Nikogo dziś nie trzeba przekonywać, jak bardzo rozwinięte były w czasach PRL służby bezpieczeństwa i jak wielkiej inwigilacji było poddawane społeczeństwo. Jednym z przykładów takiej inwigilacji może być operacja świdnickiej bezpieki o kryptonimie „Malwa”, przeprowadzona w latach 1973-1977.
Operacja dotyczyła utworzenia a następnie prowadzenia obserwacji w stałym, tajnym punkcie obserwacyjnym, jaki założono w jednym z domów w pobliżu sowieckich koszar w Świdnicy. Szczęśliwie w archiwach zachowały się dokumenty na temat tej operacji, które znakomicie ilustrują metody pracy Służby Bezpieczeństwa w latach 70. ubiegłego wieku.
Inicjatywa utworzenia „stałego-zakrytego punktu obserwacji” w rejonie stacjonowania jednostek ówczesnej Armii Radzieckiej w Świdnicy, zrodziła się w styczniu 1973 roku. Na rejon operacji wybrano ulicę Hanki Sawickiej (obecna Wałbrzyska), przy której znajdowały się przecięte ulicą kompleksy koszar Armii Radzieckiej. Stacjonowały tu między innymi jednostki artylerii przeciwlotniczej i rakietowej, artylerii lekkiej, jednostka samochodowo-transportowa, znajdowały się także koszary dla żołnierzy i magazyny żywnościowe.
Według służb bezpieczeństwa szczególnie jednostki artyleryjskie miały pozostawać w zainteresowaniu potencjalnych szpiegów i być narażone na „penetrację” ze strony osób „zainteresowanych”.
Jak czytamy w aktach – „W związku z czym zachodzi konieczność lepszego zabezpieczenia ich przed penetracją przez pozyskanie rezydentów obserwatorów, którzy pracować będą na zorganizowanym stałym punkcie obserwacji”.
W dniu 5 stycznia 1973 roku w Wydziale II Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej we Wrocławiu, który zajmował się między innymi organizowaniem i prowadzeniem walki (kontrwywiad) ze szpiegowską działalnością wywiadów państw kapitalistycznych wymierzoną przeciwko Polsce Ludowej – sformułowano pismo w sprawie utworzenia stałego punktu obserwacyjnego w Świdnicy.
Na miejsce obserwacji wytypowano mieszkanie w budynku wielorodzinnym, zlokalizowanym u zbiegu ulic Hanki Sawickiej (od 1992 roku Wałbrzyskiej) i Leśnej pod adresem Hanki Sawickiej 32. Cały budynek był zajęty przez mieszkajże tu rodziny sowieckich oficerów, w związku z czym strona polska musiała się porozumieć ze stroną sowiecką w sprawie udostępnienia pomieszczeń, które mogłyby zostać przeznaczone na punkt obserwacyjny. Obserwacja z narożnego mieszkania w tym budynku zapewniała dobrą widoczność w obu kierunkach na ulicę Hanki Sawickiej wzdłuż której usytuowane były koszary AR oraz na bramy wjazdowe do nich – jedną pomiędzy obecnym kościołem pw. św. Andrzeja Boboli i budynkiem parafialnym (na wprost ulicy Leśnej) i częściowo okolice drugiej z bram, usytuowanej po tej samej stronie ulicy, nieco dalej w stronę obecnej ulicy Adama Mickiewicza.
Interesującym dokumentem jest instrukcja dotycząca pracy rezydenta-obserwatora w zakrytym-stałym punkcie obserwacyjnym. Wymienia ona wszystkie obowiązki rezydenta i metodykę pracy (zachowano oryginalną pisownię, poprawiając jedynie ewidentne literówki):
1. Na punkcie prowadzony będzie dziennik wydarzeń wg/ wzoru – Lp. Data i godzina; Zaistniałe wydarzenie; Uwagi.
2. W dzienniku winny być odnotowywane następujące wydarzenia:
– rejestrowanie przejeżdżających samochodów placówek dyplomatycznych oraz cudzoziemców ze szczególnym zwróceniem uwagi o ich zachowaniu w rejonie ochranianego obiektu
– rejestrowanie przejazdu wszystkich samochodów spoza terenu miasta Świdnica, o ile jego sposób przejazdu będzie nasuwał podejrzenia np. zatrzymanie się, zwolnienie szybkości itp.
– szczególnie zwracać uwagę na osoby i pojazdy o powtarzalnym ich pojawianiu się w rejonie obserwowanym
– rejestrowanie i fotografowanie osób zamieszkałych w Świdnicy i jego powiecie, którzy bez uzasadnionych powodów będą przebywały w rejonie ochranianej jednostki specjalnej, a swoim zachowaniem wzbudzały podejrzenia interesowanie się Jednostki AR
– należy mieć na uwadze odstępy czasu, pora dnia, dni tygodnia, wyjazdy na ćwiczenia, przemieszczenia jednostek, uroczystości, napięcia, międzynarodowe itp
– każde zaistniałe zdarzenie i zjawiska budzące podejrzenie z punktu kontrwywiadowczego widzenia należy dokładnie udokumentować przez fotografowanie, nagranie na taśmę magnetofonową
3. W przypadku stwierdzenia o bardzo podejrzanym zachowaniu się osobnika należy zmierzać do ustalenia go. W tym celu przewidzieć możliwości szybkiego opuszczenia punktu i zastosowania obserwacji zewnętrznej przy pomocy pracowników Referatu Służby Bezpieczeństwa w Świdnicy.
4. W wypadku stwierdzenia pojawienia się figurantów spraw, osób operacyjnie kontrolowanych przez Referat SB, a którzy przebywali w KK {od red. skrót – Krajach Kapitalistycznych] należy udokumentować ich pobyty w rejonie ochranianej jednostki AR poprzez fotografowanie i sporządzenie szczegółowego dokumentu.
5. Pracę na punkcie należy prowadzić na zmianę po 6 godzin dziennie przez jednego pracownika szczególnie w okresie długich dni i dobrej widoczności w terenie. Natomiast w okresie krótkich dni czas pracy dostosowywać w zależności od możliwości widzenia w terenie obserwowanym pojawiających się osób, samochodów itp.
6. Referat Służby Bezpieczeństwa w Świdnicy sporządzi specjalny album z fotografiami wszystkich osób kontrolowanych operacyjnie, którzy przebywali w KK lub są odwiedzani przez cudzoziemców z KK.
7. Album nie będzie posiadał nazwisk i adresów, a jedynie oznaczone fotografie numerami. Wykaz danych personalnych znajdował się będzie w Referacie SB. Album będzie służył dla rezydenta obserwatora, jako materiał pomocniczy do rozpoznawania, selekcjonowania i identyfikowania osób podlegających wzmożonej kontroli operacyjnej przez Referat SB.
8. Na punkcie zakrytym należy zainstalować telefon aby rezydent obserwator w wypadku jawnienia faktu w rejonie ochranianego obiektu wymagającego natychmiastowego działania niezwłocznie, telefonicznie mógł skontaktować się z Referatem SB i odwrotnie Referat SB mógł szybko przekazać pewne zalecenia (odległość punktu od KMO wynosi ok. 1.500 m).
9. Raz w miesiącu sporządzać dokument analityczny obrazujący stan zagrożenia w rejonie obiektu w oparciu o zebrany materiał informacyjny w czasie pracy na punkcie. Dokument taki winien być sporządzony przy udziale pracownika Referatu SB.
10. Mając na uwadze konspiracje punktu i osób na nim pracujących Inspektor Referatu SB ppor. B. B. winien przeprowadzić konsultacje i kontrolę ich pracy na punkcie, a przychodzenie ich do KMO ograniczyć do minimum, tylko w niezbędnym wypadkach.
Formalności związane z przejęciem lokalu od sowietów i werbunkiem obserwatorów trwały około dwóch miesięcy. Według zachowanych dokumentów obserwację w punkcie rozpoczęto 20 marca 1973 roku przy udziale tylko jednego rezydenta (o nich więcej w kolejnej części opracowania). Punkt wyposażony został w lornetkę, aparat fotograficzny i magnetofon, jednak warunki pracy w pierwszych miesiącach były trudne. Świadczy o tym kontrola punktu, przeprowadzona 14 maja 1973 roku. Ujawniła ona, że lokal nie był przygotowany do pełnienia funkcji punktu obserwacyjnego. Dwaj kapitanowie SB przybyli z Wrocławia stwierdzili w swoim raporcie pokontrolnym, że konieczne jest odnowienie pomieszczenia i uzupełnienia mebli (brak było krzeseł) oraz założenia zasłon okiennych, gdyż z zewnątrz mogą być rezydenci narażeni na dekonspirację. Zwrócono także uwagę na konieczność obowiązkowego dostarczenia na punkt kasy do przechowywania dokumentacji i sprzętu oraz założenia rejestru zdarzeń zgodnego z zaleceniami instrukcji. Polecono także założenie albumu ze zdjęciami osób podejrzanych lub wobec których prowadzono dochodzenia i przekazania go na punkt obserwacyjny. Zresztą do referatów SB na terenie Dolnego Śląska zostało rozesłane pismo nakazujące przekazywanie danych personalnych (zdjęcia, numery rejestracyjne używanych samochodów) osób, które pozostają w kręgu zainteresowań SB z racji podejrzeń o działalność szpiegowską. Sugerowano ponadto przyśpieszenie procedury werbunku drugiego kandydata na rezydenta-obserwatora. W dniu przeprowadzonej kontroli – 14 maja 1973 roku – punkt obserwacyjny o kryptonimie „Malwa” został formalnie zarejestrowany w ewidencji II Wydziału KWMO we Wrocławiu pod numerem 33.224 i formalnie rozpoczął swoją działalność.
Cdn.
Andrzej Dobkiewicz (Fundacja IDEA)
9 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!