Świebodzic, podobnie jak i wielu innych miast i miejscowości na Dolnym Śląsku wiosną 1945 r. bronił batalion niemieckiego pospolitego ruszenia (Der Deutscher Volkssturm Wehrmacht). Nowa formacja zbrojna, co istotne, zaliczana była w poczet Sił Zbrojnych III Rzeszy Niemieckiej (Wehrmacht), a jej członków traktowano jako pełnoprawnych żołnierzy.
Niemieckie pospolite ruszenie powołano w III Rzeszy Niemieckiej na mocy specjalnego, tajnego Dekretu Wodza Rzeszy o utworzeniu niemieckiego pospolitego ruszenia (Erlass des Führers über die Bildung des deutschen Volkssturms vom 25. September 1944) z dnia 25 września 1944 r. Dekret ogłoszono w dzienniku urzędowym (Reichsgesetzblatt, RGBl) z opóźnieniem, bo dopiero w dniu 20 października 1944 r. Pomysłodawcą utworzenia nowej formacji był Szef Sztabu Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych (od 21 lipca 1944 r.), generał wojsk pancernych Heinz Wilhelm Guderian (1888-1954), twórca koncepcji wojny błyskawicznej (Blitzkrieg). Niejako obok pospolitego ruszenia, władze niemieckie w ramach struktur SS, powołały również partyzantkę terytorialną (Der Wehrwolf).
Bataliony formowano w każdym okręgu partyjnym (Gau der NSDAP), których w tamtym czasie było 43 (nr od I do XXXXIII). Każdy okręg NSDAP stał się Odcinkiem Pospolitego Ruszenia (Volkssturmabschnitt). Bataliony w terenie podlegały bezpośrednio kierownictwom okręgów partyjnych NSDAP i dowództwom sił zbrojnych (okręgów wojskowych). Kierownika okręgu wspomagał Okręgowy Sztab Niemieckiego Pospolitego Ruszenia (Gaustab des Deutschen Volkssturm). Okręg NSDAP dzielił się z kolei na powiaty (Kreis) na czele z kierownikami frakcji powiatowych NSDAP (Kreisleiter der NSDAP), wspomaganych przez Powiatowe Sztaby Dowodzenia Pospolitego Ruszenia (Volkssturm-Kreisstabsfürung). Poniżej powiatów występowały grupy miejscowe (Ortsgruppen), niżej komórki (Zellen), a najniżej bloki (Blöcke). Komórka organizacyjna NSDAP istniała w Świebodzicach już od września 1925 r. i była jedną z najstarszych i najwierniejszych na Śląsku.
Najwyższym zwierzchnikiem pospolitego ruszenia z ramienia partii nazistowskiej (NSDAP), odpowiedzialnym za rekrutację (mobilizację) był kierownik NSDAP Rzeszy Niemieckiej (Reichsleiter der NSDAP), a także szef kancelarii partyjnej (Chef des Parteikanzlei der NSDAP) i generał SS (General der Waffen-SS) Martin Bormann (1900-1945). Szturm Ludowy pod względem wojskowym bezpośrednio podlegał z kolei Dowódcy (Armii Rezerwowej) Lądowych Sił Rezerwowych (Befehlshaber der Ersatzheeres), który był jednocześnie Wodzem Pospolitego Ruszenia (Volkssturmführer), które to stanowiska były skupione w jednych rękach. Funkcję tą na przestrzeni lat 1944-1945 sprawowali kolejno, minister propagandy, pełnomocnik generalny Rzeszy ds. wojny totalnej (totalnej mobilizacji wojennej) i kierownik okręgu (gauleiter) miasta stołecznego Berlina, Paul Joseph Goebbels (1897-1945), a później, Wódz SS w całej Rzeszy Niemieckiej (Reichsführer-SS) Heinrich Luitpold Himmler (1900-1945). Odpowiedzialnym za sprawy organizacyjne i polityczne był Szef Sztabu (Stabsführer) SS-Gruppenführer i Oberbefehlsleiter Helmut Friedrichs (1899-1945), a szefa SS i dowódcę Armii Rezerwowej reprezentował SS-Obergruppenführer und General der Waffen-SS Gottlob-Christian Berger (1896-1975). Funkcję Szefa Sztabu Dowodzenia Niemieckiego Pospolitego Ruszenia (Chef des Führungstabes des Deutschen Volkssturms) odpowiedzialnego za ekwipunek, uzbrojenie i wyszkolenie, pełnili kolejno, jako pierwszy na przełomie lat 1944/1945, SS-Obergruppenführer und General der Waffen-SS Gottlob-Christian Berger (1896-1975), a później, w 1945 r. płk/gen. mjr Hans Kissel (1897-1975). Wszyscy wymienieni rezydowali w stołecznym Berlinie (siedziba sztabu mieściła się na Douglassstraβe w dzielnicy Grünewald).
Świebodzicki batalion organicznie podlegał należał do struktur XXI. Okręgu Dolnośląskiego Pospolitego Ruszenia (Volkssturm XXI Gau Niederschlesien). Kierownikiem okręgu partyjnego NSDAP (Gauleiter der NSDAP), komisarzem ds. obrony Rzeszy (Reichsverteidigungskommissar, RVK), a także dowódcą niemieckiego pospolitego ruszenia (Führer des Deutschen Volkssturms im Reichsgau Niederschlesien) na Dolnym Śląsku, jak również ostatni Wódz SS w całej Rzeszy Niemieckiej (Reichsführer-SS) był urodzony w Lubaniu (Lauban), SS-Obergruppenführer Karl August Hanke (1903-1945). Kierował pospolitym ruszeniem okręgu dolnośląskiego od 25 września 1944 r. do 6 maja 1945 r. Szefem Sztabu Okręgu (Gaustabsführer) Dolnośląskiego był kierownik powiatu (Kreisleiter) Paul Kupisch (?-?). Ogółem sformowano na terenie okręgu przeszło 200 batalionów pospolitego ruszenia. Przykładowo, twierdzy „Wrocław” (Festung Breslau) od połowy lutego do 6 maja 1945 r. broniło ogółem 38 batalionów pospolitego ruszenia, przy czym każdy batalion liczył nie więcej niż ok. 400 żołnierzy.
Numerowano poszczególne bataliony poczynając od nr okręgu w którym się znajdowały, i tak np. świdnicki batalion nosił nazwę Volkssturm-Bataillon Schweidnitz 21/22. Świdnickim batalionem dowodził niejaki Hanke (nieznanego stopnia). Niestety, na chwilę obecną nie jest znany dokładny numer świebodzickiego batalionu, ani też personalia dowódcy (dowódców).
Ogółem niemieckie czynniki partyjne i wojskowe planowały utworzyć ok. 6710 batalionów (ok. 6 mln żołnierzy w 4 rzutach mobilizacyjnych z roczników 1884-1928 i młodszych) na terytorium całej Rzeszy. Wspomniany gen. mjr Hans Kissel na łamach własnej publikacji poświęconej pospolitym ruszeniu wydanej we Frankfurcie nad Menem (RFN) w 1962 r. wspominał, iż sformowano i użyto do walk frontowych w praktyce zaledwie ok. 700 batalionów. Kadrę tworzyli sprawdzeni członkowie NSDAP, SA, SS, NSKK i Hitlerjugend (HJ). Podstawową strukturą organizacyjną był batalion (Bataillon), który dzielił się na kompanie (Kompanie), Kompanie dzieliły się na plutony (Zug), a plutony na drużyny (Gruppe). Istniało nawet kilka związków taktycznych wyższego szczebla, tj. pułków (Regiment). Batalion w świetle wytycznych składał się z 4 kompanii, tj. kompanii sztabowej (dowodzenia) i 3 kompanii strzeleckich.
Jak liczny był świebodzicki batalion pospolitego ruszenia? Pułkownik prof. Ryszard W. Majewski (1979 r.) podawał, iż mógł liczyć ok. 1000 mieszkańców, wyłącznie mężczyzn zdolnych do noszenia broni i walki w wieku od 16 do 60 (lub od 14 do 65) roku życia, którzy nie służyli jak dotąd w Wehrmachcie i według dekretu podlegali służbie w pospolitym ruszeniu (volkssturmpflichtig), a zatrudnionych w lokalnym przemyśle i zakładach gospodarki komunalnej (m.in. wodociągi, gazownia miejska). Podana liczba (ok. 1000 żołnierzy) wydaje się być mocno zawyżona względem liczb (ok. 400 żołnierzy) podanych przy okazji obrony Wrocławia (Breslau).
Wypada dodać, iż z reguły żołnierze pospolitego ruszenia byli zarówno słabo wyszkoleni, jak i wyposażeni (lub też występowali nawet bez wyposażenia) w większości w starą broń z czasów I wojny światowej. Chociaż doposażano nową formację w liczne rakietowe granatniki przeciwpancerne (Panzerschreck) i bezodrzutowe granatniki przeciwpancerne jednorazowego użytku (Panzerfaust). Zdarzało się, że oddziały te dysponowały nielicznymi pojazdami opancerzonymi, przeciwpancernymi działami samobieżnymi lub działami przeciwlotniczymi. Nierzadko werbowano do służby więźniów politycznych i kryminalistów. Ciekawostkę może stanowić fakt, iż odstępowano od wcielania duchownych, choć zdarzały się wyjątki od tej zasady.
Lokalny, tak więc powiatowy ośrodek dowodzenia, czyli Powiatowy Sztab Dowodzenia Pospolitego Ruszenia (Volkssturm-Kreisstabführung) znajdował się w stolicy ówczesnego powiatu – Świdnicy. Ośrodek szkoleniowy mieścił się z kolei w Strzegomiu.
Jacek Ziaja (Świebodzice)
Źródło zdjęć (Bundesarchive/Wikipedia)
15 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!