Kryptonim „Malwa” (cz. 2)

Nikogo dziś nie trzeba przekonywać, jak bardzo rozwinięte były w czasach PRL służby bezpieczeństwa i jak wielkiej inwigilacji było poddawane społeczeństwo. Jednym z przykładów może być akcja świdnickiej bezpieki o kryptonimie „Malwa”, przeprowadzona w latach 1973-1977. Pierwszą część opracowania można przeczytać tutaj: Kryptonim „Malwa” (cz. 1).

Do obsady i obsługi punktu obserwacyjnego „Malwa” wytypowano dwie osoby. Byli to emeryci, dawni funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej, już na emeryturze. Tadeusz Z. pracował w Komendzie Miejskiej Policji w Świdnicy w latach 1945-1970, a przed odejściem na emeryturę był referentem operacyjno-dochodzeniowym Sekcji Kryminalnej i Gospodarczej KPMO w Świdnicy. Drugi z wytypowanych byłych funkcjonariuszy – Stanisław B. także miał długi staż służbowy pracował bowiem w KPMO w latach 1945-1972, między innymi jako dyżurny. Obaj wyrazili zgodę na propozycję obsługi punktu obserwacyjnego i obaj przeszli przeszkolenie w tym zakresie.

Z dokumentów wynika, że służbę podjął tylko jeden z nich. Dopiero raporty z maja 1973 roku mówią o zatrudnieniu dwóch rezydentów o pseudonimach „Karol” i „Orzeł”. W tym czasie rozpoczęto też budowę sieci informatorów związanych z zadaniami realizowanymi w punkcie „Malwa” – 5 osób ze strony polskiej i 18 ze strony rosyjskiej. Tych ostatnich prowadziło dwóch oficerów z Wydziału Specjalnego Armii Radzieckiej.

Według założonych ustaleń pracy punktu obserwacyjnego „Malwa” – rezydenci mieli pracować w nim pojedynczo, w zmianach 6-godzinnych i w tych okresach dnia, kiedy możliwa była obserwacja z okien. Nie prowadzono obserwacji po zmroku. Wynagrodzenie rezydentów ustalone zostało w maksymalnych granicach 700-1.000 miesięcznie, przy czym wypłacano w pierwszych miesiącach operacji  maksymalną stawkę 1.000 złotych.

Kolejna kontrola punktu przez oficerów z Wrocławia wykazała – jak czytamy w raporcie, że: „Pomieszczenie zostało doprowadzone do estetycznego wyglądu (udekorowano ściany, wymyto okna, założono zasłony; punkt wyposażono w lornetkę i aparat fotograficzny; założono rejestr wydarzeń i sporządzono album zdjęć osób, zasługujących  na szczególną uwagę. Dokonano także formalnego pozyskania i wprowadzenia na punkt drugiego rezydenta, obywatela „G”.

Jak wyglądała praca na punkcie obserwacyjnym uwidaczniają raporty, jakie były opracowywane na potrzeby kontrwywiadu. Okazuje się, że śledczy byli doskonale zorientowani i mieli rozpracowane środowiska miasta Świdnicy, toteż stosunkowo szybko, chociaż nie wiemy w jakim procencie, ustalane były personalia osób, które zaobserwowano w pobliżu jednostek AR. Treść przykładowego protokołu (w tym wypadku pierwszego od czasu uruchomienia punktu) wyglądała następująco:

Świdnica, dnia 11 czerwca 1973 r.

Tajne

Analiza zauważonych zjawisk w rejonie jedn. spec. AR przy ul. H. Sawickiej przez pracowników punktu obserwacyjnego w okresie od 21.03. – 11.06.1973 r.

W okresie od 21.03. zanotowano 53 zjawiska zaistniałe przy jedn. spec. AR. Na uwagę zasługuje fakt, że w dniu 21.V.73 zauważono za zapleczu jednostki samochód osobowy nr rej XR-9598, który przebywał tam od godz.3.15-6.30. W tym czasie przebywał kierowca wspólnie z kobietą. W dniu tym jedn. spec. AR opuszczała koszary udając się na ćwiczenia.

W dniu 1.04.73 i 17.V.73 został zaobserwowany ob. H (…) Władysław zam. (…) znany jako obyw. narodowości żydowskiej, których w tych dniach spacerował obok koszar jedn. AR z aparatem fotograficznym. Natomiast w dniu 25.05.73 zauważony został zięć Żyda L. (…) TAXI nr 70, który przejeżdżał dwa razy i zatrzymywał się przy koszarach. L. (…) zam. w Świdnicy ul. (…). Ponadto widziany był również w tym rejonie osobnik zam. Świdnica ul. (…), znany jako handlarz. W omawianym okresie odnotowano pobyt w rejonie ochranianym właścicieli wozów, którzy swym zachowaniem wzbudziły zainteresowania pracowników, są to samochody o nr rej XR-9598, widziany 10.04.73; XM 4417 widziany dnia 18.V.73; IR-8240 właściciel ob. K. (…) zam. Świdnica ul. (…) widziany dnia 21.V.73 r.; IR-7615 widziany 25.5.73; IR-9399 widziany dnia 29.05.73; IR-8240 widziany dnia 31.V.73; IR-8730 widziany 5.6.73; IM-4219 widziany 7.6.73; IM-3741 właściciel ob. Roman R. znany z różnych powiązań handlowych i kryminalnych; IR-8723 widziany dnia 8.6.73 r. W rejonie ochranianym w dniu 28.05.73 widziany był o godz. 10.30 samochód ciężarowy z rej. 0104 HL, który zatrzymywał się i manewrował na ul. H.Sawickiej i Leśnej.

Ponadto zauważono w rejonie tym wozy osobowe nie ustalonego pochodzenia o nr rej.: HNC 262 (przebywał 4.6.73), PYE-284E oraz jeden bez zauważenia nr rej., pochodzenia angielskiego w dniu 6.06.73 r.

W dniu 30.05.73 stał przed bramą jedn. AR bez widocznego celu przez okres ½ godziny NN osobnik, obserwując ulice i koszary, któremu obserwator dokonał zdjęcia, a w dniu 7.6.73 o godz. 17.45 zauważono drugiego osobnika, który przez dłuższy czas obserwował koszary. Natomiast w dniu 6.6.73 zauważono osobnika, który prawdopodobnie jest pracownikiem składu węgla w Swidnicy, który z nasypu kolejowego obserwował jedn. AR.

W wyniku dokonanych sprawdzeń ustalono, że wozy zauważone przez pracowników punktu należą do osób cywilnych oraz przedsiębiorstw: XR-9598 m-ki Warszawa, właściciel Woj. Przed. Rem-Bud. Handlu Wewnętrznego Świdnica ul. B. Getta 19; XM-4417 m-ki Warszawa piekap właściciel LOK [od red. Liga Obrony Kraju] w Świdnicy, samochód szkoleniowy; XR-8240 m-ki Syrena, właściciel K. (…) Władysław zam. Świdnica ul. (…); XR-7615 m-ki Syrena, właściciel K. (…) Jan zam. Świdnica ul. (…); XR-9399 m-ki Buick, właściciel ob. L. (…) Zbigniew zam. (…); IR-8730 m-ki Fiat, właściciel Rejon Ekspl. Dróg Publ. Świdnica ul. Traugutta 11; XM-4219 m-ki Warszawa, właściciel G. (…) Marian zam. Świdnica pl. (…); XM-3741 m-ki Wołga TAXI, właściciel R. Roman zam. Świdnica ul. (…); XR-8723 m-ki Wołga, właściciel DZM Świdnica, kierowca ob. K. (…) Edward zam. Świdnica ul. (…).

Wnioski

Biorąc pod uwagę fakt, iż w większości wymienione wozy osobowe przebywały w rejonie ochranianym bardzo minimalny okres czasu z wyjątkiem wozu Woj. Przeds. Rem-Bud. Handlu Wewnętrznego IR-9598 (który przebywał w dniu 21.5.73 bez uzasadnionej przyczyny na zapleczu jednostki AR i fakt ten budzi uzasadnione podejrzenie i konieczność operacyjnego rozpoznania tego faktu) przyjąć należy, iż w dalszym okresie pozostali właściciele pojazdów zostaną poddani sprawdzeniu operacyjnemu, czy nie posiadają powiązań z krajami kapitalistycznymi oraz zostanie na te pojazdy zwrócona baczniejsza uwaga czy nie będą oni ponownie widziani w rejonie ochranianym oraz zostanie zwrócona większa uwaga na ich zachowanie się w czasie pobytu tam. Czasokres pracy na SZPO krypt. „Malwa” jest za krótki i niejednokrotnie pracownik notował pobyt wozu bez głębszego przeanalizowania tego zjawiska.

Pracownikom SZPO krypt. „Malwa” należy zwrócić uwagę aby wnikliwiej obserwowali zachowanie się osób będących pasażerami zatrzymujących się samochodów. Pozostałe fakty zauważone przez pracowników można dopiero brać pod uwagę gdy ponownie takie zaistnieją. Natomiast W odniesieniu do obyw. W. Brytanii widzianych w rejonie ochranianym, którzy jak wynika z rozpoznania, przyjechali do Świdnicy na zaproszenie rodziny ob. N. Zygmunta zam. Świdnica ul. (…) wspólnie z Wydz. Spec. AR należy poddać ich kontroli, operacyjnej.

Z zachowanych dokumentów wynika, że zainteresowanie służb bezpieczeństwa wzbudzały wszystkie osoby, które znalazły się w pobliżu koszar sowieckich. Dotyczyło to nie tylko świdniczan, do których zaraz jeszcze wrócimy na konkretnych przykładach, ale także obcokrajowców i to niekoniecznie tych, którzy akurat przebywali w Świdnicy. Z punktów kontroli granicznej rozsyłane były informacje o cudzoziemcach przekraczających granice Polski i rezydenci takich punktów obserwacyjnych jak „Malwa” w Świdnicy także otrzymywali polecenia zwrócenia uwagi na konkretne osoby, które w miejscu operacji mogły się w ogóle nie pojawić. Przykładem takich zgłoszeń o osobach „podejrzanych” są dwie informacje, których skany przedstawiamy , a dotyczą obywatela francuskiego i Polaka, który uciekł do Norwegii.

Osobną grupę zawiadomień, jakie trafiały na punkt operacyjny „Malwa” były te, które mówiły o tym, że podczas przejazdu kolumny samochodów wojskowych AR drogami cywilnymi na poligon, w ich pobliżu znalazły się samochody o rejestracjach, które wskazywały na to, że ich właścicielami są mieszkańcy Świdnicy. W związku z tym sugerowano możliwość przeprowadzenia działań operacyjnych, dotyczących tych osób. Takich zawiadomień w zachowało się w archiwach dla przejazdu jednostki AR w dniu 2 października 1973 roku osiem. Można przypuszczać, że podobnego typu zawiadomienia kierowano także do innych miejscowości. Wystarczyło przypadkowo znaleźć się na trasie przejazdu jednostki sowieckiej na poligon – a przypomnijmy poruszały się one drogami publicznymi, aby znaleźć się w kręgu zainteresowanie służby bezpieczeństwa.

Cdn.

Andrzej Dobkiewicz

8 LIKES