637.

* 1615 rok – Caspar Hermann – brak informacji o tej osobie.

* 1619 rok – Thomas Schram (Schramm) – był wójtem miejskim w latach 1622-1629, wójtem ziemskim w latach 1629-1930, ławnikiem miejskim w latach 1635-1636, radnym miejskim w kadencji 1633-1634 i 1636-1637 oraz burmistrzem w kadencji 1634-1635. Był protestantem, jednak po wkroczeniu wojsk cesarskich do miasta w okresie wojny 30-letniej przeszedł na katolicyzm, aby po opuszczeniu miasta przez wojska szwedzkie, saskie i brandenburskie ponownie zadeklarować się jako ewangelik. 20 marca 1619 roku ochrzcił w kościele parafialnym swojego nowonarodzonego syna Johannesa Theodorusa. Zmarł po 1637 roku.

* 1622 rok – Johann Fiewig (Fiebig) – posiadał tytuł naukowy magistra i był tzw. collega primus – pierwszym nauczycielem w szkole łacińskiej w Świdnicy oraz wychowawcą III klasy.  W 1629 roku, jako zagorzały ewangelik został wygnany przez katolików z miasta. Osiadł wówczas w Lubiniu, gdzie został rektorem tamtejszej szkoły ewangelickiej. Po opuszczeniu przez wojska katolickie Świdnicy w 1632 roku, wrócił do Świdnicy i został konrektorem w szkole łacińskiej, która została ponownie otwarta przez ewangelików. Zmarł w 1635 roku.

* 1636 rok – wdowa po Johannie Fiewig (Fiebig).

* 1651 rok – Mattheus Hain – brak informacji o tej osobie.

* 1676 rok – Caspar Gebell – był białoskórnikiem czyli garbarzem wyspecjalizowanym w wytwarzaniu delikatnych skór z kozłów, baranów, cieląt, łosi, jeleni i saren z przeznaczeniem na rękawiczki i odzież. Urodził się w 1661 roku, zmarł w wieku 69 lat 1 marca 1730 roku. Ożenił się z nieznaną z imienia kobietą, która była od niego 20 lat starsza (ur. w 1644 r.). Tak duża różnica wieku może sugerować, że być może było to małżeństwo skojarzone wewnątrz cechu garbarzy i pojął za żonę wdowę po innym, zmarłym garbarzu, co w odniesieniu do małżeństw „rzemieślnicznych” było dość często praktyką. Pani Gebell zmarła w wieku 61 lat 9 lipca 1705 roku.

* 1716 rok – Martin Niederfuhr – brak informacji o tej osobie .

* 1731 rok – Anna Maria – wdowa po Martinie Niederfuhr.

* 1733 rok – Johann Gottfriedt Schnolcke – brak informacji o tej osobie.

* 1745 rok – ?? Pfalz – brak informacji o tej osobie.

* 1748 rok –  Christian Kluge – był piekarzem. Urodził się w 1711 roku, zmarł w wieku 45 lat 12 grudnia 1756 roku. Dom wraz z parcelą zakupił od wspomnianego Pfalza za kwotę 800 talarów.

W II połowie XVIII wieku dom przy Długiej 38 dwukrotnie zmieniał właścicieli i w obu przypadkach cena sprzedaży była ta sama – 800 talarów. Nie znamy stron transakcji z 1773 roku, natomiast w 1799  roku zakupił go świdnicki złotnik Johannes Haupt. Musiał umrzeć pod koniec 1806 roku lub w pierwszych dniach 1807 roku, bowiem 8 stycznia majątek po nim odziedziczyła jego żona Christiane z domu Beer. Ciekawostką jest, że jej panieńskie nazwisko brzmi tak samo, jak nazwisko znanej rodziny złotników świdnickich z początku XVII wieku, do której należeli: David Beer (wymieniony w 1620 roku),Wenzel Beer (1623 r.) i Samuel Beer (1632 r.). Powiązanie Christiany z tą rodziną, wobec braków źródeł wydaje się jednak zbyt daleko idące.

Cdn.

Andrzej Dobkiewicz & Sobiesław Nowotny

8 LIKES