Z racji podjętych prac związanych z uporządkowaniem miejsca, gdzie niegdyś wznosił się kościół i klasztor franciszkanów (pisaliśmy o tym tutaj: Archeologiczne „eldorado”?, Świdnica zyska zabytek!) warto przybliżyć historię tych obiektów. Cztery pierwsze części niniejszego pracowania można przeczytać tutaj: Historia klasztoru franciszkanów (cz. 1), Historia klasztoru franciszkanów (cz. 2) i Historia klasztoru franciszkanów (cz. 3), Historia klasztoru franciszkanów (cz. 4).
Kończąc nasz cykl artykułów poświęconych historii klasztoru i kościoła franciszkanów pw. Najświętszej Marii Panny „w lesie”, dla Czytelników Świdnickiego Portalu Historycznego mamy niespodziankę, przygotowaną przez naszego niezastąpionego współpracownika, architekta Pawła Mazura.
Na podstawie zachowanej ikonografii i archiwalnych planów wykonał on komputerową rekonstrukcję kościoła klasztornego i jego widoki. Przy okazji podzielił się z nami i Czytelnikami ŚPH swoimi analizami na temat kościoła, które publikujemy poniżej.
Kilka słów na temat przyjętej bryły
Plany z XVIII wieku pokazujące pełne zagospodarowanie klasztoru sprzed wyburzeń jednoznacznie obrazują szerszą część korpusu i węższą prezbiterialną. Stąd można domniemywać istnienia trzech naw.
Wysoka ozdobna ściana sterczynowa widoczna na styku korpusu z prezbiterium może być odczytywana jako relikt wspólnego, wysokiego dachu z fazy halowej formy korpusu. Można sobie wyobrazić na wzór analogii z historią wrocławskiego kościoła franciszkanów, że do takiej hali dobudowane zostało nieco wyższe prezbiterium zamknięte wielobocznie, potem zaś podwyższono nawę główną i ostatecznie przekształcono dach przykrywając nawy boczne pulpitowymi tak, aby zapewnić dostęp światła nowymi oknami ponad tymi dachami.
Widać to dobrze na rycinach z XVII wieku, ukazujących kościół od strony północnej. Strona południowa widoczna jest na panoramach z tego samego okresu i sugeruje raczej pozostawienie dachu w formie jednolitej bryły.
Całkiem realną możliwością była asymetryczność nawy (jak na rysunku przekrojowym, prezentowanym obok) – pozostawienie formy pseudobazylikowej od strony południowej i przebicie okien tylko od strony północnej. Byłoby to jednak dość nielogiczne z uwagi na nasłonecznienie. Mimo wszystko asymetryczne formy z architekturze franciszkańskiej występowały bardzo często, z najbardziej znanych przykładów można wyróżnić franciszkańskie kościoły w Krakowie (w swojej pierwotnej formie), Toruniu czy Brzegu.
Na rekonstrukcji prezentującej halową formę korpusu być może za niskie są nawy boczne.
Osobiście krytycznie podchodzę do przedstawień Wernera. O ile w oddaniu urbanistyki i szczegółowości kamienic nie miał sobie równych, to przy odwzorowaniu kościołów widać jest sporo błędów i nielogiczności. Może było to efektem braku możliwości spojrzenia na całą bryłę z góry i rysowanie tylko na podstawie fragmentów widocznych w perspektywach ulic i sprawiających trudność w ich łączeniu w całość. Zauważyłem już to przy okazji analiz jego przedstawień kościoła parafialnego. W przypadku widoku kościoła franciszkanów niezgrabnie przedstawił ścianę szczytową na styku nawy z prezbiterium i dochodzącą do niej wieżę. A sam klasztor przedstawił z różną liczbą osi okiennych na obu rycinach, zwłaszcza przy ryzalicie wejściowym.
Po analizie pozostałych rycin i planów umiejscowiłbym ryzalit wejściowy bardzo blisko prezbiterium. Z powyższych względów nie jestem przekonany, czy brak nawy bocznej na jego XVIII-wiecznym przedstawieniu nie jest kolejnym przekłamaniem. Na ile realna jest moja rekonstrukcja być może będą w stanie pokazać badania archeologiczne.
Paweł Mazur & Andrzej Dobkiewicz
ANEKS: Gwardianie (przeorowie) klasztoru franciszkanów w Świdnicy odnalezieni w źródłach (wg. Heinrich Schubert, Szkice z historii miasta Świdnicy, w tłumaczeniu Sobiesława Nowotnego):
W 1331 r. Nikolaus; w 1378 r. Gottschalk; w 1406 r. Johann Schauaus; w 1433 r. Franziskus Glatz; w 1439 r. Peter von Neumarkt (ze Środy Śląskiej); w 1458 r. Matthias Sandmann; w 1483 r. Johann Crusch; w 1491 r. Andreas von Löwenberg (z Lwówka Śląskiego); w 1498 r. Bartholomäus Pfull; w 1502 r. Hans Unger; w 1526 r. Johann Skulteti (Scholz); w 1534 r. Michael Hillebrant; w 1535 r. Johann Skulteti; w 1547 r. Johann Skulteti; w 1629 r. Nikolaus Weyland; w 1671 r. Daniel Dolezal; w 1688 r. Modestus Hanke; w 1690 r. Seraphin Langer; w 1691 r. Otto Wenzeslaides; w 1700 r. Alfons Müller; w 1720 r. Maximinus Rößler; w 1725 r. Hilarion Ligota; w 1727 r. Hugolinus Fischer; w 1734 r. Beyer; w 1737 r. Mansuetus Peschel; w 1738 r. Rudolf Werner; w 1740 r. i 1742 r. Mansuetus Peschel; w 1751 r. Candidus Wunder; w 1754 r. Ambrosius Wirth; w 1756 r. Richard Lange; w 1757 r. Cosmas Jäkel; w 1766 r. Gaudentius Keil; w 1769 r. Ceslaus Paul; w 1772 r. Richard Lange; w 1773 r. Johann Geibisch; w 1777 r. Damasius Maywald.
12 LIKES
Archeologio powstań z kolan…;-) Co na to konserwator zabytków ? Szkoda że po takim odkryciu nie wstrzymano prac i nie są prowadzone badania archeologiczne. Jeśli jest coś co w mieście jest atrakcją dla turystów i dumą dzisiejszych mieszkańców , to jest to właśnie wielowiekowa historia lub Kościół Pokoju. Sensacja w Szczecinie z czasów lokacji Szczecina, tj. z 1243 r wzbudziła zainteresowanie i wyjaśniła historyczne fakty. Czy nie warto odkryć trochę historię skoro pierwsza pewna wzmianka historyczna o kościele franciszkanów w Świdnicy pochodzi z 1249 r. Wówczas to papież Innocenty IV w bulli z 13 czerwca udzielił 40-dniowego odpustu wszystkim wspierającym budowę kościoła datkami pieniężnymi. Zwykle takie obiekty budowano przez wiele lat etapami licząc na datki od mieszkańców. Ciekawa jest data rozpoczęcia budowy. Miejsce historyczne dla Dolnoślązaków żeby przypomnieć pozostałym że to piastowskie ślady a nie niemieckie choć obecnie część niezorientowanych rodaków czy wysiedlonych Dolnoślązaków niemieckojęzycznych nadal uważa że tam są Niemcy ;-))) Niewiele wcześniej podział był inny – na Słowian czy German i plemiona Słowiańskie zamieszkiwały spory obszar dzisiejszych Niemiec i wschód przez wieki migrowały lub przez małżeństwo przejmowano ziemię wraz z ludnością. Pośrodku prezbiterium świątyni pochowano, według tradycji w srebrnej trumnie, księżnę Agnieszkę (†1392), żonę księcia Bolka II Małego. ( Cyt.Agnieszka Habsburżanka(ur. 1315/1321-1326 w Wiedniu, zm. 2 lutego 1392 Świdnicy) – żona Bolka II Małego, księżna świdnicko-jaworska, młodsza córka księcia Leopolda I z dynastii Habsburgów i Katarzyny Sabaudzkiej.
W 1338 r. (zapewne w czerwcu) Bolko II poślubił Agnieszkę w celu zwiększenia swojej międzynarodowej pozycji w rywalizacji z Luksemburgami. Małżeństwo było bezpotomne, jednak istnieje legenda mówiąca o tym, że syn książęcej pary – Bolesław (Bolko) – został z zemsty zamordowany przez rycerza Lottara. Po śmierci Bolka II Małego w 1368 r. księstwo świdnicko-jaworskie dostało się w jej ręce jako oprawa wdowia. Rządziła nim ponad dwie dekady aż do śmierci w 1392 roku. ) To jest historia Śląska choć potem nastąpiło przejęcie księstw.
Wielka strata dla miasta , jego historii i atrakcyjności turystycznej. Myślę że to obecni mieszkańcy powinni zadbać o tą najwcześniejszą historię z czasów powstania miasta , czy Piastów i znać prawdę historyczną miasta swego urodzenia. Miast jest wiele ale atrakcyjność wyznacza historia , zabytki i dobre warunki do życia dla młodego pokolenia. Jeśli jest inaczej , miasta się ,,starzeją”, młodzi uciekają , mieszkańców ubywa a z czasów świetności miast powstaje miasto staruszków…
Podpatrzony pomysł na najstarsze odkrycia archeologiczne to połączenie udostępnionych dla turystów odkrywek archeologicznych ( często zabezpieczonych szklanymi np. piramidami czy osłonami , opisami i zdjęciami czy makietami jaki to obiekt i jaka jest jego historia , z terenem do wypoczynku czy przejściem pieszo- rowerowym. Najczęściej widziałam takie w najstarszych miastach Europy w ścisłym centrum i przyznam że jest to dużą atrakcją i podniesieniem rangi miasta z wielowiekowymi tradycjami. Ciekawe czy jest możliwa taka wersja rewitalizacji , żeby z tych śladów przeszłości zrobić atrakcję dla mieszkańców i turystów… Przykład : Katedra w Akwizgranie
(Aachener Dom) – – jeden z nielicznych zachowanych zabytków sztuki karolińskiej. Budowa katedry rozpoczęta została w latach 90. VIII wieku. Jej obecny wygląd to efekt prac architektonicznych przeprowadzonych na przestrzeni ponad 1000 lat. Katedra przez 600 lat (936–1531) była miejscem koronacji 30 władców Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Nieopodal w Elisengarten ( kier. Elisenbrunnen ), powstało okno archeologiczne i jest ciekawą atrakcją w centrum wiekowego miasta. W innych są to np. piramidy itd.
Szkoda że to co zachowało się z zamku przy Muzealnej nie jest dostępne dla turystów i szkoda że odnalezionych pozostałości po klasztorze nawet nie zbadano a nadal trwa niszczący remont . https://www.google.com/maps/place/Ruinas+romanas/@50.7744315,6.0860151,3a,75y,90t/data=!3m8!1e2!3m6!1sAF1QipN0L8RKuUyZcGGbOMFtrlQoGgVrKaOr764mQbA5!2e10!3e12!6shttps:%2F%2Flh5.googleusercontent.com%2Fp%2FAF1QipN0L8RKuUyZcGGbOMFtrlQoGgVrKaOr764mQbA5%3Dw360-h240-k-no!7i6000!8i4000!4m13!1m7!3m6!1s0x47c0997cb08a191d:0x63a30eae0b0e444f!2sAkwizgran,+Niemcy!3b1!8m2!3d50.7753455!4d6.0838868!3m4!1s0x47c0996340d77eb7:0xa207798534705fac!8m2!3d50.7744315!4d6.0860151?hl=pl