I połowa XIX wieku i początek XX to okres dynamicznego rozwoju techniki, a cywilizacyjne osiągnięcia – podobnie jak rozwój gospodarczy na wszelkich płaszczyznach, propagowano między innymi poprzez organizowanie różnego rodzaju wystaw o zasięgu regionalnym krajowym i kontynentalnym lub światowym. Ze wszystkich wystaw, jakie zorganizowano w Świdnicy najciekawszą niewątpliwie była Niemiecka Wystawa Morska i Kolonialna, która odbyła się w dniach od 26 września do 9 października 1902 roku w budynku dawnej Wspólnoty Browarnianej „Braucommune” [pierwsze dwie części opracowania można przeczytać tutaj: Niemiecka Wystawa Morska i Kolonialna w Świdnicy (cz. 1): Kierunek kolonie!, Niemiecka Wystawa Morska i Kolonialna w Świdnicy (cz. 2): Silni na morzu].
Drugą obszerną część wystawy, jaką zaprezentowany była poświęcona koloniom, korzyściom z ich posiadania płynącym, egzotycznym towarom i wyrobom itp. Dział ten podzielony był na kilka bloków tematycznych:
I DZIAŁ ETNOGRAFICZNY
Zaprezentowano w nim zbiory z prywatnych kolekcji oraz zbiory muzealne.
1. Wielki szambelan, hrabia von Pfeil z Biedrzychowic koło Lubania, zaprezentował blisko 100 (sic!) eksponatów z protektoratu Mórz Południowych i Afryki, w tym m.in.: 9 łuków i 46 strzał z różnych regionów, głównie z Ziemi Cesarza Wilhelma i Wysp Salomona; 28 włóczni, głównie z Nowej Meklemburgii i Ziemi Cesarza Wilhelma; maczugę z Wysp Salomona; maczugę z Zatoki Astrolabium; maczugę kamienną z Nowego Pomorza; toporek z Neu-Lauenburg; egzotyczne stroje w postaci płaszczy, narzutek, fartuchów oraz torby. Nie zabrakło także tarcz wojennych, sprzętu do łowienia ryb, harpunów i siatek. Osobny zbiór tworzyła biżuteria i ozdoby z muszli a także skorupy różnych gatunków żółwi. Świat zwierząt reprezentowały eksponaty w postaci m.in. rogów różnych gatunków antylop, stopa, skóry i zęby hipopotama, a także inne różnego rodzaju eksponaty – broń afrykańskich wodzów, próbki zbóż i roślin uprawianych w Afryce itp.
2. Zbiory cesarskiego kapitana i dowódcy SMS „Vineta” Schedera ze Świdnicy, a pochodzące z Wyspy Samoa (62 eksponaty), w tym m.in.: ozdobne bieżniki i koce, drewniane miski, broń i odznaki, kolorowa biżuteria, fotografie i łodzie z rekinami.
3. Zbiory Niemieckiego Muzeum Kolonialnego w Berlinie, pochodzące z Mórz Południowych oraz niemieckich kolonii w Kamerunie, Togo, Niemieckiej Afryki Południowo-Zachodniej i Chin. Wśród 63 eksponatów świdniczanie mogli obejrzeć m.in. model domu, drewniany mecz z zębami rekina, maskę na głowę pokrytą ludzką skórą, instrument muzyczny z klawiszami piszczałkowymi, kije bojowe, 2 żelazne miecze, 1 łuk z 6 strzałami, 1 tarcza Masajów, strój damski z plemienia Herero, chiński strój mandaryński i 1 fajkę opiumową z 3 akcesoriami (krzesiwo z kamieniem i woreczkiem).
3. Zbiory Śląskiego Muzeum Sztuk Użytkowych i Starożytności we Wrocławiu. Większość z blisko 300 eksponatów stanowiła egzotyczna broń, używana przez ludy zamieszkujące kolonie: włócznia wojenna z czubkiem w kształcie pazura kazuara, włócznie ceremonialne ozdobione ludzkimi kośćmi, różne rodzaje oszczepów, łuków i strzał, kamienne i drewniane maczugi, proce i kamienie do nich. Osobny zbiór stanowiły narzędzia i przybory do połowu ryb – pułapki na ryby, włócznie do ich połowu, wiosła, sieci z włókna kokosowego itp. Zaprezentowano także eksponaty związane z tańcem i muzyką – maski i nakrycia głowy, okazjonalne rzeźby oraz instrumenty muzyczne. Jeszcze osobą grupę stanowiły artykuły gospodarstwa domowego i narzędzia pracy, a więc m.in.: pojemniki na wodę, wiertła do budowy łodzi (poszczególne deski nie były przybijane, lecz wiercono w nich otwory i wiązano), naczynia kuchenne, zagłówki do spania, rodzaj pieca lub garnka (lüski) wykonanego z kory drzewnej, w którym tubylcy z wielką wprawą gotują bez przypalania i warsztat tkacki. Zbiory te uzupełniały najróżniejsze eksponaty używane przez tubylców w koloniach, często zaskakujące, np.: dwie peruki z naturalnych włosów (wykonane, ponieważ łysienie jest uważane za hańbiące), 2 parasole przeciwdeszczowe lub parasole przeciwsłoneczne wykonane z liści pandanusa, przepaska biodrowa z włókna bananowego, czaszka tubylca zabitego na wojnie, a następnie zjedzonego (czaszka spłonęła w ogniu; lewe oko zostało ugodzone włócznią, a na ciele znaleziono kilka ran od pałki) czy ludzka czaszka przygotowana do magii.
4. Zbiory świdnickiego lekarza dr. Maxa Fuhrmanna, pochodzące z Protektoratu Mórz Południowych. Były to m.in.: 7 rajskich ptaków z południowego wybrzeża Nowego Pomorza: strój do tańca, tarcza, drewniana maczuga, czapka z piór kazuara, włócznie, topory muszlowe, sztylety obsydianowe, bransolety, strzały, fartuchy do tańca, figurka krokodyla, skóra krokodyla, skorupa żółwia i wachlarze.
5. Zbiory emerytowanego inżyniera okrętowego Waltera ze Świdnicy, pochodzące z Japonii i Chin, Afryki i Ameryki Południowej: 2 lakierowane stoły z Nagasaki, tzw. magiczne lustra i witraże z Jokohamy, sztućce z Hongkongu, fajka opiumowa z Szanghaju, korzeń herbaty z Chifu, zestaw szachów z kości słoniowej z planszą z Hongkongu, 2 poroża renifera Norwegii, maski taneczne z Archipelagu Bismarcka, 7 włóczni, ogon ptaka liry, koralowce, 4 rogi antylopy, 22 gazele, 1 skóra pantery, napierśnik wytłoczony ze skóry hipopotama, 2 pary ciosów tapirów, piła piłowa i jajo strusia z Kapsztadu. Oprócz tego Walter zaprezentował także model latarni morskiej Nothesand z ujścia Wezery, fragment dekoracji dziobowej statku SMS „Eber”, który utknął na mieliźnie w Apii w 1889 roku oraz ostrze bagnetu i granat, wydobyte przez nurków z zatopionego „Ebera”.
6. Zbiory Paula Kandlera, inżyniera ze Świdnicy, byłego oficera i mechanika głównego Cesarskiej Marynarki Wojennej. Wśród jego eksponatów znalazły się włócznie, łuki i strzały, wachlarze oraz obrazy, zdjęcia i monety z wysp na Morzu Południowym.
7. Zbiory redaktora naczelnego Oskara Tippela ze Świdnicy pochodzące z krajów orientalnych: świąteczne ulotki z podróży cesarskiej pary do Jerozolimy – gazety tureckie, arabskie i żydowskie; pamiątki z podróży księcia Henryka Pruskiego do Ameryki – menu drukowane na jedwabiu z festiwalu prasowego w Nowym Jorku, amerykańskie gazety z świątecznymi artykułami i fotografie; a także japońska lanca, japoński długi miecz, maczuga (Wyspy Viti), syryjski sztylet, assagai (kafirska włócznia do rzucania), strzały, talerze z Moradabad, indyjskie wachlarze wykonane z gazy i dwie japońskie książki obrazkowe.
8. Zbiory radcy lekarskiego dr. Augusta Krana ze Świdnicy pochodziły z Chin i składały się na nie: chiński strój książęcy, strój chińskiego wojskowego mandaryna, strój chińskiego starszego urzędnika dworskiego, szabla, strzały, trzy chińskie miecze, kamienne rzeźby i kamienne pieczęcie.
9. Zbiory mistrza mechanika Oskara Wilda ze Świdnicy. Składały się na nie eksponaty: szabla chińska, japońskie i chińskie parasole, trzy chińskie fajki tytoniowe, chińskie – monety, zapalniczki, sztućce, naczynia buty, woreczki na tytoń portmonetki, kamienne bożki i ozdoby ścienne.
10. Zbiory fryzjera Maxa Schneidera ze Świdnicy. Zaprezentował eksponaty związane ze światem zwierząt, m.in.: róg antylopy szablozębnej (Afryka Wschodnia), ryba słoneczna lub papugoryba (Suez), piła z ryby piłowatej (Aden), 4 włócznie, 2 sztylety, 1 łuk z 3 strzałami (Afryka Wschodnia), dziób albatrosa (Oceania) oraz fotografie.
11. Zbiory Gimnazjum Ewangelickiego w Świdnicy: muszle, ptaki morskie, pływająca chata mieszkańców wysp Morza Południowego, łódź cumownicza (Morze Południowe).
12. Zbiory Wilhelma Niepelta – handlarz dziełami przyrody z Cierni koło Świebodzic: wypchane rajskie ptaki, papugi, kolibry, płazy, egzotyczne motyle, chrząszcze i inne owady.
13. Zbiory Karla Johna – murarza ze Świdnicy: ryba papugowata, płetwa rekina, chińskie wachlarze, piły z ryb piłowatych i chiński muszle.
14. Zbiory mistrza stolarskiego Wilhelma Feista ze Świdnicy – rogi antylop, czaszki nosorożców, przedmioty etnograficzne.
II DZIAŁ SPRZĘTU I WYPOSAŻENIA PODRÓŻNICZEGO
1. Prezentacja firmy von Tippelskirch & Co. z Berlina specjalizująca się w produkcji wszelkiego rodzaju sprzętu, szczególnie do krajów zamorskich: kompletny namiot tropikalny z całym niezbędnym wyposażeniem: łóżko (model oddziału strzeleckiego), moskitiery, materac korkowy, koc z sierści wielbłądziej, pokrowce, 20 poduszek, składany stół ekspedycyjny, składane krzesła, leżaki, kufer tropikalny, latarnia, lampa ekspedycyjna, składane latarnie. 6 figurek: oficer Niemieckiego Oddziału Strzeleckiego Afryki Wschodniej w mundurze polowym, oficer Kameruńskiego Oddziału Strzeleckiego, osadnik w Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej, obieżyświat w flanelowym kombinezonie lotniczym, pielęgniarka Czerwonego Krzyża z Ekspedycji Chińskiej w mundurze zimowym, ta sama osoba w mundurze letnim (khaki). Oprócz tego zaprezentowano kufer kabinowy, schowek na dokumenty, szlafrok, wannę podróżną, umywalkę, parasol tropikalny, buty, ochraniacze, pościel, piżama, pojemniki na napoje i sztućce.
2. Prezentacja produktów firmy Haack z Lipska: przyrządy optyczne i fizyczne, elektryczne latarki kabinowe i kieszonkowe, kompasy, gogle oficerskie i lotnicze, okulary strzeleckie.
3. Firma Heinrich Jordan z Berlina zaprezentowała tropikalne łóżko z moskitierą.
III DZIAŁ – PRODUKTY KOLONIALNE
1. Dom Kolonialny Karl Eisengräber, Halle a. S. z Lipska zaprezentował produkty z niemieckich kolonii: kakao i czekolada z Samoa Niemieckiego; kakao i czekolada z Kamerunu; kameruńskie kakao i likier; Ujam-bara – kawa z Niemieckiej Afryki Wschodniej; Kuma – kawa z Niemieckiego Togo; wanilia z plantacji Kitopeni i Hungira w Niemieckiej Afryce Wschodniej; masło palmowe z kopry z Niemieckiej Afryki Wschodniej i Nowej Gwinei; olej kuchenny z orzeszków ziemnych z Niemieckiego Togo i innych kolonii; mydła kolonialne z kopry i kameruńskiego oleju palmowego; cola – produkty z orzechów kola z Togo i Afryki Zachodniej; cygara z tytoniu z Niemieckiej Nowej Gwinei i Afryki Zachodniej (plantacje Günthera Soppo); wina z Palestyny produkowane przez rolników ze Szwabii.
2. Kolekcja dóbr kolonialnych ze zbiorów redaktora naczelnego Oskara Tippela ze Świdnicy: kość słoniowa (ciosy), wełna owcza: nieczyszczona i oczyszczona; masa perłowa; muszle ślimaków – porcelanki; afrykański wosk pszczeli, kawa w strąkach i bez strąków, kakao – ziarna w strąkach i bez strąków, orzeszki ziemne w strąkach i bez strąków, orzech kola i orzech areki, kopra, ziarna palmy, kolendra, proso nigrowe, tapioka, kapok jedwabny, sezam, słodkie ziemniaki, goździki, gałka muszkatołowa, wanilia, trzcina cukrowa, konopie manilskie, kardamon, imbir suszony, kurkuma, heban, nasiona kanaru, nasiona bawełny, kawałki drewna – mahoń, sekwoja, heban i palisander oraz kauczukowca.
3. Firma J. K. Vietor z Bremy. Obiekty etnograficzne obejmowały: kapelusz Salago, sztylet Salago, miecz Salago, kapelusz z Togo, miecze bojowe i maski. Produkty kolonii niemieckich: pestki palmy z Togo, kawa z plantacji J. K. Vietora, kauczuk pieprz, nasiona sezamu, indygo, orzechy shea, orzechy coli, olej palmowy, kopra, wosk pszczeli, muszle, tytoń.
IV Dział – MISYJNY
1. Misja Północnoniemiecka w Bremie – prace studentów, ankiety i podręczniki na temat kolonii.
2. Misja Ewangelicko-Luterańska w Lipsku – kolekcja eksponatów z Niemieckiej Afryki Wschodniej. Przedmioty. Literatura. Etnografia.
3. Agencja Misyjna Herrnhut. Informacje etnograficzne. Literatura.
4. Ewangelickie Towarzystwo Misyjne dla Niemieckiej Afryki Wschodniej z Berlina: materiały etnograficzne, literatura i zdjęcia ze stacji misyjnych.
V DZIAŁ – LITERATURA, OBRAZY ITP.
1. Miejska Biblioteka Publiczna ze Świdnicy zorganizowała wystawę książek, map i zdjęć dotyczących marynarki wojennej, kolonii i obszarów pokrewnych, a także ilustrujące działalność biblioteki.
2. Księgarnia L. Heege (Oskara Günzela) ze Świdnicy pokazała obrazy z kolonii wydane przez firmę Stiefbold & Co. w Berlinie: Wieś Pile na Wyspach Admiralicji (Archipelag Bismarcka); Na stepie w pobliżu Windhuk; Tygodniowy targ na lagunie w Togo; W porcie Dar es Salaam; Wiktoria i dwa pasma górskie Kamerunu; Tsingtau, miasto i port; Wieś i Wielki Mur Chiński na przełęczy Nankou.
3. Zbiory inżyniera Brandta ze Świdnicy – kolekcja produktów kolonialnych.
4. Gimnazjum Ewangelickie w Świdnicy – tablice ścienne z pochodzącymi z kolonii roślinami uprawnych (autorstwa Zippela i Bollmanna).
5. Wydawnictwo Hermann Peterach z Berlina – mapy, atlasy, literatura.
6. Wydawnictwo B. G. Teubner z Lipska. Malowidła artystyczne.
7. Wydawca obrazków szkolnych Wachsmutha z Lipska – zdjęcia z Togo, Dar-es-Salaam, Kilimandżaro i Samoa.
8. Niemieckie Towarzystwo Kolonialne w Berlinie – akwarele, fotografie, literatura.
VI DZIAŁ – ROZMAITOŚCI
1. Zbiory mechanika Frika Scholza. Szwajcarskie artykuły optyczne i fotograficzne, stereoskop.
2. Niemieckie Stowarzyszenie Marynarki Wojennej zaprezentowało modele pubu marynarskiego, wzorowanego na modelach z St. Pauli koło Hamburga.
3. Firma Gustava Reimanna Galanteriewaaren-Handel ze Świdnicy. Model łodzi podwodnej i modele różnych okrętów wojennych.
4. Niemieckie Stowarzyszenie Marynarki Wojennej pokazało 6 mutoskopów – urządzeń w kształcie pudła, zawierających walec z 800-1000 zdjęciami.
5. Armator Hamburg-America Line z Hamburga pokazał zdjęcia statków i literaturę morską.
6. Lloyd Brema – niemieckie oceaniczne przedsiębiorstwo żeglugowe zaprezentowało mapy i zdjęcia ze swoich zbiorów.
7. Rzeźbiarz Katzner ze Świdnicy pokazał własnego autorstwa popiersie Jego Królewskiej Mości Cesarza i Króla.
8. Centrum Ogrodnicze Loebel ze Świdnicy – rośliny tropikalne i dekoracje kwiatowe.
***
Dekorację wszystkich sal wystawowych wykonała firma C. Prudi, należąca do Ferdinanda Sendlera ze Świdnicy.
Jak widać z powyższego zestawienia świdnicka Wystawa Morska i Kolonialna była ogromnym przedsięwzięciem jak na niewielkie, prowincjonalne miasteczko, co dobrze świadczy o jej organizatorach, którzy wykonali ogromną pracę, aby zaprezentować mieszkańcom to, co najciekawsze i najcenniejsze w kontekście polityki morskiej i kolonialnej cesarstwa. Czytając dziś jakie eksponaty zostały zaprezentowane w niektórych przypadkach wydają się nam one banalne – na przykład przyprawy czy nasiona roślin. Ale należy pamiętać, że był to początek XX wieku, bez tak rozbudowanych i o powszechnym dostępie środków masowego przekazu. Toteż zdecydowana większość zaprezentowanych eksponatów była nieznana szerszej części odwiedzających wystawę. Zyskała ona bardzo pochlebne opinie i odbiła się głośnym echem nie tylko na Śląsku, ale i w całych Niemczech.
A. Dobkiewicz & Sobiesław Nowotny
Opracowanie powstało w ramach projektu w otwartym konkursie Starostwa Powiatowego w Świdnicy na realizację zadań publicznych w zakresie kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego oraz krajoznawstwa.
8 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!