Niemcy w Silesii

W skład przyłączonych pod II wojnie światowej do Polski ziem północnych i zachodnich wchodziły następujące, położone na wschód od Odry (z dodaniem położonych na zachód od Odry okolic Szczecina) i Nysy Łużyckiej prowincje Niemiec (wcześniej pruskie): południowa część Prus Wschodnich: ok. 23 354 km², wschodnia część Śląska ok. 34 529 km², wschodnia część Pomorza ok. 31 301 km², Nowa Marchia 11 329 km², wschodnia część Saksonii ok. 142 km². Razem: ok. 101 000 km². Teren ten w 1939 zamieszkiwało 7,1 miliona Niemców i 1,3 miliona Polaków. W ostatnich miesiącach II wojny światowej znaczna część populacji uciekła przed zbliżającą się armią sowiecką. Pozostali na miejscu oraz ci, którzy powrócili po przejściu frontu, zostali poddani weryfikacji narodowościowej przez administrację polską. Około 3,5 miliona osób uznanych za Niemców zostało w okresie od 1945 do końca 1950 roku wysiedlonych do Niemiec. Podstawę międzynarodowo-prawną wysiedleń stanowiło Porozumienie Poczdamskie, zawarte pod koniec konferencji w Poczdamie, które przyzwalało na wysiedlenie Niemców z utraconych terenów w sposób „humanitarny”.

Brak odpowiednich kadr wśród Polaków był powodem wykluczenia z pierwszych zorganizowanych wysiedleń fachowców i wykwalifikowanych robotników narodowości niemieckiej. Od stycznia 1946 roku obowiązywały dla nich trójkolorowe karty reklamacyjne, zwalniające od wyjazdu. Specjaliści otrzymywali zaświadczenia koloru czerwonego, białe – Niemcy odpowiedzialni za ciągłość produkcji lub funkcjonowanie instytucji państwowych, zaś niebieskie wykwalifikowani robotnicy. Zastrzeżono jednak, że niemieccy specjaliści nie mogą być zwierzchnikami Polaków. W maju 1946 roku otrzymali oni ujednolicone karty koloru zielonego.

W kwietniu 1946 roku na obszarze gminy Żarów (miejscowości: Żarów, Bożanów, Kalno z Wostówką, Kruków, Łażany, Mrowiny, Mikoszowa, Przyłęgów, Tarnawa oraz Rusko) mieszkało łącznie 4239 Niemców (2365 Polaków). Na przełomie 1945 i 1946 roku przygotowany został plan, wedle którego w pierwszej turze, wysiedlonych miało zostać z terenu gminy Żarów 3512 Niemców (83%). Już w marcu 1946 roku dwa największe zakłady żarowskie sporządziły listy niemieckich pracowników, którzy wraz z rodzinami mieli czasowo zostać zwolnieni od wysiedlenia. Zakłady Materiałów Ogniotrwałych reklamowały 7 specjalistów i 54 robotników (łącznie z rodzinami 150 osób). Z kolei Zjednoczone Fabryki Chemiczne „Silesia” reklamowały 28 robotników fabrycznych zamieszkałych na terenie gminy Żarów (łącznie z rodzinami 66 osób) i 11 robotników fabrycznych z poza gminy Żarów – Boguszów, Pastuchów i Piotrowice (łącznie z rodzinami 28 osób). Warto przy tym nadmienić, że w Fabrykach Chemicznych, w pierwszych miesiącach po uruchomieniu (15.08.1945 r.) opierano się głównie na pracownikach niemieckich, załoga polska liczyła zaledwie 10 osób. Wysiedlenie latem 1946 roku Niemców, którzy obsadzali większość stanowisk dozoru technicznego i robotniczych wymagających wysokich kwalifikacji, doprowadziło do drastycznego spadku poziomu produkcji.

Wydane przez Ministerstwo Ziem Odzyskanych, rozporządzenie z 17 kwietnia 1947 roku, znacznie zaostrzyło zasady reklamowania Niemców od wysiedlenia. W dniach 23 i 24 maja 1947 roku, zweryfikowano w Żarowie pracowników niemieckich w przedsiębiorstwach państwowych i próbowano uczynić to samo z osobami zatrudnionymi przez Armię Czerwoną. Z całego obszaru gminy Żarów ponad połowę Niemców zakwalifikowano do natychmiastowego wysiedlenia (ok. 350 osób, a do końca roku ok. 400). Pozostało 80 osób – rodziny pracowników zakładów chemicznych, szamotowych, gazowni i majątków pod zarządem Armii Czerwonej (32 osoby w Rusku). Wiosną 1948 roku, po kolejnej weryfikacji okazało się, że gminę Żarów nadal zamieszkuję niezatrudnione osoby narodowości niemieckiej. Decyzją władz gminnych zostały one skierowane do pracy w państwowych majątkach rolnych (22 osoby), a po kilku miesiącach wysiedlone. Jesienią 1948 r. w Żarowie i okolicach zamieszkiwało 48 Niemców, w tym dwie narodowości austriackiej, które wyjechały w połowie następnego. Na przełomie 1949 i 1950 roku Żarów opuściły 4 rodziny pracowników zwolnionych z zakładów chemicznych oraz 11 osób, które wyjechały do NRD w ramach akcji łączenia rodzin („Aktion Link”).

Wykaz niemieckich robotników zatrudnionych w latach 1945-1946 w Zjednoczonych Fabrykach Chemicznych „Silesia” w Żarowie z rodzinami (przesunięci z zaświadczeń/kart reklamacyjnych koloru białego na zaświadczenia koloru niebieskiego):

1. Heckmann Jan, ur. 29.07.1890, specjalność: ślusarz apar. chemicznych, nr dawn. karty rekl. 29611

Rodzina: Heckmann Marta (żona), ur. 25.05.1894; Heckmann Erwin (syn), ur. 29.10.1928

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Armii Czerwonej nr 49; ilość izba zajmowanych w lokalu: 1

2. Winkler Hermann, ur. 21.12.1902, specjalność: obsł. apar. wysokociśnieniowych, nr dawn. karty rekl. 29566

Rodzina: Winkler Anna (żona), ur. 22.01.1901

Miejsce zamieszkania: Neusorgau (Wostówka) nr 4; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

3. Süssenbach Paweł, ur. 1.09.1885, specjalność: destylator, nr dawn. karty rekl. 29609

Rodzina: Süssenbach Anna (żona), ur. 8.10.1886

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Kopernika nr 6; ilość izb zajmowanych w lokalu: 2

4. Neumann Ryszard, ur.19.01.1896, specjalność: tokarz, nr dawn. karty rekl. 29573

Rodzina: Neumann Emma (żona), ur. 13.12.1896; Neumann Edelraut (córka), ur. 16.12.1925

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Armii Czerwonej nr 61, ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

5. Werner Gustaw, ur. 4.01.1891, specjalność: elektrom. prąd. wys. nap. i teletechnik, nr dawn. karty rekl. 29604

Rodzina: Werner Emma (żona), ur. 12.11.1890

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Armii Czerwonej nr 61; ilość izba zajmowanych w lokalu: 1

6. Walter Ernst, ur. 12.06.1887, specjalność: lutowacz ołowiu, nr dawn. karty. rekl. 29575

Rodzina: Walter Amelia (żona), ur. 29.08.1896; Walter Werner (syn), ur. 14.06.1924

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Armii Czerwonej nr 63, ilość izba zajmowanych w lokalu: 2

7. Klose Bernard, ur. 11.11.1885, specjalność: lutowacz ołowiu, nr dawn. karty rekl. 29576

Rodzina: Klose Emma (żona), ur. 20.04.1890; Klose Charlotte (córka), ur. 8.07.1928

Miejsce zamieszkania: Neusorgau (Wostówka) nr 6, ilość izb zajmowanych w lokalu: 2

8. Kristen Jozef, ur. 25.02.1892, specjalność: górnik, nr dawn. karty rekl. 29616

Miejsce zamieszkania: Boguszów, ul. Wiejska nr 8; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1; Uwagi: Kop. Szpatu (?)

9. Diedler August, ur. 30.04.1889, specjalność: górnik, nr dawn. karty rekl. 29617

Rodzina: Diedler Frieda (żona), ur. 26.05.1881; Diedler Zygfryd (syn), ur. 4.07.1933

Miejsce zamieszkania: Boguszów, ul. Wiejska nr 22; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1; Uwagi: Kop. Szpatu (?)

10. Brantwein Emanuel, ur. 18.02.1880, specjalność: górnik, nr dawn. karty rekl. 29618

Rodzina: Brantwein Agnieszka (żona), ur. 18.07.1880

Miejsce zamieszkania: Boguszów, ul. Rolna nr 7; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1; Uwagi: Kop. Szpatu (?)

11. Pfalz Jerzy, ur. 15.09.1895, specjalność: górnik, nr dawn. karty rekl 29619

Rodzina: Pfalz Marta (żona), ur. 16.12.1896; Pfalz Herbert (syn), ur. 6.09.1931

Miejsce zamieszkania: Boguszów, ul. Podgórna nr 3; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1; Uwagi: Kop. Szpatu (?)

12. Leder Oswald, ur. 18.10.1882, specjalność: górnik, nr dawn. karty rekl. 29620

Rodzina: Leder Marta (żona), ur. 16.04.1884

Miejsce zamieszkania: Boguszów, Rolna nr 1; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1; Uwagi: Kop. Szpatu (?)

13. Walter Paweł, ur. 22.03.1870, specjalność: górnik, nr dawn. karty rekl. 2921

Rodzina: Walter Ida (żona), ur. 2.10.1885

Miejsce zamieszkania: Boguszów, ul. Mokra nr 5; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1; Uwagi: Kop. Szpatu (?)

14. Schreiber Bertold, ur. 2.01.1881, specjalność: górnik, nr dawn. karty rekl. 29622

Rodzina: Schneider Emma (żona), ur. 26.12.1887; Schneider Günter (syn), ur. 16.02.1933

Miejsce zamieszkania: Boguszów, ul. Wiejska nr 13, ilość izb zajmowanych w lokalu: 1; Uwagi: Kop. Szpatu (?)

1. Teichert Hermann, ur. 8.02.1892, specjalność: wydz. prod. superfosfatu, nr dawn. karty rekl. 29584

Rodzina: Teichert Emma (żona), ur. 11.08.1897; Teichert Elżbieta (córka), ur. 26.06.1926

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Armii Czerwonej nr 59; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

2. Walter Paweł, ur. 14.02.1889, specjalność: wydz. prod. kwasu solnego, nr dawn. karty rekl. 29582

Rodzina: Walter Maria (żona), ur. 14.07.1889; Walter Elza (córka), ur. 7.09.1930; Walter Krystyna (córka), ur. 10.01.1935

Miejsce zamieszkania: Piotrowice nr 8; ilość izba zajmowanych w lokalu: 1

3. Hübner Hermann, ur. 24.12.1885, specjalność: wydz. prod. kwasu solnego, nr dawn karty rekl. 29592

Rodzina: Hüber Anna (żona), ur. 16.08.1885

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Kręta 9; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

4. Littmann Otto, ur. 4.10.1887, specjalność: wydz. Tiokol, nr dawn karty rekl. 29585

Rodzina: Littmann Emilia (żona), ur. 20.06.1889

Miejsce zamieszkania: Neusorgau (Wostówka) nr 10; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

5. Kleinert Fryderyk, ur. 7.05.1888, specjalność: wydz. Tiokol, nr dawn. karty rekl. 29588

Rodzina: Kleinert Jadwiga (żona), ur. 22.06.1894; Kleinert Werner (syn), ur. 24.07.1928; Kleinert Gertruda (córka), ur. 2.09.1929

Miejsce zamieszkania: Konradówka (Mrowiny) nr 8; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

6. Neugebauer Jozef, ur.18.11.1897, specjalność: wydz. prod. amoniaku, nr dawn. karty rekl. 29583

Rodzina: Neugebauer Emma (żona), ur. 22.10.1902

Miejsce zamieszkania: Rauschke (Rusko) nr 12; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

7. Linberg Paweł, ur. 19.11.1881, specjalność: wydz. prod. kwasu siarkowego, nr dawn. karty rekl. 29587

Rodzina: Linberg Anna (żona), ur. 23.06.1882

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Armii Czerwonej nr 63; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

8. Thiel August, ur. 14.12.1891, specjalność: wydz. prod. kwasu siarkowego, nr dawn. karty rekl. 29586

Rodzina: Thiel Emma (żona), ur. 25.09.1895

Miejsce zamieszkania: Łażany nr 9; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

9. Koschke Paweł, ur. 31.05.1892, specjalność: wydz. prod. siarczku sodu, nr dawn. karty rekl. 29610

Rodzina: Koschke Marta (żona), ur. 21.07.1895

Miejsce zamieszkania: Puschkau (Pastuchów) nr 16, ilość izb zajmowanych w lokalu: 2

10. Fischer Paweł, ur. 6.10.1888, specjalność: wydz. prod. kwasu siarkowego, nr dawn. karty rekl. 29595

Rodzina: Fiecher Marta (żona), ur. 24.09.1886

Miejsce zamieszkania: Kallendorf (Kalno) nr 11; ilość izb zajmowanych w lokalu: 2

11. Grüttner Hermann, ur. 31.03.1894, specjalność: wydz. prod. kwasu siarkowego, nr dawn. karty rekl. 29596

Rodzina: Grüttner Berta (żona), ur. 9.07.1894

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Krasińskiego nr 2; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

12. Brück Henryk, ur. 5.08.1904, specjalność: wydz. prod. kwasu Bondera, nr dawn karty rekl. 29614

Rodzina: Brück Ewa (żona), ur. 14.12.1903

Miejsce zamieszkania: Żarów, Plac Wolności nr 3; ilość izb zajmowanych w lokalu: 3

13. Lindner Wilhelm, ur. 30.10.1886, specjalność: wydz. prod. ultramaryny, nr dawn. karty rekl. 29589

Rodzina: Lindner Anna (żona), ur. 15.02.1889

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Kręta nr 10; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

14. Lander August, ur. 2.11.1883, specjalność: wydz. prod. ultramaryny, nr dawn. karty rekl. 29590

Rodzina: Langer Ida (żona), ur. 21.12.1884

Miejsce zamieszkania: Konradówka (Mrowiny) nr 34; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

15. Wilde Alfred, ur. 14.03.1901, specjalność: wydz. prod. ultramaryny, nr dawn. karty rekl. 29591

Rodzina: Wilde Berta (żona), ur. 26.01.1903; Wilde Hein (syn), ur. 25.10.1932; Wilde Maria (córka), ur. 3.10.1936

Miejsce zamieszkania: Łażany nr 57, ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

16. Buschmann Fryderyk, ur. 8.09.1896, specjalność: destylator dz. Org., nr karty rekl. 29608

Rodzina: Buschmann Marta (żona), ur. 19.11.1896

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Słowiańska nr 3, ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

17. Friebe Paweł, ur. 19.11.1894, specjalność: aparaturowy wysokociśnieniowy, nr dawn. karty rekl. 29594

Rodzina: Friebe Marta (żona), ur. 10.06.1895

Miejsce zamieszkania: Niklasdorf (Mikoszowa) nr 11, ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

18. Barthel Artur, ur. 31.07.1896, specjalność: tokarz, rymarz, nr 29603

Rodzina: Barthel Hildegard (żona), ur. 15.06.1897

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Mickiewicza Nr. 15, ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

19. Anders Ernst, ur. 18.04.1894, specjalność: ślusarz, spawacz, nr dawn. karty rekl. 29567

Rodzina: Anders Jadwiga (żona), ur. 26.07.1897

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Fabryczna nr 7, ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

20. Krause Fritz, ur. 3.12.1891, specjalność: ślusarz, mechanik, nr dawn. karty rekl. 29600

Rodzina: Krause Anna, ur. 9.06.1896

Miejsce zamieszkania: Łażany nr 11, ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

21. Krause Maks., ur. 13.02.1886, specjalność: ślusarz, nr dawn. karty rekl. 29601

Rodzina: Krause Margarette (córka), ur. 27.06.1912

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Słowackiego nr 1; ilość izba zajmowanych w lokalu: 1

22. Stabler Albert, ur. 21.03.1890, specjalność: ślusarz, nr dawn. karty rekl. 29598

Rodzina: Stabler Marta (żona), ur. 1.12.1889; Stabler Kurt (syn), 18.01.1921

Miejsce zamieszkania: Żarów, ul. Armii Czerwonej nr 2, ilość izb zajmowanych w lokalu: 2

23. Müller Paweł, ur. 23.04.1892, specjalność: kowal, nr dawn. karty rekl. 29602

Rodzina: Müller Marta, ur. 3.03.1892

Miejsce zamieszkania: Piotrowice nr 81; ilość izb zajmowanych w lokalu: 2

24. Stäbler Erich, ur. 12.05.1904, specjalność: ślusarz, nr dawn. karty rekl. 29599

Rodzina: Stäbler Marta (żona), ur. 10.08.1906

Miejsce zamieszkania: Konradowka (Mrowiny) nr 17; ilość izb zajmowanych w lokalu: 1

25. Hartung Otto, ur. 18.10.1895, specjalność: spawacz, nr dawn. karty rekl. 29574

Rodzina: Hartung Marta (żona), ur.16.02.1891; Hartung Else (córka), ur. 3.01.1924; Hartung Wolfgang (syn), ur.16.02.1939

Miejsce zamieszkania: Piotrowice nr 81; ilość izb zajmowanych w lokalu: 2

Bogdan Mucha (Żarowska Izba Historyczna)

7 LIKES