Przeprowadzane w ostatnich latach remonty, które przywracają dawne piękno świdnickich domów i kamienicom, były dla nas zazwyczaj pretekstem, do przybliżania czytelnikom Świdnickiego Portalu Historycznego nieznanej, aczkolwiek ciekawej niejednokrotnie historii tych domów i mieszkańców, którzy na przestrzeni setek lat w nich mieszkali.
Tym razem chcieliśmy odstąpić od tej reguły i opisać – na tyle, na ile udało się odnaleźć informacji w źródłach archiwalnych – dzieje małej i niepozornej kamienicy przy ulicy Długiej 7. Jednego z nielicznych domów w ścisłym centrum Świdnicy, tuż obok Rynku, który pozostaje w fatalnym stanie technicznym. Ta niewielka kamieniczka, w czasach swojej świetności zapewne o przyjemnym dla oka skromnym wyglądzie frontowej elewacji, dzisiaj jest wyrazem niemego krzyku i rozpaczliwego wołania o natychmiastowy ratunek – czytaj: gruntowny remont.
Aby omówić najdawniejszą historię miejsca w którym wznosi się obecnie kamienica przy ulicy Długiej nr 7, musimy sięgnąć w przeszłość aż do I połowy XIII wieku, tj. do okresu lokacji Świdnicy, której dokładna data – niestety – nie jest znana.
Ulica Długa w Świdnicy, obok niemal równoległej do niej obecnej ulicy Kazimierza Pułaskiego, należy do najstarszych traktów miasta, powstałych w momencie jego lokacji, w latach 40. XIII wieku. Obie ulice wytyczone zostały jakby w osi fragmentu dawnego traktu podsudeckiego, który prowadził z Niemczy, przez Dzierżoniów do Strzegomia. „Miejska” część tego traktu, który już za późniejszą Bramą Dolną (obecnie plac Wolności), w obrębie umocnień miejskich rozdwajał się na odcinek północny (dawna ulica Wysoka, obecnie K. Pułaskiego) i odcinek południowy (ulica Długa), prowadziła w kierunku zachodnim do późniejszej bramy Strzegomskiej. Wiódł do niej – via ulica Grodzka – odcinek północny. Odcinek południowy, czyli ulica Długa, przedłużona obecną ulicą Kotlarską, kończył się „ślepo” przy murach miejskich i dawnym zamku.
Obie ulice tworzyły najważniejszy ciąg handlowo-komunikacyjny XIII/XIV-wiecznej Świdnicy. Pomiędzy nimi powstał duży, o nieregularnym kształcie, trójkątny plac targowy, w którego zachodniej części wytyczono Rynek. Mniej więcej w połowie długości obu tych traktów ulokowano jatki mięsne, wzmiankowane od 1284 r. Tworzyły je dwa szeregi straganów, czy też kramów skupione wzdłuż poprzecznej uliczki – obecnie ulicy Środkowej. Od strony zachodniej (czyli od strony Rynku) kramy te były ostatnimi zabudowaniami przed placem Rynkowym. Nie istniał bowiem jeszcze kwartał ograniczony obecnymi ulicami Środkową oraz krótkimi odcinkami obecnych ulic K. Pułaskiego i Długiej, a tworzący dziś wschodnią pierzeję Rynku.
Dopiero w I ćwierci XIV wieku, wobec dynamicznego rozwoju miasta zapewne zaczęło brakować parceli wewnątrz pierścienia umocnień miejskich i postanowiono dokonać parcelacji działek po obu stronach jatek mięsnych przy obecnej ulicy Środkowej. W ten sposób wytyczono kwartał tworzący późniejszą, wschodnią pierzeję Rynku, który swoim zasięgiem obejmował także krótki odcinek przy ulicy Długiej, pomiędzy placem Rynkowym a jatkami mięsnymi (Środkową), a więc miejsce, gdzie dziś wznosi się kamienica przy Długiej 7. Stworzenie tego kwartału, zaburzyło pierwotne rozplanowanie ulic „wpadających” do Rynku – obecnej Trybunalskiej i Bohaterów Getta.
Jest to o tyle istotna dla nas informacja, że pozwala na dość ścisłe określenie daty wzniesienia pierwszych budynków w tym miejscu ulicy Długiej, u zbiegu z dawnymi jatkami mięsnymi. Otóż w jednym z dokumentów z 1321 r. wymieniana jest łaźnia, która miała być położna w miejscu „gdzie obecnie trzy domy stoją naprzeciwko ulicy Kraszowickiej” (dawna Kroischstrasse, obecnie Trybunalska). Wrocławscy naukowcy – Małgorzata Chorowska i Czesław Lasota interpretują ten zapis w ten sposób, że skoro w dokumencie mówi się o „obecnie” stojących domach to znaczy, że nie było ich w tym miejscu wcześniej [„Kamienica mieszczańska w Świdnicy…”;Wrocław 2013]. Przyjęta teza pasuje nie tylko do chronologii wytyczenia parceli w tej części miasta. Zapis ze wspomnianego dokumentu znajduje potwierdzenie w rozplanowaniu miasta.
Jeżeli przyjrzeć się zachowanym różnego rodzaju planom miasta z późniejszych wieków, na przeciwko wylotu obecnej ulicy Trybunalskiej znajdują się trzy parcele z domami przy ulicy Długiej (nr 5-7-9). Są one doskonale widoczne na planach widokowych z XVII wieku (na nich jest widoczny także czwarty dom i parcela, która została połączona później z dużą parcelą ciągnącą się od strony Rynku). Jeszcze lepiej rozplanowane wspomnianych, pierwotnych parceli średniowiecznych widać na mapie z 1820 r., na której oznaczone zostały one numerami: obecna „5” – nr 217, obecna „7” – nr 218 i obecna „9” – nr 219. Parcele te do chwili obecnej zachowały swoją pierwotną szerokość, a wzniesione na nich domy posiadają wąskie fronty, charakterystyczne dla średniowiecznej zabudowy miejskiej wewnątrz murów.
Reasumując, można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że na parceli, gdzie obecnie wznosi się kamienica przy ulicy Długiej nr 7, pierwszy dom mógł zostać wzniesiony krótko przed 1321 r. Z pewnością był on drewniany, z nieco cofniętym frontem, posiadający drewniane podcienia. Te ostatnie z czasem zostały zlikwidowane, a front budynku, już murowanego został przesunięty do przodu. Stało się to zapewne na skutek zarządzeń władz miasta z 1376 i 1379 r. regulujących linię zabudowy frontów kamienic w pierzejach niektórych ulic i Rynku.
Niestety, nie odnaleźliśmy w źródłach najstarszych właścicieli parceli na której dziś wznosi się omawiana kamienica. Pierwsze imiona i nazwiska uchwytne są dopiero dla trzeciej ćwierci XV wieku. Wiemy, że w 1471 r. mieszkali w tym domu, czy też byli jego właścicielami:
– Mattis „Barbier” – przy czym to drugie określenie wskazuje na wykonywany zawód – barbierz czyli golibroda
– Hans Möller (Molner?) – o którym wiadomo tyle, że był karczmarzem
– Barthel Morgenbesser – nieznanego zawodu
W jednej z ksiąg podatkowych z XIX wieku, w których skrupulatnie zapisywano obciążenia parceli i domów, sięgające jeszcze średniowiecza (sic!), autorom tego szkicu udało się odnaleźć zapisy dotyczące podatków i czynszów dotyczących parceli i domu przy obecnej Długiej 7, a dotyczących właśnie średniowiecza. Okazuje się, że średniowieczni właściciele tej posesji i domów na niej stojących (chodzi o dom główny i zapewne niewielki dom zatylni, stojący w głębi parceli) musieli uiszczać:
– 10 srebrnych groszy i 8 halerzy podatku zwanego „schossem” (podatek płacony przez mieszczan od posiadanego majątku)
– 2 grzywny (każda po 24 srebrne grosze) na rzecz cechu rzeźników
– 1/2 grzywny czynszu, jakim była obciążona parcela, na rzecz kościoła farnego
Jak już wielokrotnie wspominaliśmy przy okazji opisywania świdnickich domów i kamienic brak ksiąg podatkowych, które nie zachowały się dla XVI wieku, praktycznie uniemożliwia uchwycenie w źródłach właścicieli parceli i domów w tym okresie.
Zdecydowanie lepiej wygląda to już dla XVII i XVIII wieku oraz czasów późniejszych i w przypadku parceli nr 218 dysponujemy niemal kompletnym zestawieniem dawnych właścicieli. Od początków XVII do połowy XVIII wieku w źródłach są wymienieni:
– 1611 r. – Hans Jacob
– 1618 r. – Andreas Nieblig – ostatni właściciel parceli i domu przed wybuchem wojny trzydziestoletniej (1618-1648)
– 1636 r. – Hans Schulz
– 1666 r. – w księdze brak informacji o właścicielu, znajduje się jednak pod tym rokiem adnotacja, że dom pozostaje w ruinie. A to oznacza, że nawet w ścisłym centrum miasta, mimo upływu 18 lat od zakończenia wojny, zniszczenia w Świdnicy były tak potworne, że nie zdołano uporać się z odbudową nawet centrum miasta. Niewykluczone, że parcela pozostawała niczyją własnością aż do 1673 r., kiedy to dopiero wymieniany jest kolejny jej właściciel, bliżej nieznany Wentzel Eißner
– 1685 – Gottfried Morbach
– 1688 – Hans Pauer
– 1697-1700 – Heinrich Schüller. Był kopytnikiem, czyli rzemieślnikiem wyrabiającym drewniane formy – „kopyta” dla szewców, służące do redukcji butów
– 1701 – Andreas Geistart – wiadomo o nim, że był z zawodu szklarzem
– 1707 – Emanuel Fuhner
– 1716 – Salomon Bürgel – z zawody był kuśnierzem, a z wyznania ewangelikiem. Jego żona – Maria, zmarła 19 lipca 1727 r. i została pochowana na cmentarzu przy Kościele Pokoju w Świdnicy
– 1723 – Siegmund Wittig
– 1732 – Anna Theodora (?) – brak wymienionego nazwiska?
– 1743 – Anna Theodora Schormannin – wiadomo, że w 1743 r. byłą wdową. Jej imiona są identyczne z imionami osoby wymienionej 11 lat wcześniej, być może więc chodzi o jedną i tą samą kobietę
– 1744 – Johann Gottfried Ficker – rzeźnik
W tym miejscu lista właścicieli parceli i budynków na niej stojących urywa się. Źródła z których korzystali autorzy tego artykułu, nie zawierają żadnych informacji i nazwisk. Wiadomo jedynie, że w 1758 r. wartość parceli i budynku wynosiła zaledwie 240 talarów, a więc kwotę stosunkowo niewielką. Czy wpływ na to miała tylko niewielki rozmiar wąskiej parceli czy też zły stan techniczny domu na nim stojącego. Jeżeli tak rzeczywiście było, to musiał on być w naprawdę złym stanie, bo jego lokalizacja – blisko Rynku i na wprost ulicy Kroischstrasse z dawną Bramą Kraszowicką, była mimo wszystko atrakcyjna. Pamiętać należy, że na ewentualny zły stan budynku wpływ mogły mieć oblężenia Świdnicy: zdobycie miasta przez Austriaków 11 listopada 1757 r. na zdobycie Świdnicy przez Prusaków 16 kwietnia 1758 r.
W sumie właścicieli domu i parceli nie udało się odnaleźć dla stosunkowo długiego okresu pomiędzy 1744 a 1800 r. Jest to o tyle dziwne, że księgi podatkowe dla tych lat są prowadzone już dość szczegółowo, a w każdym razie listy posesorów są praktycznie kompletne. W wypadku domu i parceli przy obecnej ulicy Długiej 7, informacje o ciągłym już charakterze aż do lat 40 XX wieku, zaczynają się dopiero od 1800 r.
Cdn
Andrzej Dobkiewicz & Sobiesław Nowotny
Fundacja IDEA
7 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!