Mamy ostatnio sporo szczęścia, bo otrzymujemy od naszych Czytelników lub docieramy do unikalnych materiałów związanych z historią Dolnego Śląska, które sukcesywnie prezentujemy na ŚPH. Po raz drugi w ostatnich tygodniach udało nam się dotrzeć do niepublikowanych do tej pory zdjęć, znowu dotyczących Strzegomia (powiat świdnicki), a związanych z likwidacją powiatu strzegomskiego.
***
Końcówka lat 20. XX wieku była trudna dla wielu krajów europejskich, w tym także dla Dolnego Śląska. Jesienią 1927 r. rozpoczął się potężny kryzys gospodarczy w wyniku którego region stracił sporo rynków zbytu, co z kolei wywołało wiele bankructw i wzrost bezrobocia. Kolejnym ciosem, który dotknął już sam Strzegom była podjęta latem 1928 r. decyzja o likwidacji strzegomskiego więzienia, którego ponad 300 więźniów pracowało na rzecz strzegomskiej gospodarki. Upadła też wielka fabryka szczotek, a pracę straciło ponad 800 robotnic. Jakby tego było mało zima 1928/1929 okazała się wyjątkowo ciężka – przemarzło między innymi setki drzew owocowych, których wokół Strzegomia było sporo. Ogólnoeuropejski kryzys zmniejszył także zapotrzebowanie na granit, co spowodowało, że pracę straciło ponad 2.500 robotników. Masowo odnotowywano wzrost przestępczości, na przykład władze powiatu nie potrafiły sobie poradzić z nagminnymi kradzieżami płodów rolnych z pól. Ten wycinek problemów Strzegomia obrazuje w większej skali kłopoty, w jakich znalazło się wiele miast i powiatów w Niemczech. Wprawdzie władze Strzegomia i powiatu próbowały kryzysowi przeciwdziałać, ale próba intensyfikacji ruchu turystycznego, który miał być remedium na kryzys, przyniosła znikome efekty.
W skali całych Niemiec, aby usprawnić zarządzanie, a przede wszystkim ze względów oszczędnościowych postanowiono przeprowadzić dość głęboką reformę administracyjną. W styczniu 1932 r. podjęto decyzję o likwidacji wielu powiatów, które miały zostać skanibalizowane przez sąsiednie jednostki terytorialne. Decyzja ta objęła także powiat strzegomski, który według władz centralnych był powiatem o słabym potencjale i nie rokującym nadziei na szybki rozwój ekonomiczno-gospodarczy. Dla regionu strzegomskiego, a przede wszystkim samego miasta było to kolejne fatalne zdarzenie, które zepchnęło Strzegom do roli prowincjonalnego miasteczka.
A powiat strzegomski miał długą historię. Powstał 1 maja 1816 r. wchodząc w skład prowincji śląskiej i rejencji w Reichenbach (Dzierżoniów), a po jej likwidacji w 1820 do rejencji wrocławskiej. Strzegom na ponad 100 lat stał się siedzibą starosty, urzędu powiatowego i sejmiku. Do Strzegomia przyjeżdżało sporo petentów i gości, co miało niewątpliwie wpływy na sytuację ekonomiczną miasta i jego mieszkańców. Po kryzysie, decyzja władz centralnych, mogła tylko pogłębić jego skutki, chociaż w skali całego kraju reforma administracyjna miała przynieść poważne oszczędności.
1 października 1932 r. ogłoszono oficjalnie podział i likwidację powiatu strzegomskiego. Do powiatu średzkiego przyłączono północną część powiatu strzegomskiego z gminami: Bogdanów, Buków, Chełm, Damianowi, Drogomiłowie, Dzikowa, Dziwigórz, Godków, Rościsław, Jarostów, Karnice, Konary, Księżyce, Lasek, Lusina, Łagiewniki Średzkie, Mieczków, Mielęcin, Osiek, Pęczków, Piekary, Pielaszkowice, Pyszczyn, Różana, Sokolniki, Szymanów, Udanin, Zastruże i Zawadka.
(Źródło: Archiwum Państwowe we Wrocławiu oddział w Kamieńcu Ząbkowickim)
Południową część przyłączono natomiast do powiatu świdnickiego, w skład którego weszły gminy: Bartoszówek, Rogoźnica, Goczałków, Goczałków Górny, Godzieszówek, Graby, Granica, Graniczna, Grochotów, Jaroszów, Kostrza, Łażany, Międzyrzecze, Mikoszowi, Morawa, Olszany, Przyłęgów, Rusko, Skarżyce, Stanowice, Stawiska, Tomkowice, Suchowola i Żółkiewka.
Podział ten w wypadku powiatów świdnickiego i średzkiego przyniósł inne też zmiany, bowiem świdnicki utracił na rzecz powiatu wrocławskiego Sobótkę wraz z przyległymi wsiami, natomiast od powiatu średzkiego odłączono gminę Borzygniew, którą przyłączono do powiatu świdnickiego.
Likwidacja powiatu strzegomskiego wzbudziła wśród mieszkańców Strzegomia wielkie niezadowolenie, żeby nie powiedzieć wściekłość. Strzegomianie przez trzy lata – pierwsze informacje o planach likwidacji powiatu znane były już w 1930 r. bombardowali Berlin licznymi pismami i petycjami, wskazującymi na szkodliwość planowanej decyzji. Z zachowanych dokumentów wyraźnie wyłaniał się obraz Strzegomia, jako miasta dobrze sobie radzącego, z licznymi instytucjami i agendami powiatowymi, które miały duży wpływ na rozwój regionu. Przeciwko decyzji Berlina protestowały nie tylko władze miasta i powiatu, ale też różnego rodzaju stowarzyszenia i organizacje, instytucje kościelne, związki miast niemieckich itp. W mieście odbywały się demonstracje i wiece, na których krytykowano pomysł likwidacji powiatu i zdecydowanie mu się sprzeciwiano. Berlin pozostał głuchy na te perswazje i powiat strzegomski przestał istnieć.
W przepastnych zasobach Archiwum Państwowego w Kamieńcu Ząbkowickim, dzięki pomocy dr Bartosza Grygorcewicza (WIELKIE PODZIĘKOWANIA!) trafiliśmy na niepozorną teczkę, w której znajdują się dokumenty, związane z likwidacją powiatu strzegomskiego, a przede wszystkim z protestami strzegomian w tej sprawie. Niezwykle cennym materiałem w tej jednostce archiwalnej są cztery, nieznane do tej pory zdjęcia z jednego z kilku wielkich protestów mieszkańców Strzegomia, jakie miały miejsce na Rynku. Prezentujemy je jako ilustrację tego artykułu wraz z okolicznościowym, plakatowym wydaniem gazety „Striegauer Anzeiger” i mapą z jednostkami terytorialnymi Dolnego Śląska, która została opublikowana w „Schlesische Zeitung”. Warto zaznaczyć, że zdjęcia wykonane przez strzegomskiego fotografa Hugo Voghta, który miał swoje atelier przy dawnej Kirchstraße 27 w Strzegomiu (obecnie ul. Kościelna), wydane zostały, jako… pocztówki! Dowodzi to, że był to przemyślany element akcji propagandowej przeciwko likwidacji powiatu.
Andrzej Dobkiewicz
Fundacja IDEA
6 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!