Ta wieś leżąca na północ od Strzegomia, w gminie Strzegom (powiat świdnicki) u podnóża góry zwanej Zwycięską lub Graniczną, powstała pod koniec XIII wieku. Założono ją na terenach leśnych jako duży folwark rycerski, który po raz pierwszy wspomniany został w 1300 r. jako Streitsvorwerk. Musiał on odgrywać ważną rolę w dziejach księstwa świdnicko-jaworskiego, skoro był miejscem spisania licznych dokumentów kancelarii książęcej w I i II połowie XIV wieku.
Co ciekawe, nie znamy jednak pierwszych właścicieli tego majątku. Przypuszczać należy, iż jego założycielami byli książęta świdniccy. Potwierdza to pośrednio dokument księżnej Agnieszki (zm. w 1392 r.) z 1375 r., w którym przekazuje ona liczne majątki, w tym wieś Graniczną, w ręce lokalnej szlachty na wypadek, gdyby zeszła z tego świata. W II połowie XIV wieku część pól Granicznej należała również do mieszczan strzegomskich, co potwierdza między innymi dokument z 19 czerwca 1370 r. W 1373 r. właścicielami (a może tylko dzierżawcami) części majątku w Granicznej byli Andres i Peter Scholwiz (rycerze?), którzy w tym samym roku odsprzedali 3 łany należące do tutejszego folwarku Hansowi Senftleben i Nicklosowi Herczenickel. W 1400 r. właścicielami wsi byli członkowie rodu von Hund, którzy w tym samym roku sprzedali go Hermannowi von Reichenbach. Tenże niemal natychmiast po zakupie (maj 1400 r.) odsprzedał go rycerzowi Hentschilowi von Zedlitz, zwanemu Koppe. Hentschil von Zedlitz ustanowił w momencie zakupu dziedziczką majątku w Granicznej swą małżonkę Annę. 5 listopada 1400 r. stworzył on fundację na rzecz proboszcza Domanic Niklasa Wilkaw, której czynsze w wysokości 4 grzywien rocznie od 40 grzywien pochodzić miały z majątku w Granicznej. Hentschil von Zedlitz zmarł przed 1406 r., gdyż w tym czasie jako właścicielkę wsi wspomina się już wdowę po nim Annę. Ta zapisała we wspomnianym 1406 r. cały swój majątek, jaki posiadała w Granicznej, Sanderowi von Grunaw. Jak wyglądała sytuacja majątkowa w Granicznej w okresie XV wieku, nie wiadomo. Źródła historyczne są tu zbyt skąpe. Wiadomo jednak, iż pod koniec tego stulecia założono drugą część wsi, leżącą bliżej góry Granicznej. Odtąd wieś Graniczna dzielić się będzie na Górną i wcześniej istniejącą – Dolną.
Dobra rycerskie w obu częściach Granicznej będą posiadały różnych właścicieli. Na Granicznej Górnej siedzieli w XVI wieku członkowie rodziny von Schindel (1500-1626), następnie rodziny von Richthofen (1742-1797). W 1797 r. majątek ten za sumę 29800 talarów zakupił pułkownik August Friedrich von Düsterlho. W latach 1819-28 należał on do majorowej Friederiki Wilhelminy von Oheimb z domu von Düsterlho. Rodzina von Oheimb posiadała go niemalże do lat 30-tych XX wieku. Wówczas to przekazano go na rzecz ewangelickiego Domu Wychowawczego św. Marcina w Rogoźnicy. Graniczna Dolna znajdowała się w rękach wielu śląskich rodzin szlacheckich, w tym m.in.: von Spiller (1740-65), von Wiese (1765-1791), von Seidlitz (1791-93). W 1793 r. majątek ten zakupił za sumę 34000 talarów mieszczanin Johann Gottlieb Gläser. W rękach tej rodziny dobra rycerskie w Granicznej Dolnej pozostawały do 1818 r. Wówczas to zakupił je radca prawny Stuppe. W 1856 r. dominium w Granicznej Dolnej kupił Carl Ernst Felix baron von Richthofen. Rodzina von Richthofenów siedziała tu do lat 30-tych XX wieku. Dorothea von Richthofen wniosła ten majątek w wianie majorowi von Loesch. Była właścicielką Granicznej Dolnej do 1945 r., chociaż na stałe mieszkała w Kwietnikach koło Bolkowa.
Nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć o specyfice i różnicach obu majątków w Granicznej. Skoro Graniczna Górna od II połowy XIX wieku nastawiona była na wydobywanie granitu – dzierżawcą tutejszych kamieniołomów był przedsiębiorca z Żarowa Carl Kulmiz, który z czasem został uszlachcony, to majątek w Granicznej Dolnej nastawiony był głównie na hodowlę bydła rogatego (ponad 100 sztuk u schyłku XIX wieku). Warto w tym miejscu wspomnieć o wyjątkowej postaci Fridy baronowej von Richthofen z domu von Geyso, która pod koniec XIX wieku przejęła majątek w Granicznej Dolnej. Była to kobieta obdarzona niezmordowaną energią, cechująca się nadzwyczajnym zmysłem gospodarności. Oprócz prowadzenia majątku w Granicznej Dolnej, w 1926 r. wydzierżawiła ona od Bolka von Oheimba także cały majątek w Granicznej Górnej. Specjalnością tutejszego majątku w jej czasach była hodowla świń rasy wschodnio-fryzyjskiej. Na zakończenie warto dodać, iż mieszkańcy obu części wsi, niezależnie od wyznawanej konfesji należeli do 1945 r. do kościołów w Strzegomiu.
Sobiesław Nowotny
5 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!