Wieś Czechy, leżąca w pobliżu Jaworzyny Śląskiej, w szerokim łuku rzeki Pełcznicy, która w pobliżu wsi wpada do Strzegomki, należy do najstarszych wsi powiatu świdnickiego. Wzmiankowano ją już w 1163 r. jako „Chehi”. Nazwa wsi jest dość wyjątkowa i wskazuje na początki tej osady.
Prawdopodobnie w okresie wojen polsko-czeskich o Śląsk w miejscu tym osadzono jeńców czeskich wziętych do niewoli, którzy odtąd zajmować się mieli uprawą roli. Wykluczyć natomiast można tłumaczenie tej nazwy od czeskiej placówki wojskowej ze względu na brak strategicznego znaczenia tego miejsca w okresie wczesnego średniowiecza. W II połowie XII w. wieś wchodziła w skład wielkich posiadłości ziemskich hrabiów ze Strzegomia i Pożarzyska (tzw. Strzegomitów). Jeden z członków tego rodu hrabia Gniewomir podarował dochody z tej wioski na rzecz fundowanego przez niego kościoła św. Piotra w Strzegomiu. W 1202 bądź 1203 r. jego syn Ingram podarował wieś joannitom w Strzegomiu. Odtąd przez całe stulecia historia wsi była nierozerwalnie związane z dziejami tego ośrodka miejskiego. Po najeździe mongolskim 1241 r. wieś przeniesiono na prawo niemieckie, wymierzając na nowo jej powierzchnię i osadzając tu kolonistów niemieckich.
Areał pól tej miejscowości liczył 846 ha i należał do najlepszych na obszarze całego powiatu. Warto dodać, że wieś przenoszono na prawie flamandzkim (czyli średzkim), gdzie nadzielane łany miały wielkość około 16 ha. Poszczególni chłopi otrzymywali jednak po 1 ½ łana, co może świadczyć o tym, że część areałów wsi porośnięta była w owym czasie jeszcze lasem, który dopiero należało wykarczować. Przypuszczalnie w Czechach osadzono 20 chłopów, którzy przybyli tu z Niemiec. Owych 20 gospodarstw chłopskich wymienia się jeszcze w spisie z 1785 r. Ich liczba zatem nie zmieniła się przez całe wieki. W południowej części wsi, która przyjęła formę wielodrożnicy, widocznej na dokładnych mapach do dnia dzisiejszego, założono dobro rycerskie, a zatem folwark z siedzibą rycerską. Już w 1255 r. wieś przestała należeć do strzegomskich joannitów, a wśród jej właścicieli pojawiają się rycerze świeccy. Długa jest lista dziedziców wsi. W 1342 r. należała do Gottfrieda von Girlachstein, następnie w 1351 r. do rycerza Tammo Rime. Kolejnym właścicielem był Güntzel von Keuschberg, który w 1396 r. sprzedał wieś rycerzowi Sanderowi von Grunau. W początkach XV wieku wieś rozpadła się na trzy duże działy majątkowe. Wśród licznych ówczesnych właścicieli napotykamy tu również na świdnicką rodzinę patrycjuszowską Schwenkenflegel.
W połowie XV wieku wszystkie trzy majątki w Czechach zostały ponownie skupione w jednym majątku, który spoczywał w ręku rycerskiej rodziny von Czirn. Wdowa po Hansie von Czirn, który zmarł w 1463 r., sprzedała w rok później całą wieś Nikolausowi von Warnsdorf. Kolejni właściciele, zmieniający się jak w kalejdoskopie wywodzili się z rodów: von Nostitz, von Seidlitz (1467 r.), von Zedlitz (1499 r.), von Schellendorf (1500 r.), von Czirnau (1509 r.), ponownie von Seidlitz (od 1535 r.). W 1548 r. wieś przeszła w ręce starosty księstwa świdnicko-jaworskiego Matthesa von Logau, który na swych majątkach (m. in. Piotrowice Świdnickie), w tym również w Czechach, zaprowadził reformację w duchu nauki Marcina Lutra. Warto w tym miejscu wspomnieć, iż pod względem przynależności parafialnej mieszkańcy Czech należeli do kościoła w pobliskim Pastuchowie.
Pocztówka z ok. 1900 r.
Wojna trzydziestoletnia (1618-1648) przyniosła zniszczenia we wsi, lecz należały one do najmniejszych w skali całego powiatu; spalono tu jedynie folwark należący do majątku rycerskiego. Już w 1667 r. zniszczenia wojenne zostały nadrobione. Właścicielem wsi był w owym czasie Heinrich von Poser, który należał do Kościoła Pokoju w Świdnicy i który prowadził otwartą walkę z kontrreformacją. Z kolejnych właścicieli wsi okresu nowożytnego wymienić należy rodziny: von Zedlitz (1691 r.), von Hochberg (cały wiek XVIII). W 1840 r. wieś i majątek zakupił radca handlowy ze Świebodzic Kramsta. Został on uszlachcony, a spadkobiercami majątku jej córki Marie von Kramsta, znanej z licznych fundacji (m.in. budowy kościoła ewangelickiego w Pastuchowie, do którego należeli również mieszkańcy wsi Czechy), byli członkowie rodziny von Wietersheim-Kramsta, których siedzibą był pałac w Morawie. W ich rękach majątek w Czechach spoczywał do 1945 r. Warto dodać, że w 1885 r. wieś Czechy liczyła 715 mieszkańców (616 ewangelików i 98 katolików), zaś w majątku rycerskim mieszkało 71 osób (48 ewangelików i 23 katolików). W tym czasie rozpoczęto również budowę kościoła ewangelickiego, której nigdy nie ukończono (obecnie przebudowano go na kościół katolicki). W okresie III Rzeszy dokonano zmiany nazwy wsi z „Tschechen”, na „Friedrichsrode”, zaś po drugiej wojnie światowej wieś nazywano początkowo Czechinią.
Sobiesław Nowotny
(Fragment książki „Leksykon historii wsi powiatu świdnickiego do 1945 r.”. Ilustracje pochodzą z albumu „Miasto i gmina Jaworzyna Śląska na dawnych pocztówkach”)
16 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!