Na stronie Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Konserwatorskiego ukazała się krótka informacja o zakończonych nietypowych pracach konserwatorskich w dawnym młynie w Śmiałowicach (gmina Marcinowice, powiat świdnicki).
Poddane nim zostały tabliczki znamionowe firmy SECK, umieszczone na obudowach mlewników walcowych. Nie byłoby może w tym nic dziwnego gdyby nie fakt, że owe tabliczki znamionowe wykonane zostały z niezwykle cienkiego papieru pergaminowego (sic!), który był wprasowany w drewniane podłoże i podmalowany. Efekt tej precyzyjnej pracy konserwatorów możemy obejrzeć na zdjęciach w galerii poniżej, udostępnionych przez DWUK.
Przy okazji warto poznać historię młyna w Śmiałowicach, obiektu bardzo dużego pod względem kubatury i o stosunkowo krótkiej aczkolwiek ciekawej historii, o której w szkicu zamieszczonym poniżej pisze badaczka historii Śmiałowic Lucyna Szpilakowska.
A. Dobkiewicz (Fundacja IDEA)
Historia młyna w Śmiałowicach
Początki młyna sięgają XVIII w. Powstał on zapewne w związku z rozwojem śmiałowickiego folwarku. Nie udało się jednak ustalić dokładnej daty budowy ani autora projektu. Śmiałowice, od średniowiecza stanowiące dobra rycerskie, po wojnie trzydziestoletniej zostały wykupione z rąk ówczesnych właścicieli – rodziny Seidlitzów przez kamerę cesarską i w roku 1652 ofiarowane Jezuitom ze Świdnicy, pozostając ich własnością aż do rozwiązaniu zakonu w r. 1773. Następnie majątek podlegał królewskiej administracji szkolnej, po czym w roku 1785 lub nieco później został sprzedany pani von Schlabrendorf, a w latach 1829-1907 stanowił własność rodziny Barchewitz.
Mimo, że zabudowie folwarku ostateczny kształt nadali już zapewne jezuici, folwark po raz pierwszy był wzmiankowany dopiero w 1785, kiedy to zakon opuścił już Śmiałowice, a zagospodarowany majątek należał do jurysdykcji królewskiej.
Z końca XVIII w. pochodzi też pierwsza wzmianka o tym, że we wsi pracował młyn wodny. W połowie następnego stulecia, kiedy dobra śmiałowickie pozostawały w posiadaniu rodziny Barchewitz, oprócz młyna do majątku należał również browar i gorzelnia.
Po roku 1907 r. dobra przeszły na własność rodu von Salisch – właścicieli Kraskowa i Pankowa, w których rękach pozostały do 1945 r.
Jednak wtedy młyn nie stanowił już części dóbr śmiałowickich, lecz należał do właściciela majątku w pobliskich Siedlimowicach – Heinricha von Korn (1829-1907), współzałożyciela Śląskiego Muzeum Rzemiosła Artystycznego oraz innych instytucji kulturalnych.
Von Kornowie byli rodziną znanych wrocławskich wydawców, księgarzy i drukarzy, którzy chlubnie zapisali się także w historii naszego kraju. Byli właścicielami wydawnictwa Korn-Verlag, jednego z najważniejszych na Śląsku, specjalizującego się w publikacjach o charakterze religijnym, muzycznym, regionalnym i naukowym przeznaczonych głównie dla krajów Europy Wschodniej, a przede wszystkim dla Polski. Wydawali polskie podręczniki, a także uruchomili składy księgarskie w Warszawie, w Poznaniu i we Lwowie.
Dom wydawniczy Kornów był także wydawcą Gazety Śląskiej (niem. Schlesische Zeitung) – najstarszej i najdłużej wydawanej gazety wrocławskiej, istniejącej w latach 1734 – 1945.
Dewizą rodową Kornów była łacińska sentencja Candide et caute (tłum. Zacnie i przezornie). Taką inskrypcję możemy znaleźć jeszcze dziś nad portalem ruiny osiemnastowiecznego pałacu w Siedlimowicach, który Heinrich Korn nabył w roku 1867 wraz z majątkiem składającym się z 228 hektarów. Nieznana jest jednak data nabycia przez niego młyna w pobliskich Śmiałowicach. W 1882 r. Heinrich von Korn uzyskał tytuł szlachecki wraz z prawem do używania von przed nazwiskiem. W roku 1909 właścicielem całego majątku stał się wnuk Heinricha, Richard von Bergmann-Korn, w którego rękach śmiałowicki młyn pozostawał aż do 1945 roku.
Jak wynika z analizy budynków zespołu młyna, nie jest on jednorodny. Budynki usytuowane w północnej części działki (mieszkalne i magazynowe) o sklepionych przyziemiach oraz wolnostojący magazyn konstrukcji ryglowej, zbudowano prawdopodobnie na przestrzeni II poł. XIX w., zaś neobarokowe budynki młyna właściwego i magazynu frontowego z bramą przejazdową powstały w drugiej dekadzie XX w. Projekt przebudowy młyna według którego została przeprowadzona ta modernizacja został wykonany w październiku 1914 roku. Zaś sama modernizacja młyna musiała być ukończona przed rokiem 1924, bowiem wówczas uległa przekształceniu firma SECK, która wyprodukowała mlewniki walcowe stanowiące wyposażenie młyna po przebudowie.
Podczas realizacji projektu zmieniono jedynie niewielkie szczegóły, co można zauważyć porównując projekt ze starą ilustracją zdobiącą dawne opakowanie mąki, pochodzące z lat 30-tych XX w.
Na rysunku grafik przedstawił bryłę młyna w perspektywie przestrzennej od strony podjazdu – z mostkiem nad młynówką, z widocznym skrzydłem magazynu frontowego, z trzyosiowym, ściętym narożnikiem i półokrągłym szczytem oraz tylną elewację skrzydła młyna właściwego z widoczną przybudówką mieszczącą turbinę wodną. Warto również zauważyć, że na rysunku nie ma jeszcze, budynku remizy strażackiej.
Prawdopodobnie, w latach 30. XX wieku nastąpiła kolejna rozbudowa zespołu młyna, w wyniku której zostało wydłużone skrzydło młyna właściwego, poprzez dobudowanie prostopadle do niego dwuosiowego skrzydła magazynowego.
Następnie, w latach 1939-1940, dobudowano budynek elewatora o konstrukcji żelbetowej i pojemności 800 ton ziarna. Zdolność produkcyjna śmiałowickiego młyna po rozbudowie wynosiła 68 ton na dobę.
Wiadomo, że ostatnim niemieckim zarządcą młyna w Śmiałowicach był Ehemann Bruno Rosenbaum (1907-1998), który wraz z żoną Wilfriede z d. Vogt (1906-2005) oraz dwójką małych dzieci, Wilfriedem i Sabine, opuścił Śmiałowice w roku 1947.
W czasach powojennych, od roku 1948, śmiałowicki młyn wszedł w skład Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego we Wrocławiu.
W lipcu 1975 r. powstało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego w Wałbrzychu, z siedzibą w Dzierżoniowie, które w roku 1989 zostało podzielone na dwa przedsiębiorstwa zrzeszające młyny i magazyny: Państwowe Zakłady Zbożowe w Świdnicy i w Dzierżoniowie.
W 1990 r. PZZ zostały przekształcone w Spółki Akcyjne z udziałem Skarbu Państwa. W marcu 1997 r. PZZ „Świdnica” S.A. ogłosiła upadłość w wyniku czego, w lutym 1998 r. młyn w Śmiałowicach został wydzierżawiony Spółce z o.o. „MEDIAGRAN” z siedzibą we Wrocławiu, zaś w roku 1999 Spółka ta zakupiła młyn na własność.
W roku 2003 młyn przeszedł kolejną modernizację i został częściowo przekształcony w młyn pneumatyczny. Jednak w dalszym ciągu wykorzystywane były w procesie produkcyjnym, wciąż w pełni sprawne, pochodzące z lat 20-tych XX wieku urządzenia firmy SECK i MIAG.
Niestety, mimo modernizacji młyna i znacznego zwiększenia jego mocy produkcyjnej, niegospodarność oraz złe zarządzanie doprowadziło przedsiębiorstwo do bankructwa. W lutym 2009 roku została ogłoszona jego upadłość, a 18 kwietnia młyn został przejęty przez syndyka masy upadłościowej.
Przed ogłoszeniem upadłości młyna, jego właściciel zdołał doprowadzić do zupełnego zniszczenia zabytkowych maszyn i urządzeń młynarskich. Część z nich została całkowicie zdewastowana i wywieziona na złom, część została sprzedana prywatnemu przedsiębiorcy z branży młynarskiej. Zburzone zostały także niektóre zabudowania gospodarcze.
Młyn w Śmiałowicach bezpowrotnie przestał istnieć pod koniec lutego 2010 r., gdy ostatnie młyńskie maszyny opuszczały teren młyna.
Opustoszałe nieruchomości młyna przez prawie dwa lata czekały na nowego nabywcę. W roku 2011 zostały zakupione przez państwa Annę i Grzegorza Gniadych, którzy mają w planach uruchomienie tutaj kompleksu hotelowo – parkowego
Zabudowania młyna powstawały w różnym czasie:
Najstarsze jest skrzydło północne (3), w którym być może mieścił się jeszcze młyn żarnowy. Obiekty mieszkalne, gospodarcze (4) i wolnostojący magazyn (6) pochodzą z II poł. XIX w. Budynek młyna właściwego (1) z magazynem frontowym (2), wzniesiono w I ćw. XX w., zaś w latach 30-tych i 40-tych XX w. do magazynu dobudowano skrzydło zachodnie (11) oraz elewator zbożowy (8,9).
W ten sposób powstał zwarty funkcjonalnie i przestrzennie zespół budynków, w układzie zbliżonym do litery „U”, z wewnętrznym dziedzińcem, brukowanym kostką granitową. Pierwotnie młyn wodny, później parowy, rozbudowany i zmodernizowany na pocz. XX w., dobrze wyposażony w oryginalne urządzenia techniczne z lat 20-tych XX w., przez całe stulecie stanowił cenny przykład architektury i techniki młynarskiej, jeden z nielicznych tego typu na Dolnym Śląsku.
Na parterze budynku młyna znajdował się układ wałów napędowych przekładni pasowych stanowiących zespolony napęd mlewników walcowych firmy SECK, oraz odsiewaczy, drewnianych filtrów i pionowych drewnianych transporterów usytuowanych na piętrze budynku. Oryginalne były także urządzenia w czyszczarni. Większość urządzeń stanowiących techniczne wyposażenie młyna dostarczyła w latach 20. XX w. wymieniona wcześniej firma SECK z Drezna.
Niezwykle interesującym obiektem był drewniany ześlizg ślimakowy znajdujący się w budynku magazynu, umożliwiający załadunek napełnionych worków bezpośrednio na wozy. Prawdopodobnie był to jeden z dwóch najdłużej zachowanych egzemplarzy tego typu urządzeń w Europie. Niestety niedawno to urządzenie także zostało zdemontowane i zniszczone. Najciekawsze walory architektoniczne przedstawia budynek magazynu z bramą przejazdową i umieszczoną w fasadzie prostokątną płaskorzeźbą Chrystusa na Krzyżu i postaciami Matki Boskiej i Marii Magdaleny.
Bardzo oryginalna jest też usytuowana od strony podwórza wieżowa klatka schodowa nakryta stożkowym dachem zwieńczonym metalową balustradą, ze znajdującą się wewnątrz metalową kręconą ażurową klatką schodową. Pod względem architektonicznym interesujący jest także budynek komorowego elewatora. Ciekawą bryłę miał także, nieistniejący już, pochodzący z II poł. XIX w. wolnostojący budynek dawnej piekarni, widoczny na starych fotografiach w świetle bramy wjazdowej. Cały zespół dawnego młyna składał się z 14 budynków.
Lucyna Szpilakowska (Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Śmiałowice)
8 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!