Press "Enter" to skip to content

Bożanów – dzieje wsi do 1945 r.

Spread the love

Wieś Bożanów (gmina Żarów, powiat świdnicki) wspomniana została w źródłach historycznych w 1307 r. jako Eckehardesdorf. W jej pierwotnej nazwie skrywa się imię jej założyciela – rycerza Eckeharda, który najprawdopodobniej był familiarem hrabiów z Wierzbnej (rodu von Würben). Niektórzy historycy, jak np. Niemiec L. Radler, a po nim T. Ciesielski, upatrują się w tej postaci członka rodu z Wierzbnej, co wprawdzie nie jest pewne, lecz prawdopodobne.

Bożanów powstał na terenie leśnym, który z cała pewnością należał niegdyś do rodu komesów z Wierzbnej. Wieś ta zatem powstała na „surowym pniu”, od samego początku nosząc znamiona osady o charakterze niemieckim. Jej grunta nadzielono według prawa flamandz­kiego, a powierzchnię ustalono na 16 łanów, czyli około 1000 morgów ziemi. Była to typowa wieś chłopska, bez większego majątku rycerskiego – jej założyciel otrzymał wprawdzie prawa do sołectwa dziedzicznego, lecz być może w ogóle tu nie mieszkał, a wioską zarządzał jedynie z pobliskiej Wierzbnej. Losy obu wsi związane były zatem od początku istnienia Bożanowa. Również pod względem administracji kościelnej mieszkańcy Bożanowa podlegali pod parafię w Wierzbnej, gdzie już w okresie średniowiecza uiszczać musieli dziesięcinę. Nie wiadomo jak długo Bożanów należał do rycerzy z otoczenia rodziny hrabiów z Wierzbnej; już bowiem w 1373 r. znajdował się w ręku Hentschela von Pankendorf (właściciela Pankowa), należącego prawdopodobnie do rodziny von Rohnau. W 1385 r. dobra w tej wsi posiadali również człon­kowie rodziny von Seidlitz z linii z Siedlimowic i z Kraskowa.

Bożanów (Kolekcja: Żarowska Izba Historyczna)

Spośród kolejnych właścicieli wsi na uwagę zasługują: Hannos von Waldicz, zwany Rothlache (ok. 1393 r.), mieszczanin świdnic­ki Lucas Molstein (1399 r.), Hans von Kalckreuth (1458 r.), Christoph i Wolfgang von Bock (początek XVI w.). W 1549 r. prawa do wioski zakupił jeden z największych posiadaczy ziem­skich na terenie powiatu świdnickiego Sigismund von Seidlitz ze Śmiałowic. Jego dochody roczne z Bożanowa, związane z różnymi powinnościami chłopów na rzecz pana, wynosiły 228 guldenów, a zatem zakup wsi szybko się opłacił i a koszta błyskawicznie się zwróciły. Niemniej Bożanów stanowił stałe zarzewie sporów, jakie właściciele wsi prowadzić musieli z pobliskim majątkiem cysterskim w Wierzbnej. U jego podstaw leżały kwestie nieuregulowanych granic między posiadłościami, mające swe korzenie zapewne jeszcze w czasach wczesnego średnio­wiecza, gdy Bożanów związany był przez swego właściciela z dworem w Wierzbnej. Warto dodać, iż na terenie wsi od samego początku jej istnienia, stała również karczma, której dochody związane byłe zapewne przywilejami z sołectwem dziedzicznym, jak działo się to w większości wsi zakładanych na prawie flamandzkim. Chociaż nie posiadamy potwierdzonych informacji, przypuszczać należy, iż mieszkańcy wsi przeszli w okresie reformacji na protestantyzm (stało się to nawet w Wierzbnej, której parafia znajdowała się w rękach cystersów). W okresie woj­ny trzydziestoletniej Bożanów przestał faktycznie istnieć – wprawdzie jej ówczesny właściciel Melchior von Redern przystąpił szybko do jej odbudowy, lecz szła ona tak powoli, iż jeszcze w 1658 r. nazywano tę wioskę „opustoszałym Bożanowem”. W tym samym roku wieś za za­ległe długi wykupił klasztor cystersów w Krzeszowie, do którego należał majątek w pobliskiej Wierzbnej. Nastąpiła wprawdzie odbudowa wsi, lecz mieszkający tu protestanci musieli opu­ścić swe domostwa. Bożanów stanowił majętność klasztorną aż do 1810 r., kiedy to rząd pruski postanowił dokonać sekularyzacji dóbr kościelnych. Tutejszy majątek włączono do dóbr rycer­skich w Wierzbnej. Jego właścicielami były rodziny von der Goltz i von Maltzan, zaś do 1945 r. rodzina hrabiów von Waldenburg. Interesujące jest, iż w I połowie XIX w., po reformach Steina i Hardenberga, zezwolono rzemieślnikom na osiedlanie się w Bożanowie. Swe stałe miejsce w obrazie wsi znalazł szewc oraz potrzebny rolnikom kowal. W okresie wzrostu zainte­resowania przemysłem we wsi zaczęto wydobywać torf (jego pokłady znajdowały się na granicy z Kalnem), istniały również projekty wydobycia na skalę górniczą węgla brunatnego, którego warstwy ciągną się od Wiśniowej aż po Rusko. Z pomysłów tych jednak zrezygnowano. Bo­żanów nigdy nie należał do dużych wsi; pod koniec XIX w. liczba ludności wsi wynosiła 222 mieszkańców (w 1939 r. spadła nawet do 204 osób). Wieś zachowała swój rolniczy charakter, a jedyną jej atrakcję stanowi neogotycka kaplica, którą wybudowano na miejscu dawnej baroko­wej, którą zburzono podczas budowy szosy Świdnica – Żarów (lata 90-te XIX w.). Większość mieszkańców wsi po wysiedleniu Niemców (1946 r.) pochodzi z okolic Krakowa i z dawnego powiatu Sambor.

Sobiesław Nowotny

8 LIKES

Skomentuj jako pierwszy!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Mission News Theme by Compete Themes.