Nazwisko Stiller automatycznie łączy się dla większości Strzegomian ze znajdującym się w Żółkiewce Młynem Stillera, uwiecznionym na wielu widokówkach. Ten malowniczo położony na wzgórzu młyn stał się jednym z charakterystycznych zabytków okolic Strzegomia.
Założycielem strzegomskiego klanu rodziny był Anton Stiller. W miejscowości Schönwalde pod Srebrną Górą miał majątek wraz z gospodą „Zum gelben Löwe” (Pod żółtym Lwem), którą wybudował prawdopodobnie w 1801 roku, jak na to wskazywała tabliczka z napisem „A. St. 1801” na jednej ze ścian gospody jeszcze w latach 30 XX wieku.
Po najeździe Francuzów na Śląsk i oblężeniu Srebrnej Góry (1807), w pobliżu której znajdowała się miejscowość Schönwalde, Stller dał się przekonać maklerom od nieruchomości, aby zamienił swój majątek i gospodę na majątek położony nad Odrą pod Lubiążem (Leubus). Kiedy jednak chciał objąć nowy majątek okazało się, że wpadł w ręce oszustów. Majątek należał do klasztoru w Lubiążu i podlegał pod edykt sekularyzacyjny (1803). Po długim bezowocnym procesie przeciwko pruskiemu skarbowi państwa zirytowany Stiller przeniósł się wraz z rodziną do Strzegomia i na rogu ulicy Kościelnej (Kirchstraße) i Placu Kościelnego (Kirchplatz) otworzył sklep z artykułami spożywczymi.
Anton Stiller miał czterech synów – dwóch wyuczyło się zawodu młynarza, jeden został rzeźnikiem i miał rzeźnię przy ulicy Bohaterów Getta (Weberstraße), a ostatni został żandarmem w Legnicy. Ostatnim dzieckiem była córka, najmłodsza z rodzeństwa, która pozostała niezamężna. Mieszkała około roku 1903 z dwoma bratanicami (córkami rzeźnika Stillera) w Strzegomiu przy ulicy Świdnickiej.
Anton August Stiller i jego brat wybudowali w młodych latach na niedużym wzniesieniu między Strzegomiem a Żółkiewką wiatrak holenderski. U dołu zostały zbudowane pomieszczenia mieszkalne i czworaki dla służby. Dziedziniec był otoczony budynkami gospodarczymi. Do młyna należało gospodarstwo rolne o powierzchni około 80 mórg, częściowo jako majątek własny a po części w dzierżawie. W 1845 roku młyn rozpoczął swoją działalność. August Stiller ożenił się z Louise z domu Keller, córką handlarza mąką z ulicy Bohaterów Getta (Weberstraße), która jednak bardzo młodo zmarła. Po jej śmierci gospodarstwo domowe prowadziła ekonomka Marie Geisler.
Na mocy spadku młyn przejął syn Augusta Emil. W roku 1906 sprzedał go wraz z przynależącymi do niego majątkiem właścicielowi kamieniołomów Emilowi Lehmanowi, za 75 000 marek. Młyn pozostał jednak w rodzinie Stillerów jako dzierżawa. Jednak Emil wkrótce przeszedł na emeryturę i przekazał dzierżawę swojemu najstarszemu synowi Emilowi Stillerowi juniorowi, który także wyuczył się zawodu młynarza. Wraz ze swoją żoną Emilie z domu Tillmann Emil Stiller senior mieszkał aż do swojej śmierci (19.08.1919 r) w domu należącym do rodziny przy ulicy Promenady 5.
29 stycznia 1920 Robert Werder zdał egzamin mistrzowski na młynarza i następnie objął dzierżawę młyna Stillera. W ogłoszeniu z 3 marca poszukiwał woźnicy i służącej. W książce adresowej z 1937 roku był dzierżawcą majątku i młyna Stillera.
Siostra Emila Stillera juniora Cecylia (Cäcilie) Stiller, poślubiła kupca żelaznego Paula Thon’a. Prowadziła wraz z mężem przez wiele lat rodzinną gospodę znajdująca się w rynku „Schwarzer Bär” (Czarny Niedźwiedź). Oprócz dwóch synów miała także córkę, nauczycielkę Ruth Thon (ur. 12.09.1905, zm. 30.06.1981), która w roku 1948 została uprowadzona do Rosji a potem żyła w Lahr w okolicy Baden.
Syn Augusta, Gustav Stiller (ur. 24.04.1844; zm. 4.03.1899) wyuczył się zawodu kupca i objął sklep handlu mąka swojego dziadka Keller’a przy ul. Bohaterów Getta (Weberstraße, Hohenfriedebergstraße) który rozbudował do dużego przedsiębiorstwa i przeniósł do rynku pod nr 3, o czym świadczy ogłoszenie prasowe z 1891 roku. Ponieważ okolica Strzegomia idealnie nadawała się na uprawę jęczmienia do browarów, sklep szybko przekształcił się w jedną z największych hurtowni jęczmienia browarnego na Śląsku. Jego stałymi klientami były największe browary w Berlinie (Patzenhöfer) i Dreźnie (Felsenkellerbrauerei). W obu tych miastach firma zatrudniała swoich przedstawicieli.
W życiu publicznym Gustav Stiller pozyskał sobie duże poważanie. W gminie katolickiej był członkiem Rady Parafialnej. Mimo, że 2/3 mieszkańców miasta było ewangelikami, wybrano go, jako przekonanego katolika w roku 1892, na radnego miejskiego, potem w roku 1896 do zarządu rady aż wreszcie na przewodniczącego rady.
Ożenił się ze starszą córką sołtysa dziedzicznego Ignatz’a Radler’a i jego żony Louise z domu Menzel z Mięlęcina (Pfaffendorf) powiat Strzegom, Anną (ur. 6.09.1843). Mieli trzech synów: Alfreda, Bernarda i Paula.
Pewnej niedzieli w końcu lutego 1899 roku, kiedy rodzina zgodnie ze zwyczajem chciała iść na spacer do restauracji na Górze Krzyżowej, Gustav Stiller doznał ataku apopleksji. Mimo natychmiastowej pomocy lekarskiej udzielonej przez lekarza domowego dr. Bial’a i drugiego lekarza dr med. Sedlaczka, nie udało się uratować mu życia. Zmarł po sześciu dniach leżenia w łóżku w wieku prawie 55 lat.
Stillerowie poza młynem posiadali również domy w samym mieście. Do Gustava Stillera należała ponad stuletnia kamienica czynszowa przy ulicy Stockgasse 2. W dolnej części Baszty Dziobowej, która stała w ogrodzie należącym, do tej kamienicy, Gustav Stiller kazał urządzić łaźnię z piecem gazowym. Woda stamtąd płynęła do zbiornika znajdującego się w pobliżu w ziemi a z niego także do znajdującej się w ogrodzie fontanny.
Dopiero syn Gustava Paul zamienił po roku 1896, na mocy Kodeksu Prawa Mieszczańskiego, które nie znało prawa własności piętra, na drodze ugody z gminą miejską dolną część Baszty Dziobowej w zamian za około 10 metrów długą część murów miejskich wraz z ziemią, dzięki czemu stary ogród został połączony z nowym należącym do domu przy Promenadzie.
Dom przy ulicy Stockgasse 2 spłonął w 1901 roku rano w niedzielę, prawdopodobnie przez nieostrożność mieszkającej tak kobiety, która jak opuszczała mieszkanie zapomniała zgasić świecę. W miejscu tego domu, Paul Stiller wybudował nowy budynek spichlerza, który następnie został przebudowany na pralnię.
10 grudnia 1908 roku zgromadzenie radnych miejskich wybrało kupca Paula Stillera na miejsce ustępującego ze względów zdrowotnych rentiera Emila Pusch’a na radnego bez wynagrodzenia na resztę kadencji tzn. do końca 1911 roku. Ponowny wybór w dniu 7 września 1911 roku odrzucił on ze względu na swoją działalność zawodową, ale został w roku 1915 wybrany na miejsce zmarłego Sanitätsrats doktora Sedlaczka do 31 grudnia 1920 roku.
Firma Gustav Stiller została w roku 1923 przekształcona w Spółkę z Ograniczoną Odpowiedzialnością (GmbH). Paul Stilller zmarł między 1926 a 1928 rokiem. W książce adresowej z 1925/1926 jest jeszcze wymieniony jako właściciel firmy, a w następnych brak jego nazwiska. Wdowa po nim Klara otworzyła 1 października 1928 roku pralnię przy ulicy Stockgasse.
Z małżeństwa tego urodziły 3 córki i syn. Syn Johannes (ur. 30.07.1914 został aptekarzem i ożenił się z Ursula Maiwald. Po wojnie posiadał aptekę w Wiesbaden i zmarł 22.01.1992 roku. Aptekę przejął jego syn Ulrich, który po roku sprzedał ją i przeprowadził się do Monachium. Drugi syn Peter mieszkał w Szwajcarii.
Córka Maria (ur.17.07. 1916) była zamężna z nauczycielem muzyki Hugo Kliegel (ur. 14.05.1908; zm. 3.05.1986). Po wojnie rodzina żyła w Dillenburgu, ich córką jest znana wiolonczelistka Maria Kliegel (ur. 14.11.1952).
Marek Żubryd
6 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!