Mieszkańcy Strzegomia w XIX wieku mieli bardzo dużo okazji do oglądania przedstawień teatralnych. Były one jedną z ulubionych rozrywek w mieście, o czym świadczy założenie w 1826 roku Towarzystwa Teatralnego.
Również członkowie miejscowych towarzystw w organizowali krótkie przedstawienia teatralne w czasie obchodów różnych uroczystości. Do miasta przyjeżdżały także zawodowe grupy teatralne, które wystawiały całe cykle przedstawień, czasami przez cały miesiąc. Wśród tych przyjezdnych grup teatralnych znajdowały się specyficzne teatry, mianowicie teatry mechaniczne. Były to tatry lalkowe ale niektórzy z ich właścicieli, zaznaczali w ogłoszeniach aby nie mylić ich teatrów z teatrami lalek. Teatry te poza własnymi nazwami były nazywane „Theatrum mundi” lub „mechanisches Weltheater”. Zamiast aktorów występowały tak figurki wykonane z masy papierowej, wosku albo z blachy, które na scenie poruszały się na specjalnych szynach. Niektóre z tych figurek miały dodatkowe ruchome części. W niektórych takich teatrach poszczególne figurki były poruszane mechanizmami zegarowymi.
Pierwsza informacja zamieszczona w prasie lokalnej pochodzi z 1834 roku. Pasamonik Franke oferował do sprzedaży teatr mechaniczny, w którego skład wchodziło: 22 figurki, dekoracje i garderoba dla wszystkich figurek oraz scenariusze do 30 przedstawień. Do obsługi tego teatru potrzebne były 3 lub 4 osoby. Pan Franke proponował również pomoc przy nauce obsługi tego teatrzyku. Niestety nie wiadomo czy pan Franke sprzedał swój teatrzyk. Brak jakichkolwiek informacji o występach tego teatrzyku w Strzegomiu.
Najwięcej występów teatrów mechanicznych dotyczyło Theatrum mundi. Najstarsze ogłoszenie informujące o występie takiego teatru pochodzi z listopada 1844 roku. Do Strzegomian zapraszał na pokazy „Das Leiden Christi” (Cierpienia Chrystusa) pan G. Schirach. Następne zachowane ogłoszenie pochodzi z grudnia 1857 roku i dotyczy występów „Theatrum mundi und Metamorphosen-Theater”. Tym razem podano w ogłoszeniu miejsce w którym miały odbywać się przedstawienia. Była to gospoda należąca do pana Kirmesa. Właściciel teatru, nazywający się mechanikiem (Mechanikus) F. Giercke z Elbląga (Elbing) zachwalał w ogłoszeniu teatr, w którym znajdowało się ponad 20 000 ruchomych figurek. Jego pokazy cieszyły się chyba sporym powodzeniem, ponieważ ogłoszenia ukazały się jeszcze w styczniu 1858 roku. Niestety poza informacjami o liczbie figurek właściciele tych teatrów nie zamieszczali prawie żadnych informacji o programie swoich występów. Tak właśnie postąpił mechanik Klibor, który przyjechał do miasta w lipcu 1875 roku. Swoja budę z teatrem postawił na placu przy szkole ewangelickiej. Również występujący w mieście w hotelu „zum deutschen Kaiser”, w listopadzie 1875 roku teatr Rudolpha Koetschau’a chciał przyciągnąć uwagę widzów liczba ponad 5 000 ruchomych figurek i pięknymi dekoracjami ale nie poinformował o programie swoich spektakli.
Być może właściciele tych teatrzyków nie mieli czym się pochwalić, ponieważ ich teatry prezentowały tylko jedna scenę, np. mękę Chrystusa i dlatego nie podawali programu. Inaczej postąpił Louis Franziskus, który gościł w Strzegomiu w styczniu 1876 roku. Poza Theatrum mundi proponował pokazy obrazów wyświetlanych na ekranie tzw. Nebelbilder oraz metamorfozy i pokazy automatów. W ogłoszeniu prosił aby nie mylić jego teatru z teatrami lalkowymi (Puppentheater) i przedstawił dokładny program swoich występów:
- Sobota,1 stycznia – „Der Höhlen-Jäger“ oder: „Die Flucht nach Tyrol“, Schauspiel in 5 Akten. Hierauf: „Im Theatrum mundi eine Winterlandschaft von Krumau in Böhmen“ (Myśliwy z jaskini albo ucieczka do Tyrolu, sztuka w 5 aktach, następnie w Theatrum mundi krajobraz zimowy z Czeskiego Krumlova).
- Niedziela, 2 stycznia: „Der Kampf mit dem Drachen“ oder: „das Zauberschwerdt“. Lustspiel in 4 Akten. Hierauf: „Der Brand von Moskau“ (Walka ze smokiem albo zaczarowany miecz, komedia w 4 aktach, następnie Pożar Moskwy).
Jak widać z zaprezentowanego programu teatr pana Franziskusa odgrywał różne wieloaktowe przedstawienia teatralne, z wykorzystaniem efektów specjalnych uzyskiwanych za pomocą obrazów wyświetlanych na ekranie. Tak samo urozmaicony program zaprezentował w listopadzie 1876 roku teatr Concordia pod kierownictwem wdowy H. Beuster`s. W ogłoszeniu poinformowano widzów, że teatr posiada więcej niż 20 oddziałów, w których można było zobaczyć m. in: historię życia Jezusa od ucieczki Józefa i Marii do Egiptu, wędrówkę trzech króli, sceny z ukrzyżowania aż po Sąd Ostateczny. Ta ostatnia scena została dokładniej opisana. Widzowie mogli zobaczyć otwierające się groby, wstających zmarłych i udających się na sąd a następnie zgodnie ze swoimi czynami do nieba lub piekła. Poza przedstawieniem życia Jezusa mieszkańcy mogli zobaczyć wydarzenia współczesne:
- Die Explosion auf dem Dampfer „Mosel”, wo durch die Gewinnsucht des Amerikaners Thomas so viele hunderte von Menschen ihr Leben verloren (Eksplozja na parostatku „Mosel“, w czasie której w wyniku pogoni za zyskiem Amerykanina Thomasa życie straciło setki ludzi.)
- Die siegreichen Kämpfe der deutschen Truppen in Frankreich (Sceny ze zwycięskiej kampanii wojsk niemieckich we Francji).
Teatr ustawił swoje wozy w dawnej fosie miejskiej przy nieistniejącej już bramie Grabińskiej. W grudniu 1879 roku do Strzegomia przyjechał Teatr Variete rodziny Morieux-Weitzmann. Artyści rozgościli się w hotelu „Deutscher Kaiser” w rynku. W ogłoszeniu zapowiadano przedstawienia z dziedziny magii, fizyki, optyki, baletu,. Śpiewu, tańca na linie, tresury psów, pantomimy a także pokaz wystawy bioplastycznej. Na zakończenie występu zapowiadano występ zatytułowany „Der Gang an der Decke von der Bühne bis zur Gallerie” (Spacer pod sufitem ze sceny na galerię). Teatr Morieux przyjechał ponownie do miasta w sierpniu 1882 roku. Tym razem występy odbyły się w namiocie rozłożonym w pobliżu budynku progimnazjum przy obecnej ulicy Krótkiej. Program zapowiadanych występów był następujący:
- Reise um die Erde in 80 Minuten (Podróż dookoła ziemie w 80 minut)
- Ein Carneval auf dem Eise (Karnawał na lodzie)
- Productionen der berühmten Morieux’schen Seilschwenker-Automaten (Występ sławnych automatów tańczących na linie)
- Der Feensee im Reiche Neptuns. (Wróżka w krainie Neptuna)
- Daarstellungen des Dioramas (Pokazy dioram)
- Komische Geistererscheinungen und Chromatropen (Komiczne pokazy duchów i pokazy za pomocą chromatropu, czyli rodzaju laterny magica).
Ostatnim teatrem mechanicznym, który zawitał do Strzegomia w XIX wieku był Kaiser-Theater. Swoje występy zorganizował na placu w pobliżu karczmy strzeleckiej „Zum Feldschlößchen”. Według artykułu zamieszczonego w prasie lokalnej w teatrze znajdowało się kilka panoram i dioram przedstawiających najciekawsze wydarzenia z ostatnich lat, z których wymieniono następujące:
- Das entsetzliche Eisenbahnunglück in der Schweiz bei der Mönchensteiner Brücke (Przerażająca katastrofa kolejowa w Szwajcarii na moście w Münchenstein).
- Den Empfang Kaiser Wilhelms in Kronstadt durch den Caren (Powitanie cesarza Wilhelma przez Cara w Kronstadzie).
Wszystko można było zobaczyć dokładnie za pomocą szkieł powiększających. Jeden z obrazów przedstawiał widok Nowego Jorku z portem. Okręty na tym obrazie poruszały się. W oddzielnym gabinecie znajdowała się wystawa poświęcona życiu i pracy mieszkańców bieguna północnego, którą zorganizowano na podstawie badań przeprowadzonych przez niemiecką ekspedycję. Autor artykułu zachęcał do odwiedzin teatru mechanicznego i zobaczenie nie tylko samych wystaw, ale jak działa taki teatr. Jego zdaniem to właśnie sposób w jaki wszystkie figurki zostały wprowadzone w ruch był tutaj najważniejszy. Zwłaszcza przy pokazie koronacji papieża Leona XIII, gdzie znajdowała się wielka liczba ruchomych figurek wykonanych z niezwykła precyzją.
Marek Żubryd
7 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!