Umarła jako Polka

Podczas sesji Rady Miejskiej Wałbrzycha w dniu 30 sierpnia br. podjęta zastała uchwała o ogłoszeniu roku 2023 – Rokiem Księżnej Daisy. Nie obyło się przy tym bez kontrowersji i dyskusji, jaka narodziła się w mediach społecznościowych, a dotyczących obywatelstwa księżnej. Mateusz Mykytyszyn – prezes Fundacji Księżnej Daisy von Pless udowadnia, że w ostatnim okresie życia księżna posiadała polskie obywatelstwo i umarła, jako Polka.

Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless – księżna pszczyńska, hrabina von Hochberg i baronowa na Książu, była żoną Jana Henryka XV von Hochberg, jednego z najbogatszych arystokratów niemieckich i ostatniego właściciela dóbr książańskich. Sama Daisy była znana ze swojej działalności filantropijnej i przekonań pacyfistycznych. Do dziś stanowi żywą legendę zamku Książ, a jej osoba – tak zasłużona dla regiony wałbrzyskiego, jest wykorzystywana dla jego promocji. Nic więc dziwnego, że z inicjatywy Fundacji Księżnej Daisy von Pless i jej prezesa Mateusza Mykytyszyna, przy poparciu władz Wałbrzycha, podjęto decyzję o uchwaleniu przyszłego roku – Rokiem Księżnej Daisy. Przyszły rok nie jest przypadkowy dla uczczenia księżnej Daisy, bowiem w 2023 roku przypada 150. rocznica urodzin najsłynniejszej wałbrzyszanki w historii miasta oraz 80. rocznica jej śmierci.

W uzasadnieniu uchwały, którą na sesję zgłosiła komisja kultury RM czytamy:

W roku 2023 obchodzić będziemy odpowiednio 150 rocznicę urodzin i 80 rocznicę śmierci w Wałbrzychu księżnej Daisy von Pless – osoby, która swą działalnością przyczyniła się nie tylko do modernizacji i sławy Zamku Książ, ale także Wałbrzycha i całego regionu. Urodzona w Anglii jako Maria Teresa Cornwallis-West poprzez małżeństwo z księciem pszczyńskim Janem Henrykiem XV związała swe losy z Wałbrzychem. Osiemnastoletnia Daisy 8 grudnia 1891 r. poślubiła majętnego księcia von Pless hr. von Hochberg barona zu Fürstenstein. Młoda para zamieszkała na stałe w rodowym zamku Hochbergów w Książu, wówczas pod Wałbrzychem.

Księżna Daisy von Pless, hrabina von Hochberg, baronowa na Książu (1873 – 1943) przed II wojną światową prowadziła na naszej ziemi rozległą działalność gospodarczą i charytatywną, przyczyniając się do rozwoju Wałbrzycha, Aglomeracji Wałbrzyskiej, a także całego Dolnego i Górnego Śląska. Pamiętając o jej zasługach, stawiamy przed sobą cel dalszego rozwijania tożsamości regionalnej, wiedzy o historii, kulturze Wałbrzycha i Dolnego Śląska oraz umacniania więzi między mieszkańcami, miastem i regionem. Dzięki inicjatywie którą proponujemy, mieszkańcy Wałbrzycha będą mogli uczestniczyć w realizacji tych celów. Księżna Daisy von Pless niemal całą swą energię życiową i talenty skierowała ku celom humanitarnym, stając się poniekąd jedną z pierwszych reformatorek społecznych na Dolnym Śląsku. Książ i jego okolice wiele zawdzięczają jej działalności charytatywnej i socjalnej.

Do najważniejszych jej projektów humanitarnych zaliczane są: oczyszczanie rzeki Pełcznicy, dzięki czemu skończyły się w Wałbrzychu epidemie cholery i tyfusu, założenie szkoły dla kalekich dzieci i projekt mleczny, który zmniejszył śmiertelność niemowląt. Daisy założyła także działające na zasadzie spółdzielni socjalnych szkoły koronczarskie dla kobiet. Podczas I wojny światowej pomagała rannym żołnierzom w szpitalach polowych niezależnie od tego, po której stronie walczyli. Pracowała w pociągach sanitarnych na frontach serbskim, francuskim i austriackim.

Słała apele do rządów o ludzkie traktowanie jeńców wojennych. Księżna swoim patronatem obejmowała koncerty charytatywne, organizowane w Szczawnie Zdroju, włączała się także w działalność Fundacji Idy (Ida-Stiftung), założonej w połowie XIX w. przez Jana Henryka X hr. von Hochberg, działającej na rzecz dzieci z ubogich rodzin z Wałbrzycha i okolic. Podczas charytatywnych koncertów i występów teatralnych, w których uczestniczyła, wykorzystywała swe umiejętności wokalne i aktorskie.

Pomimo rozwodu z Janem Henrykiem XV w 1922 r. nie zerwała związków z Dolnym Śląskiem. Po dłuższej nieobecności w 1935 r. wróciła do Książa, a w 1940 roku zamieszkała w willi przy obecnej ulicy Moniuszki 43 w Wałbrzychu. Tam jako obywatelka polska zmarła 29 czerwca 1943 roku (…)

Do treści uchwały zastrzeżenia zgłosiła Beata Mucha z klubu PiS, która stwierdziła m.in.: Chciałam powiedzieć, że inicjatywa pewnie i słuszna, i nikt nikomu tutaj nie ujmuje nic w związku z tym co Państwo napisali tutaj w uzasadnieniu z tym, że zanim przejdę do meritum chciałabym tylko powiedzieć, że mamy swoich że tak powiem naszych bohaterów i chciałabym, żebyśmy się nad tym pochylili, żeby w przyszłości też upamiętniali ich rokiem takim czy innym. Chciałabym tylko zwrócić uwagę na takie nie wiem czy niedopatrzenie czy przekłamanie, które jest napisane w tym uzasadnieniu, że księżna Daisy zmarła w Wałbrzychu w 1943 roku jako obywatelka polska. Księżna Daisy nigdy nie przyjęła obywatelstwa polskiego, była do końca Brytyjką, bo jak Pszczyna przeszła pod Polskę to oczywiście przyjął jej syn Aleksander polskie obywatelstwo, księżna Daisy odmówiła przyjęcia obywatelstwa Polskiego, do końca była Brytyjką i bardzo bym prosiła o usunięcie tej informacji, chyba, że macie Państwo jakieś dokumenty, dowody na to, że tak jest (…)

– Dokumenty związane z polskim obywatelstwem Fundacja Księżnej Daisy von Pless posiada od jakiegoś już czasu. Mieliśmy zamiar je opublikować już w Roku Księżnej Daisy, ale wobec wątpliwości, jakie zostały wyartykułowane na sesji, postanowiliśmy je rozwiać i uzupełnić wiedzę o życiu księżnej już teraz. Dokumenty te odnaleźliśmy już jakiś czas temu w Archiwach Państwowych. Uzasadnienie uchwały powstało przy mojej konsultacji i na pewno nie pozwoliłbym sobie w tej sprawie na jakiekolwiek przekłamania. Dla mnie najważniejsze jest, że uchwała została przegłosowana – mówi Mateusz Mykytyszyn, prezes Fundacji Księżnej Daisy von Pless.

Wydał on też specjalne oświadczenie wraz załączonymi kopiami niektórych dokumentów, potwierdzających polskie obywatelstwo księżnej Daisy, które zamieszczamy poniżej.

Andrzej Dobkiewicz (Fundacja IDEA)

Oświadczenie w sprawie polskiego obywatelstwa księżnej Daisy von Pless

Książę Jan Henryk XV Hochberg von Pless, jego angielska żona Marie Therese znana powszechnie jako księżna Daisy oraz troje synów tej pary obywatelami polskimi stali się w wyniku podziału Górnego Śląska w 1922 roku między Polskę a Niemcy. W czerwcu tego roku ziemia pszczyńska, a wraz z nią znajdująca się na jej obszarze ordynacja pszczyńska zmieniły przynależność państwową i znalazła się w granicach II Rzeczypospolitej Polskiej, a dokładnie w autonomicznym województwie śląskim. 11 września 1922 roku, zgodnie z Konwencją Genewską książę złożył deklarację o wyborze miejsca zamieszkania w Pszczynie.

Wiązało się to przyznaniem całej rodzinie obywatelstwa polskiego.  Swój wybór motywował oficjalnie miejscem swojego urodzenia i tytułem jaki posiadał. Władze Niemiec nie cofnęły mu wówczas paszportu, ale i tak przyjęcie przez księcia Hochberg von Pless i jego rodzinę obywatelstwa polskiego spotkało się z krytyką prasy niemieckiej. Sześć tygodni później, a dokładnie 25 października 1922 roku odbyła się rozprawa rozwodowa Jana Henryka XV i Daisy przed  Sądem Krajowym w Berlinie. Po rozwodzie księżna utraciła swoje obywatelstwo niemieckie, ale zachowała polskie. Polski paszport posiadała aż do śmierci w 1943 roku w Wałbrzychu. Regularnie odnawiała go w konsulacie polskim w Breslau. W Archiwum Państwowym w Katowicach (oddział w Pszczynie) oraz w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, do którego trafiły po wojnie archiwa Hochbergów z Książa i Wałbrzycha odnajdziemy szereg dokumentów potwierdzających posiadanie polskiego obywatelstwa przez księżną von Pless. Są to m.in. :

– notatka z 15 lipca 1936 roku podpisana przez osobistego sekretarza syna księżnej Daisy, księcia Jana Henryka XVII o nazwisku Johann Schary oraz przez osobistą pokojówkę księżnej Daisy, Dolly Crowther. Z dokumentu dowiadujemy się o potwierdzeniu odbioru wystawionego w konsulacie w Breslau polskiego paszportu księżnej  przez Miss Crowther. Znajduje się w nim także informacja o poprzednim polskim paszporcie (Nr. 323 378) księżnej Daisy, który wystawił z kolei polski konsulat w Monachium w 1933 roku.

– podania do polskiego konsulatu w Breslau o przedłużenie paszportu z 30 listopada 1937. Dokument o numerze 323378/3557/33 wystawionego na nazwisko Marja Teresa Fürstin von Pless

– karta zameldowania księżnej Mary Therese von Pless w jej ostatnim domu w Wałbrzychu (willa przy Friedlandestarsse 43, dziś Moniuszki 43) z dnia 10 października 1940. W rubryce obywatelstwo wpisano polskie. W dokumencie odnajdujemy ponadto adnotację, że polskim paszportem księżna okazała się w urzędzie gminy w Nieder Salzbrunn (dziś Szczawienko).

Mateusz Mykytyszyn, prezes Fundacji Księżnej Daisy von Pless

10 LIKES