„Strzała” z jeziora po raz drugi

Swojego czasu na Świdnickim Portalu Historycznym odtworzyliśmy nieznaną historię małego statku wycieczkowego, który przez wiele lat pływał po jeziorze Bystrzyckim w Zagórzu Śląskim. Artykuł ten można przeczytać tutaj: „Strzała” z jeziora.

Szczęśliwie dla miłośników historii losami tej jednostki zajął się jeden z najlepszych znawców historii statków – Waldemar Danielewicz, który z godną podziwu precyzją odtwarza wygląd i historię zapomnianych dziś jednostek. Dzięki jego uprzejmości prezentujemy poniżej artykuł jego autorstwa z kapitalnymi rekonstrukcjami wyglądu statku z jeziora Bystrzyckiego w różnych momentach jego istnienia, który zawiera nowe ustalenia i szczegóły związane z statkiem „Pfeil” („Strzała”), jaki znad morza, „zawędrował” w Sudety.

Burzliwe losy statku „Pfeil”

W 1911 r. elbląska stocznia Franza Schenka rozpoczęła budowę łodzi motorowej, otrzymała ona stoczniowy numer budowy 13. Zamówienie złożył H. Schröter wraz ze wspólnikami mieszkaniec ówczesnej wsi Baumgarth [1], położonej nad rzeką Dzierzgoń zwanej wówczas Sorge. Nazwana, „PFEIL”, co w przetłumaczeniu na język polski oznacza „Strzała”.

Podstawowe dane techniczne statku: długość: 18,00 m, szerokość: 3,07 m, zanurzenie: 0,90 m, prędkość: 15 km/h. Napęd stanowił jeden silnik wysokoprężny dwucylindrowy o mocy 24 KM z 1909 r. produkcji firmy Gasmotoren Fabrik Deutz, Köln. „Pfeil” zabierał na pokład 74 pasażerów w rejsach komunikacyjnych i 50 pasażerów w rejsach wycieczkowych.

Statek ukończono na wiosnę 1912 roku i zarejestrowano go w Sądzie Okręgowym w Elblągu [Amtsgericht] w rejestrze statków żeglugi śródlądowej pod numerem 704.[2]

Statek pływał głównie na linii komunikacyjnej: Baumgarth – Elbing – Baumgarth [Bągart-Elbląg-Bągart] a w dni świąteczne odbywał rejsy do pochylni Hirschfeld [dz. Jelenie] z Elbląga. Rejs trwał około 2 godzin. Odbywał także wycieczki do Marienburg [Malbork] i Danzig [Gdańsk].

Z dostępnych dokumentów wynika, że „Pfeil” nie został zmobilizowany po wybuchu wojny w sierpniu 1914 r.

W 1925 r. firma Schrötera po sprzedaniu statku „Martha”, przenosi swoją siedzibę na ulicę Wasserstrasse 73 [obecnie ul. Wodna] w Elblągu. „Pfeil” dalej jest eksploatowany w rejsach na pochylnie i do Malborka [Marienburg]. Rok później statek przechodzi pierwszą przebudowę, zmieniono kształt dziobnicy, zamontowano sterówkę. Statek uzyskał zgodę na pływanie po Zalewie Wiślanym [Frisches Haff] na pokład mógł zabrać 50 pasażerów.

Nieznana jest dokładna data, kiedy „Pfeil” stał się własnością Eduarda Freiwalda z Elbląga [3], ale nastąpiło to w połowie lat trzydziestych XX w. prawdo podobnie pomiędzy rokiem 1934 a 1937. Nowy armator postanowił przebudować i podłużyć statek, gdzie tego dokonano nie wiadomo.

„Pfeil” został podłużony o osiem metrów, jego długość po przebudowie wynosiła 26 m., przez co zwiększyła się liczba pasażerów do 150 osób. Jednostka otrzymała też nowy silnik 4-cylindrowy produkcji firmy Klöckner Humbold Deutz A.G z Köln o mocy 100 KM.

We wrześniu 1944 r. jednostkę zmobilizowano, jako okręt obrony plot. z miejscem stacjonowania w Königsbergu [dz. Kaliningrad], nazwany został „WEICHSELMÜNDE”, używany był także, jako holownik. Pod koniec 1944 r. ewakuował się do Gotenhafen [Gdynia] gdzie został zatopiony. Wydobyty 11 września 1945 r. przez ekipy Polskiej Marynarki Wojennej, po remoncie nazwany „ANNA” nie wiadomo, w jakim charakterze był używany przez MW. W 1946 r. „Anna” została rozpoznana, jako dawny statek kanałowy i Żegluga Gdańska Miejskie Zakłady Komunikacyjne w Gdańsku rozpoczęła starania o zwrot statku przez Marynarkę Wojenną. Na skutek interwencji Delegata Rządu ds. Wybrzeża Eugeniusza Kwiatkowskiego u Ministra Obrony marszałka Michała Roli-Żymierskiego, „Anna” została przekazana Głównemu Urzędowi Morskiemu w Gdańsku w połowie maja 1946 r. GUM musiał zwrócić Marynarce Wojennej koszty wydobycia i remontu.

Po remoncie, który kosztował Żeglugę Gdańską 360 tyś. zł., „Annę” przemianowano na „EWA” i skierowano, jako tzw. tramwaj wodny na linię: Gdańsk Rybi Rynek – Sianki [4] -Sobieszewo. W połowie sierpnia 1947 r. ówczesna Żegluga Państwowa zgłosiła pretensje do statku, jako mienia poniemieckiego obsługującego przed wojną wody pomiędzy Elblągiem a Ostródą. Sprawa była o tyle pilna, ponieważ planowano w sierpniu 1947 r. otwarcie Kanału Elbląskiego i brakowało jej statków. Mimo wywieranych nacisków na Żeglugę Gdańską ta nie spieszyła się z oddaniem jednostki. W końcu 18 września 1947 r. doszło do konferencji w sprawie warunków przekazania „Ewy”. Armator warunkował przekazanie statku uiszczeniem kwoty 5 mln. złotych, Żegluga Państwowa oferowała kwotę 1.904.500 zł. Tyle powiem wynosiła suma, jaką Żegluga Gdańska zapłaciła Głównemu Urzędowi Morskiemu. Sprawa ciągnęła się do połowy czerwca 1948 r., kiedy to obie strony doszły do porozumienia i ostatecznie odkupiono statek za 2,5 mln. zł. ale bez silnika. Został on wymontowany i wstawiony do autobusu MZK Gdynia Hanomag GMC „Bajadera”. Pozbawiony silnika statek skierowano do Płocka gdzie wstawiono mu silnik Gray Marine Company typu 671-E09II o mocy 220 KM. Przeprowadzono również zmianę wystroju wnętrz. Na początku 1949 r. nazwany został „KOŁOBRZEG” i skierowany przez Państwową Żeglugę Śródlądową Oddział w Gdańsku na linię Elbląg-Ostróda. W 1951 r. statek przejęła nowo powstałe Przedsiębiorstwo Państwowe Żegluga na Wiśle w Warszawie Ekspozytura Rejonowa w Gdańsku. Zmieniono nazwę statku na „WŁADYSŁAW HIBNER”.[5]

Od lipca 1954 r. pływał w barwach P.P. Bydgoska Żegluga na Wiśle Ekspozytura w Elblągu. Na pokład zabierał 80 pasażerów. W styczniu 1957 r. „Władysław Hibner” trafił do nowo powstałego Przedsiębiorstwa Państwowego Żegluga Gdańska w Gdańsku. W 1959 r. statek wycofano z eksploatacji i skierowano do Stoczni Rzecznej w Elblągu gdzie przeszedł remont kapitalny. Otrzymał też nowy czterocylindrowy silnik wysokoprężny typu NIMD 160 produkcji: Ganz Vállalatok, Budapeszt o mocy 88 KM. Liczbę pasażerów ustalono na 68 osób. Kiedy do eksploatacji zaczęły wchodzić nowoczesne statki typu SPJK, zapadła decyzja o wycofaniu jednostki z eksploatacji, co nastąpiło w listopadzie 1964 r.

W 1965 roku statkiem za interesowały się Wrocławskie Zakłady Eksploatacji Kruszywa z Wrocławia, które zamierzały go eksploatować na jeziorze Bystrzyckim. Transakcję sfinalizowano w 1966 r. „Władysław Hibner” popłynął o własnych siłach z Gdańska do Wrocławia. Tam w Porcie Miejskim został podniesiony z wody i przetransportowany transportem samochodowym do Zagórza Śląskiego. Zwodowany w Zagórzu Śląskim, po pozytywnych inspekcjach Polskiego Rejestru Statków i Inspektoratu Żeglugi Śródlądowej we Wrocławiu rozpoczął rejsy po Jeziorze Bystrzyckim.[6]

W 1972 r. statek nabyła Huta Szkła w Wałbrzychu przekazując go pod zarządzanie swojemu Ognisku Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej. Nowy armator nazwał statek „HIBNER” i eksploatował go do 1974 r. to jest do momentu utraty świadectwa klasy Polskiego Rejestru Statków. Brak funduszy na remont spowodował, że statek odstawiono i pozostawiono własnemu losowi. W końcu opuszczony i zaniedbany został przez wiatry wyrzucony na brzeg jeziora. W latach dziewięćdziesiątych XX w. wrak nabył Pan Robert Mucha ze Świdnicy i w 1997 r. złomował.

Waldemar Danielewicz

Specjalne podziękowania dla Ryszarda Kowalskiego z Ostródy za cenne uwagi i sprostowania.

Przypisy

[1] Baumgarth – od 12 listopada 1946 r. Bągart. Wieś położona nad rzeką Dzierzgoń w powiecie sztumskim. Liczyła przeszło 900 mieszkańców. Pełna nazwa armatora brzmiała H. Schröter & Co. Schiffahrtsgesellschaft. Oprócz statku „Pfeil” posiadał on jeszcze statek towarowy „MARTHA”, który jest do dzisiaj eksploatowany, jako „JANTAR”. Biura firmy mieściły się w Elblągu przy ówczesnej ulicy Am Elbing 25. Prowadził je kapitan August, Steffen, który najprawdopodobniej był jednym ze wspólników Schrötera i prawdopodobnie kapitanem statku MARTHA. Po sprzedaży swoich statków H. Schröter zajął się spedycją morską prowadząc w budynku przy ulicy Wasserstraße 73 biuro spedycyjne.

[2] Od 1895 r w Niemczech statki śródlądowe i morskie podlegały obowiązkowej rejestracji w Sądach Okręgowych Wydział X właściwych dla portu macierzystego statku. Sądy prowadziły rejestry Binnenschiffregister w skrócie BSR, nadając statkowi kolejny numer ewidencyjny. Rejestry morskie Seeschiffregister w skrócie SSR także prowadzone były przez Sądy Okręgowe.

[3] Eduard Freiwald – w dostępnych księgach adresowych Elbląga do roku 1930 nie figuruje, niemieckie żródła podają jakoby pochodził z Tiegenhof, czyli dzisiejszego Nowego Dworu Gdańskiego. Według książki telefonicznej Elbląga z 1937 r. E. Freiwald wykazywany jest, jako właściciel dwóch statków a mianowicie „PFEIL” i „BLITZ”. Adres zamieszkania to Hermann Balk Ufer 11, czyli dzisiejszy Bulwar Zygmunta Augusta.

[4] Tak wówczas nazywano dzisiejszą dzielnicę Gdańska, Stogi

[5] Władysław Hibner – (ur. 1 maja 1893 w Łodzi, zm. 21 sierpnia 1925 w Warszawie) – polski działacz komunistyczny, stracony za zabójstwa. W PRL-u uznawany był za bohatera ruchu robotniczego, jego imieniem nazywano ulice, statki i parki. W oficjalnej propagandzie i wydawnictwach encyklopedycznych byli przedstawiani, jako straceni za próbę zamachu na prowokatora.

[6] Jezioro Bystrzyckie – jezioro zaporowe położone w dolinie przełomu Bystrzycy w województwie dolnośląskim powiat wałbrzyski, gmina Walim. Powstało w 1914 r., powierzchnia jeziora wynosi 0.5 km2.

4 LIKES