W zbiorach Staatliche Museen zu Berlin znajduje się projekt architektoniczny kościoła ewangelickiego w Dobromierzu (niem. Hohenfriedeberg, sygn. SM 44e.228), przygotowany po pożarze miejscowości w 1827 roku. W tamtym okresie projekty budowlane na terenie Prus musiały być zatwierdzane przez Deputację Budowlaną (niem. Oberbaudeputation), nadzorowaną wówczas przez Karla Friedricha Schinkla (1781–1841). W związku z tym projekt nowej świątyni został przesłany do Berlina, gdzie został skorygowany i odesłany z powrotem.
Do czasu wybuchu pożaru, od 1742 roku, jako dom modlitwy dla mieszkających w Dobromierzu ewangelików służył stary ratusz miejski. W Historii parafii ewangelickiej w Hohenfriedbergu autorstwa G. von Hermanna, a wydanej w Jaworze w 1842 roku, znajduje się informacja, że przed podjęciem ostatecznej decyzji o odbudowie kościoła wiele czasu poświęcono rozważaniom nad zakresem przedsięwzięcia, aby wspólnota była w stanie mu sprostać finansowo. Ustalono również, że nowa świątynia powinna stanąć w miejscu bardziej godnym – umożliwiającym budowę większego kościoła z wieżą, która – jak podkreślono – była „powszechnym pragnieniem” wiernych. W odniesieniu do planowanej wieży przytoczono fragment przypowieści z Ewangelii wg św. Łukasza (14,28–30), mówiący o roztropności w prowadzeniu budowy, co stanowi aluzję do przemyślanych działań dobromierskich parafian.
Prace nad kościołem rozpoczęto szybko, bo już w 1827 roku przystąpiono do gromadzenia zapasów cegły i drewna oraz pozyskano działkę pod budowę. Wiosną 1828 roku rozpoczęto wykopy pod fundamenty, a 9 czerwca tego roku wmurowano kamień węgielny. Do końca roku wzniesiono mury i dach, natomiast w kolejnym roku wykonano tynki i prowadzono prace wykończeniowe wewnątrz. W rezultacie już 29 listopada 1829 roku świątynia mogła służyć wiernym. Wieża nie była wówczas ukończona – prace nad nią wznowiono dopiero w 1832 roku, po otrzymaniu od króla Prus Fryderyka Wilhelma III 1500 talarów na jej budowę.
Schinkel osobiście wizytował plac budowy, krytykując samowolne dobudowanie zakrystii oraz samą wieżę, która nie powstawała zgodnie z jego projektem (w chwili jego wizyty sięgała ona dopiero gzymsu korpusu budowli). Pomiędzy projektem a zrealizowaną budowlą – która do dziś stoi na niewielkim wzniesieniu na północnym krańcu miejscowości – dostrzegalne są istotne odstępstwa. W projekcie tylna elewacja kościoła zawierała dodatkowe drzwi wejściowe oraz trzy półkoliste okna ponad nimi. W ukończonej budowli w tym miejscu znajduje się zakrystia, która w istocie zaburza proporcje całości. Najdalej idącym odstępstwem od pierwotnej koncepcji jest jednak forma wieży, która w obecnym kształcie jest wyższa niż pierwotnie zakładano i została wzbogacona o taras. W kontekście rozwiązań architektonicznych Schinkel zgłaszał krytyczne uwagi prawdopodobnie wobec partii z dwoma gzymsami, pomiędzy którymi powstał płaski, szeroki fryz, wpływający na zmianę proporcji całości. Działający w Dobromierzu budowniczy, stosując pilastry, płytkie wnęki i kwadratowe otwory okienne, zmodyfikował projekt wieży, nadając jej odmienny charakter – mniej surowy w wyrazie, niż w projekcie.
Choć wieża kościoła w Dobromierzu nie została zrealizowana zgodnie z projektem Schinkla, jej forma znajduje odpowiedniki w jego twórczości. Projekt berlińskiego architekta stał się dla budowniczego punktem wyjścia, a wprowadzone zmiany przybliżyły realizację do takich przykładów jak południowa wieża kościoła św. Jana w Żytawie czy projekt kościoła w Miedziance (SM 44f.242). Projekt dla Dobromierza, pod względem proporcji i języka form, wykazuje daleko posunięte pokrewieństwo z innymi realizacjami Schinkla, jak choćby kościół Świętej Trójcy w Toruniu.
W ostatecznym rozrachunku zarówno rozbudowa kościoła o zakrystię, jak i budowa wieży w większej skali i z bogatszym repertuarem form architektonicznych wydaje się świadomym wyrazem dążeń lokalnej wspólnoty ewangelickiej do zamanifestowania swojej obecności w Dobromierzu i podkreślenia swojej pozycji. Trudno nie zgodzić się ze słowami autora Historii kościoła, że budowla została wzniesiona w miejscu „o wyjątkowej lokalizacji, jaką cieszyć się mogą jedynie nieliczne świątynie, ponieważ z tego miejsca rozciąga się widok na rozległą, urodzajną okolicę, pełną miast i wsi, otoczoną górami”, a tym samym „z tej wysokości nasz dom Boży błyszczy na odległość jednej mili”.
Do dziś sylwetka kościoła przyciąga uwagę podróżnych kierujących się w stronę Bolkowa i stanowi dzieło architektury, w którym spotykają się projekt jednego z najważniejszych pruskich architektów i potrzeby lokalnej społeczności.
Miłosz Kargol
6 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!