W Archiwum Państwowym w Kamieńcu Ząbkowickim wśród szczątkowo zachowanych akt Starostwa Powiatowego w Świdnicy z lat 1945-1946 zachowała się teczka z dokumentami pn. opis powiat świdnickiego pod względem jednostek administracyjnych (wykazy miast i gmin).
Teczka obejmuje spisy wszystkich miejscowości na terenie poszczególnych gmin powiatu świdnickiego, który miał wówczas nieco inny zasięg terytorialny i inny podział na gminy.
W teczce znajdują się cztery różne zestawienia:
1. Z początku 1946 r. (brak daty)
2. Z dnia 1 sierpnia 1946 r.
3. Z dnia 15 listopada 1946 r.
4. Z końca 1946 r. (brak daty, być może z IX 1945 r.)
Analiza tych zestawień przynosi ciekawe informacje odnośnie miasta i gminy Strzegom.
Zestawienie nr 1
Zawarte są w nim miejscowości z terenu gminy wraz z polskimi nazwami i ich niemieckimi odpowiednikami. Strzegom (Striegau) wymienione jest jako samodzielne miasto z przedmieściem Graby (Gräben, obecnie Grabina), które było nazwą pierwszą nazwą urzędową obecnej dzielnicy Strzegomia. Wsie wchodzące w skład obecnej gminy Strzegom, administracyjnie należały do innych ówczesnych gmin (m.in. Stanowice, Żarów i Godków – obecnie Goczałków). Ciekawostką jest, że jeszcze nie wszystkie miejscowości wchodzące w skład tych gmin, miały w 1946 r. polskie nazwy!
W skład gminy Stanowice wchodziły wówczas: Stanowice (Standorf), Olsza – dzisiejsze Olszany (Ölse), Półwieś – obecnie Granica (Halbendorf), Stawiska (Teichau), Grunów – obecnie Skarżyce (Grunau), Pastuchów – obecnie w gminie Jaworzyna Śląska (Puschkau), Piaseczno – obecnie Pasieczna w gminie Jaworzyna Śląska, Czechynia – obecnie Czechy w gminie Jaworzyna Śląska. Polskich nazw jak wynika ze spisu nie miały jeszcze: Hoymsberg (obecnie Grochotów), Ullersdorf (Modlęcin), Thomaswaldau (Tomkowice) oraz Heidau (Międzyrzecze).
W skład gminy Godków (obecnie Goczałków) wchodziły następujące miejscowości: Godków – obecnie Goczałków (Gutschdorf), Rogozne – obecnie Rogoźnica (Gross-Rosen), Bartoszowo – obecnie Bartoszówek (Bärzdorf), Jaroszów (Järischau), Morów – obecnie Morawa (Muhrau), Godzieszówek (Günthersdorf), Graniczna (Streit), Kostrza (Häslicht), Wiśnica – obecnie Wieśnica (Fehebeutel), Żelazowo – obecnie Żelazów (Eisdorf), Żółkiewka (Pilgramshein).
Ostatnia z miejscowości należących obecnie do gminy Strzegom – Rusko (Rauske) należała terytorialnie do gminy Żarów.
Zestawienie nr 2
Drugie zestawienie z 1 sierpnia 1946 r. podaje już w komplecie nazwy miejscowości obecnej gminy Strzegom, nadal rozdzielone pomiędzy inne gminy. Niektóre z nazw nie posiadały jednak obecnej formy, były to pierwsze nazwy wymienionych niżej miejscowości. Dodatkowo podane zostały dane statystyczne dla poszczególnych gmin:
Miasto Strzegom (Striegau) – wymieniony jest już łącznie z Grabiną. Powierzchnia 21,6 km2, ludność 6.773 mieszkańców.
Gmina Godków Duży (Goczałków) – powierzchnia 67,7 km2, 4.922 mieszkańców: Bartoszowo (obecnie Bartoszówek), Godków Mały (Goczałków), Godków Duży (Goczałków), Malanów (Kostrza), Morów (Morawa), Rogozne (Rogoźnica), Wiśnica (Wieśnica), Żelazowo (Żelazów).
Gmina Stanowice – powierzchnia 69,7 km2, 6.732 mieszkańców: Grunów (Skarżyce), Mirów (Morawa), Olsza (Olszany), Półwieś (Granica), Stawisk (Teichau), Suchowola (Modlęcin).
Ogólna powierzchnia powiatu świdnickiego wynosiła 656,9 km2, ludność – 102.627, w tym 46.262 Polaków oraz 56.365 osób innych narodowości.
Zestawienie 3
Kolejne zestawienie z 15 listopada 1946 r. podaje tylko polskie, obowiązujące wówczas miejscowości wraz z liczbą ludności. Strzegom liczył wówczas 5.271 mieszkańców o ponad 1,5 tysiąca mniej niż trzy miesiące wcześniej! Obecne miejscowości gminy Strzegom wchodziły w skład gmin:
– gmina Godków: Godków (Goczałków, 418 mieszkańców), Rogozno (Rogoźnica,391), Häslicht – w zestawieniu podana jest niemiecka nazwa Kostrzy (475), Eisdorf – w zestawieniu podana jest niemiecka nazwa Żelazowa (225), Günthersdorf – w zestawieniu podana jest niemiecka nazwa Godzieszówka (203), Pilgramshein – w zestawieniu podana jest niemiecka nazwa Żółkiewki (155), Fehebeutel – w zestawieniu podana jest niemiecka nazwa Wieśnicy (100), Streit – w zestawieniu podana jest niemiecka nazwa Granicznej (?), Köchlohe – w zestawieniu podana jest błędnie niemiecka nazwa Goczałkowa Górnego (powinno być Kohlhöhe, 0 mieszkańców?), Bartoszowo (Bartoszówek, ?), Jaroszów (786), Morów (Morawa, ?).
– gmina Żarów: Rusko (416).
– gmina Stanowice: Stanowice (556), Hoymsberg – w zestawieniu podana jest niemiecka nazwa Grochotowa (55), Olsza (Olszany, 778), Ullersdorf – w zestawieniu podana jest niemiecka nazwa Modlęcina (277), Półwieś (Granica, 281), Stawidka (Stawiska, 72), Heidau – w zestawieniu podana jest niemiecka nazwa Międzyrzecza (309), Grunów (Skarżyce, 21).
Zestawienie 4
Najbardziej szczegółowe zestawienie, sporządzone podobnie jak poprzednie na maszynie w formie tabeli. Nie jest datowane, chociaż na górnej paginie znajduje się słabo czytelny napis ołówkiem (prawdopodobnie liczba jakiegoś dziennika pod którym zestawienie zostało zanotowane) oraz data 22.09.1945 r. Jeżeli rzeczywiście ta data odnosi się do tego dokumentu, byłoby to najwcześniej sporządzony i zachowany spis. Niestety, na niewiele przyda się ewentualne porównanie liczby ludności z wcześniejszym spisem z racji tego, że w okresie osiedleńczym, migracja ludności na zasiedlanych terenach wiejskich była bardzo duża. Dla przykładu wg zestawienia z sierpnia 1946 r. Strzegom liczył ponad 6 tysięcy mieszkańców, natomiast gdyby uznać, że zestawienie to pochodzi rzeczywiście z września 1945 r. podana liczba mieszkańców Strzegomia wynosi 15 tysięcy. Oczywiście należy wziąć pod uwagę fakt, że po maju 1945 r. do Strzegomia wróciło blisko 60 procent dawnych mieszkańców. W czerwcu 1945 r. w Strzegomiu przebywało ok. 7400 Niemców, a w listopadzie tego roku dane szacunkowe mówią o około 10 tysiącach osób. Z dużą dozą ostrożności można więc przyjąć, że spis ten mógł być wykonany we wrześniu 1945 r.
Poniżej prezentujemy dane dotyczące miejscowości z terenu obecnej gminy Strzegom:
Andrzej Dobkiewicz
6 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!