Jeżeli ktoś twierdzi, że niewiele jest już do odkrycia, a zasoby archiwów są w całości znane, myli się w sposób zasadniczy. Wielokrotnie już na Świdnickim Portalu Historycznym udowadnialiśmy, jak wiele jest jeszcze rzeczy do odkrycia, a przede wszystkim opracowania.
Teraz mamy kolejny dowód na potwierdzenie tego twierdzenia. Pozornie mało interesujące zdjęcia prowadzą do zaskakujących wniosków i poszerzenia naszej wiedzy – w tym wypadku dotyczącej świdnickiej katedry.
W latach 1893-1895 przeprowadzony został najpoważniejszy w ciągu ostatnich ponad 100 lat remont, a właściwie renowacja wieży świdnickiej katedry oraz północnej fasady świątyni.
Remont ten udokumentowany jest w zasadzie jedynym znanym do niedawna zdjęciem, przedstawiającym zarusztowaną wieżę katedry, konstrukcją której nie powstydziliby się także i dzisiejszy budowlańcy. Wiadomo, że podczas przeprowadzonych robót dokonano oczyszczenia i wzmocnienia wykonanych z piaskowca sterczyn i rzeźb na wieży. Najbardziej widocznym efektem prac było zlikwidowanie jednak pomieszczenia i otynkowanej ściany nad trzonem niedokończonej wieży północnej (od strony placu z pomnikiem Jana Pawła II), wymurowanie dwóch potężnych, kamiennych przypór w kształcie łuków, które były efektem ówczesnej tendencji do gotykizacji świątyni. Całkowicie zmieniono również szczyt zachodniej fasady katedry, którą do tek pory tworzyła otynkowana gładka ściana z małym otworem okiennym. Po renowacji i przebudowie powstała tu ściana z bloków piaskowca z trzema neogotyckimi otworami okiennymi, balkonikami z balustradami maswerkowymi, okrągły witraż i ustawioną w środkowym otworze okiennym figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Jak wyglądała ta część katedry przed tymi pracami widać na zdjęciu z kolekcji Muzeum Dawnego Kupiectwa, które przedstawia północną i zachodnią fasadę kościoła na kilka lat przed remontem oraz na zdjęciu porównawczym z czasów obecnych.
O szczegółach przeprowadzonych wówczas prac zachowało się jednak niewiele informacji, poza zdawkowymi opisami w lokalnej prasie i jak już wspomnieliśmy praktycznie jedynym znanym zdjęciem. Próba odszukania materiałów archiwalnych na temat tego remontu także zakończyła się niepowodzeniem. Wprawdzie firma, która wykonywała te prace nadal istnieje i prowadzi działalność w Niemczech, jednak nie posiada żadnej archiwalnej dokumentacji w tym względzie. Można by się spodziewać, że materiały na temat tego remontu znajdować się powinny w aktach przedwojennego, Konserwatora Zabytków Prowincji Śląskiej/Dolnośląskiej, jednak archiwum to zostało w dużej części zniszczone podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku i dla Świdnicy, praktycznie zbiory te nie zachowały się w takim stopniu chociażby jak ma to miejsce w wypadku innych miast śląskich.
Dlatego tym bardziej cenne są zdjęcia obrazujące efekty finalne tego remontu, jakie stosunkowo niedawno zostały upublicznione, a pochodzące ze zbiorów Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Zbiór ikonograficzny z którego pochodzą prezentowane zdjęcia utworzony po 1945 r. na bazie rozproszonych materiałów ikonograficznych różnego pochodzenia. Ich przeważająca część pochodzi ze wspomnianego, zdekompletowanego archiwum Konserwatora Zabytków Prowincji Śląskiej/Dolnośląskiej (Provinzial-Konservator der Provinz Schlesien/Niederschlesien) oraz z Archiwum Miejskiego w Jeleniej Górze (Stadtarchiv Hirschberg) i Kłodzku (Stadtarchiv Glatz). Wspomniany zbiór tworzą luźne fotografie, karty pocztowe, ryciny, reprodukcje oraz jeden album. Prezentują one zlokalizowane w różnych miastach i miejscowościach Dolnego Śląska – obiekty sakralne, budowle świeckie, obiekty cmentarne oraz widoki ogólne, fragmenty i detale architektoniczne. Szczęśliwie w tej kolekcji zachowało się też kilka zdjęć z prac konserwatorskich przy zachodniej fasadzie kościoła, a konkretnie gotyckich portalach wejściowych.
Zdjęcia datowane są na 1900 i 1910 rok, ponieważ jednak wykonane są w tej samej technice i formie odbitek, należy z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że wszystkie pochodzą z 1900 roku, a data „1910” została określona błędnie przy opisywaniu zbioru po 1945 r. Za takim datowaniem przemawia także fakt, że po przeprowadzeniu zasadniczych prac konserwacyjno-remontowych przy wieży i północnej fasadzie kościoła w latach 1893-1895, inne drobniejsze prace w zachodniej fasadzie kościoła przeciągnęły się od przynajmniej 1900 roku.
Analiza zdjęć, które przedstawiamy poniżej, prowadzi do kilku bardzo zaskakujących wniosków. Przede wszystkim uważne oko dostrzeże fatalny stan portali głównych katedry. Liczne spękania i szczeliny wypełnione były jakąś mieszanką żwiru i piasku. W złym stanie jest większość małych detali architektonicznych – figur, baldachimów, pinakli, fiali i kwiatonów.
Do tej pory zupełnie nieznanym szczegółem było to, że pierwotnie nad drzwiami wejściowymi znajdowały się barokowe jeszcze, proste okna, zapewne wstawione tam przez jezuitów na początku II połowy XVII wieku. Podczas prac remontowo konserwatorskich okna te zostały zdemontowane, a w ich miejsce wykonano… gotyckie maswerki, które zachowały się do chwili obecnej. Maswerki te wykonano niezwykle starannie i w zasadzie chyba nieliczne osoby byłyby w stanie odróżnić je od oryginalnych, mogących pochodzić jeszcze z czasów budowy katedry. Tych elementów, które wówczas wymieniono lub nadsztukowanych było zresztą na portalach znacznie więcej i związane były ze wspomnianą wówczas gotykizacją katedry, czyli trendem mającym nawiązać do średniowiecznego jej wyglądu. Koncepcja ta spotkała się zresztą z dość mieszaną oceną od chwalenia pomysłu i wykonania po krytykę za zbyt dużą ingerencję i zmianę pierwotnego wyglądu niektórych elementów portali – wykonano na przykład wspomniane nowe maswerki w miejsce zwykłych barokowych okien, zmieniono kształt niektórych kamiennych łuków itp. Jest to odwieczny jednak dylemat przy wszelkiego rodzaju pracach konserwatorskich, jak daleko ingerować w strukturę zabytku, aby go uratować. W tym wypadku słowo „ratować” jest jak najbardziej zasadne, bo zdjęcia pokazują, w jak złym stanie były portale.
Galeria (kliknij na zdjęcie aby powiększyć). Obecny wygląd portalu w zachodniej fasadzie katedry. Doskonale widoczne jaśniejsze fragmenty kamiennych uzupełnień. Na zdjęciu nr 3 widoczne dostawione dwie figury po obu stronach ukrzyżowanego Chrystusa oraz kamienny maswerk, który zastąpił barokowe, drewniane okno (porównaj ze zdjęciem powyżej).
Inną zagadką związaną z tymi pracami pozostaje ilość zachowanych, pierwotnych rzeźb w niszach pod baldachimami, flankujących poszczególne wejścia do katedry oraz na środku okien nad wejściami, w miejscach, gdzie wykonano maswerki, w miejsce barokowych okien. O ile na przykład figura Ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa jest na pewno oryginalna (widoczna jest na zdjęciach z 1900 roku) o tyle na przykład św. Jan Ewangelista czy Najświętsza Maria Panna znajdujące się po obu jego stronach, są figurami nowymi, względnie w bardzo dużym stopniu wykonanymi od nowa. Nie zmienia to jednak faktu, że gotykizacja ta wykonana została bardzo starannie. Po wielu latach nowe elementy, którymi sztukowano ubytki, praktycznie zlały się z elementami oryginalnie zachowanymi. Dopiero po renowacji portali w czasach probostwa ks. Prałata Jana Bagińskiego, można było dostrzec istotne różnice w odcieniach starych i nowych elementów z piaskowca.
Bezwzględnie jednak największym zaskoczeniem wynikającym z analizy zdjęć z 1900 roku jest fakt, że stare, barokowe okna, zostały wymienione na mające przypominać średniowieczne – maswerki. Wyglądają rzeczywiście jakby powstały kilka wieków temu. Podziwiając portale świdnickiej katedry pamiętajmy jednak, że ze średniowieczem – poza zastosowaną formą nie mają nic wspólnego i że powstały na początku tego XX wieku.
Andrzej Dobkiewicz & Sobiesław Nowotny
15 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!