Niezwykły starodruk

Wyjątkowy starodruk pojawił się na jednym z portali aukcyjnych. Właściciel chciał go sprzedać za 3,5 tysiąca złotych. To dziennik pierwszego ewangelickiego pastora Świebodzic.

Starodruk zawiera  genealogiczne i kronikarskie zapiski właściciela księgi, zmarłego w Świebodzicach Gottfrieda Kleinera. To – jak napisano –  „Ewangeliczny głos kaznodziei-pasterza, wołający (…) To jest: budujące i pobożne refleksje nad Ewangelią we wszystkie niedziele uroczystych i świątecznych dni przez cały rok; do przekazywania zbawiennej doktryny, energicznej zachęty i orzeźwiającej pociechy, wygłoszonej w zgromadzeniu publicznym; ale w czasie prośby i poszukiwań pobożnych serc, (…) a także o budowie kościoła i Bożego Narodzenia w zaufaniu do Boskiej dobroci. (…) autorstwa Gottfrieda Kleinera, wcześniej proboszcza ww. wsi Rosochata w księstwie legnickim, kaznodziei i pastora w Świebodzicach pod Książem. Siódma edycja. Jelenia Góra, Immanuel Krahn, 1760 rok”.

Gottfried Kleiner urodził się w 1691 roku w Ciechanowicach  w powiecie Kamienna Góra, a zmarł w 1767 roku w Świebodzicach. Chodził do szkół w Salzbrunn (Szczawno-Zdrój) i Lauban (Lubań). Studiował teologię na Uniwersytecie w Lipsku. Od 1722 roku (1723?) był pastorem w Seifersdorf (Rosochata) od 1742 pastorem w Świebodzicach.

Kiedy po zajęciu Śląska przez króla pruskiego Fryderyka Wielkiego przywrócono swobodę wyznawania protestantyzmu, w Świebodzicach na mocy dekretu królewskiego z 2 listopada 1741 roku, zezwolono na ponowne powstanie kościoła protestanckiego. Mieszkało tu wówczas 1359 protestanckich i 42 katolickich mieszkańców, a we wsiach należących do parafii około 1200 protestantów i 25 katolików. 10 grudnia 1741 roku pastor Gottfried Kleiner z Seifersdorf wygłosił kazanie prezentacyjne, a następnie został mianowany przez hrabiego Hochberga pierwszym ewangelickim pastorem nowo założonej protestanckiej parafii w Świebodzicach. W Rynku przy ratuszu, w budynku zakupionym za 600 marek urządzono dom modlitwy.

1 lutego 1767 roku pastor Kleiner zmarł na zawał serca na ambonie w czasie wygłaszania niedzielnego kazania. Miał 75 lat, w tym 45 lat spędził w stanie duchownym. Był bardzo znanym kaznodzieją – stąd liczne wydania jego kazań w formie druków. Ten, który pojawił się na portalu aukcyjnym, wydany był jeszcze za życia autora. Niektóre kazania pastora Kleinera miały po 30 wydań – tak chętnie były kupowane. Świebodziczanin był też autorem 130 pieśni religijnych, niektóre z nich można znaleźć do dziś w kościelnych śpiewnikach.

Starodruk wydał jeleniogórski  drukarz Immanuel Krahn, który działał w latach 1740-1787. Po jego śmierci oficynę prowadziła wdowa do roku 1802. Jako datę wydania podano 1760 rok. W księdze znalazły się karty z zapisami właściciela księgi – z datami urodzin, ślubów i śmierci członków rodziny. Dwie karty były wyklejkami – zostały odklejone, wyczyszczone i są odrębnie doklejone do egzemplarza. Księga znajdowała się u rodziny mieszkającej w Schreiberau, czyli w Szklarskiej Porębie. Pierwszy zapis pochodzi z 1765 roku – być może wtedy księga została zakupiona. Pierwsza strona jest pełna danych o kolejnych urodzinach i zgonach w rodzinie. Wpisy sięgają też wstecz – do roku 1740. Ostatni wpis na pierwszej stronie mówi o śmierci w wieku 82 lat i 8 miesięcy nestorki rodu, dnia 30 listopada 1838 roku. Na drugiej stronie zapisków (góra strony uszkodzona) – są zapisy z lat 1745-1819. Na stronie trzeciej są zapisy z lat 1742-1832. Tu zapisy metrykalne mieszają się z zapisami kronikarskimi dotyczącymi ewangelickiej wspólnoty. Strona czwarta (karta była przy tylnej okładce) – zapisy z lat 1820-1848. Strona piąta to kolejne zapisy: wpis Johanna Friedricha Mettera – królewskiego strzelca, który jak napisał był w Schreiberhau (Szklarska Poręba) na kwaterze 12 września 1790 roku.

Historia jednej rodziny właścicieli kazań pastora Kleinera. Fragmenty zapisków (nabywca otrzyma wydruk tego co się udało odczytać – prawie wszystkie zapisy):

* Johann Christoff Siebenschuch Erb Gärtner / Johann Christoff Siebenschuch ogrodnik dziedziczny.

* 25.03.1765 kupiłem ogród. 1765- sześć tygodni przed Bożym Narodzeniem urządziłem wesele.

* 15.02.1767 urodził się Johann Gottlieb. Johann Gottlieb zmarł w 1795, miał 28 lat i 2 dni.

* 23.02.1740 urodziłem się ja, Johann Christoff. Moja mama Judita Siebenschuch, z domu Seifet z miejscowości Steinseiffen (Ścięgny – wieś między Kowarami a Karpaczem)

* W 1799, 11.12, o godz. 4 po południu maleńki promyczek otrzymał życie ziemskie tylko na 4 minuty, potem ono zgasło.

* 31 August, jej syneczek miał siedem kwartałów gdy ona zmarła, urodzony w 1797 na 17 tygodni przed Bożym Narodzeniem, 31.08.

* W 1742 pierwsza msza w starej świątyni (zapewne chodzi o pierwsze nabożeństwo protestanckie w Szklarskiej Porębie, gdy po zajęciu Śląska przez Fryderyka Wielkiego przywrócono swobodę wyznawania protestantyzmu).

* W 1755 po raz pierwszy odbyła się msza w nowym domu bożym (tu już mowa o wybudowanym nowym zborze protestanckim). Pierwszy pastor służył tam 2,5 roku.

* Piąty, Carl August Wilhelm Meissner, (zmarł?) 5.07.1818.

* 15.02.1820 urządziłem wesele Johanna Ehrenfrieda z Johanną Julianą z domu Liebig, która zmarła 17.02.1841 w wieku 49 lat 2 miesięcy. 27.09.1822 urodziła się Christiana Carolene, ochrzczona 4.10 pod znakiem wodnika.

* 5.03.1848 w niedzielę zawarto małżeństwo między Hermannem Moritzem Ewaldem Matterne a Christine Karoline Siebenschuch. Ślubu udzielił szwagier, pastor Gustav Standfuss. Świadkami byli: ogrodnik Gottlieb Wiemer, malarz szkła Johann Wagner z Cieplic i Franz Dohnt z Rochlitz (Rokytnice nad Jizerou – dziś Czechy). Wesele odbyło się w poniedziałek.

* Wpis strzelca J. F. Mettera, który nocował (kwaterował) w Szklarskiej Porębie 12.09.1790.

Gdyby w Świebodzicach istniała Izba Historyczna – na której założenie namawiamy świebodzickich radnych od kilku lat, cenny starodruk mógłby zostać zakupiony przez miasto. Niestety, świebodziccy radni mają „większe” zmartwienia na głowie niż izba historyczna dla miasta, o czym pisaliśmy tutaj: Muzeum dla Świebodzic?.

A. Dobkiewicz (Fundacja IDEA)

(Zdjęcia starodruku pochodzą z akcji internetowej)

10 LIKES