Tajemniczy transport pod koniec wojny

13 lutego 1945 roku w toku tzw. Operacji Dolnośląskiej (8-28.02.1945 r.) wojska radzieckie przekroczyły granice dzisiejszej gminy Żarów. Zajęte zostały miejscowości Mielęcin, Mikoszowa, Przyłęgów, Zastruże i Łażany. Nad Strzegomką pomiędzy Łażanami i Żarowem frontem stanęła radziecka 273. dywizja strzelecka (2. korpus strzelecki, 6. armia).

W jej skład wchodziły: 967., 969. i 971. pułk strzelecki; 812. pułk artyleryjski, 135. samodzielny dywizjon przeciwpancerny, 342. kompania zwiadu, 547. batalion saperski, 631. samodzielny batalion łączności, 334. batalion medyczno-sanitarny, 296. samodzielna kompania chemiczna, 546. kompania transportowa i in. jednostki). Po drugiej stronie linii frontu, działania prowadziła niemiecka 19. dywizja pancerna (sztab w Stanowicach) oraz w bezpośrednim sąsiedztwie Żarowa 484. pułk grenadierów (254. dywizja piechoty). W dniach od 13 do 20 lutego 1945 roku, radziecka 273. dywizja strzelecka straciła 59 zabitych i 142 rannych żołnierzy. Utracono też jedno działo kaliber 76 mm i trzy działa kaliber 122 mm. Zniszczono jednak 4 niemieckie czołgi, 4 działa pancerne, 2 transportery piechoty. Przejęto 16 zaprzęgów konnych i 38 koni. Niemcy stracili w walce 1550 zabitych i rannych oraz 407 wziętych do niewoli jeńców. 273. dywizja strzelecka, została następnie przesunięta do walk o Festung Breslau.

W dniach od 19 do 23 lutego 1945 roku, od wschodu na teren dzisiejszej gminy Żarów, nacierała radziecka 118. dywizja strzelecka (34. korpus strzelecki, 5 armia). Walki toczyły się w rejonie wsi Buków, Imbramowice, Kruków, Marcinowiczki, Pyszczyn i Tarnawa. Do dnia 28 lutego straty dywizji to 101 zabitych i 270 rannych. W walkach zniszczono 4 niemieckie transportery piechoty, 2 działa pancerne, 6 dział polowych, 2 działa przeciwpancerne, 22 różne karabiny maszynowe i 3 moździerze. Zdobyto 2 działa pancerne, 4 samochody ciężarowe, 1 traktor, 1 ciągnik artyleryjski, 30 motocyklów, 2 moździerze, 57 karabinów i pistoletów maszynowych, 3 karabiny maszynowe. Niemcy stracili w walce 1058 zabitych i 16 wziętych do niewoli jeńców.

W marcu 1945 roku, jednostki 118. dywizji strzeleckiej, zajmowały następujące pozycje frontowe: 463. pułk strzelecki – na linii Borzygniew-Kruków (sztab w Bukowie), 527. pułk strzelecki – na linii Kruków-Jaroszów (sztab w Mikoszowej), 398. pułk strzelecki – na linii Mielęcin-Rusko-Dębnica (sztab w Rusku). Po drugiej stronie linii frontu, znajdowały się pozycje niemieckiej 359. dywizji piechoty ze sztabem w Wierzbnej. Na wysokości Imbramowic i Borzygniewu, rozłożony był 949. pułk piechoty. Od przysiółka Weselina i Pożarzyska po Żarów, linię frontu utrzymywały 2 bataliony z 947. pułku piechoty. Wzdłuż Strzegomki od Żarowa po Skarżyce, front był obsadzony przez pułk policyjny SS „Brixen” oraz 3. batalion z 309. pułku piechoty (208. dywizja ze sztabem w Modlęcinie).

Ludność cywilna Żarowa, została ewakuowana 13 lutego 1945 roku w godzinach przedpołudniowych (tzw. operacja „Trick”). W ówczesnym Saarau, pozostał jednak personel miejscowej stacji kolejowej. Świadczy o tym ruch pociągów przyjmowanych i odprawianych w dniach m.in. od 13 kwietnia do 7 maja 1945 roku (odnotowany w dokumentacji rosyjskiej), a także późniejsze relacje jednego z niemieckich kolejarzy. Do dziś nie wiadomo jakie zadania powierzono wówczas Deutsche Reichsbahn? Czy za pośrednictwem kolei transportowano jedynie materiały wojenne i uzbrojenie na pobliską linię frontu? Co znajdowało się w wagonach, o których rosyjskie źródła mówią krótko „c неизвестным грузом” – „z nieznanym ładunkiem”?

Galeria (kliknij, aby powiększyć)

Równie tajemnicze są niemieckie transporty prowadzone przy użyciu samochodów ciężarowych. W dzienniku bojowym 118. dywizji strzeleckiej, pod datą 4 marca 1945 roku widnieje zapis o blisko 100 ciężarówkach, które dzień wcześniej o godzinie 16:00 przyjechały do Żarowa z Jaworzyny Śląskiej (rozładowane na stacji w Jaworzynie z kolejowego eszelonu?). Przejazd tej potężnej kawalkady odbył się bocznymi drogami („C 16:00 3.3.45 г. oтмечалость болшое движение автомашин по грейдерной дороге идушей со ст. Кенисцелть на Заарау, всего прошло до 100 грузових автомашин”). 11 marca 1945 roku o godzinie 10:30, przyjechało z Piotrowic do Żarowa 60 krytych samochodów ciężarowych („В 10.40 c Петровиц на Заарау прошло 60 критих грузовых автомашин”). Tego samego dnia, kolejne kryte ciężarówki zostały dostarczone do Żarowa na platformach kolejowego eszelonu, który o godzinie 13:00 wyruszył ze Świebodzic.

Liczba pojazdów, które dotarły do Żarowa jest imponująca, biorąc pod uwagę stan zaplecza transportowego i materiałów pędnych, które były wówczas w dyspozycji niemieckiego Wehrmachtu. Bez wątpienia cel tego przedsięwzięcia musiał być niezwykle pilny i wyjątkowy, skoro do jego realizacji zaangażowano tak wielkie środki. Pytanie jest zasadnicze, czy owe ciężarówki dostarczyły do Żarowa jakiś ładunek, czy też przyjechały na pusto, aby z Żarowa coś zabrać ? Wyliczając 160 samochodów ciężarowych marki Opel Blitz 3,6-36 S lub 3,6-6700 A o ładowności 3 ton, mogło przewieźć maksymalnie 480 ton ładunku, natomiast 160 ciężarówek Buessing-NAG 4500 A-1 lub MAN ML4500A, mogło dostarczyć 720 ton ładunku ! (przy ładowności 4,5 t). W tym czasie ruch kolejowy na odcinku Żarów-Jaworzyna Śląska-Świebodzice, odbywał się bez większych utrudnień. Dla porównania do przewozu 480 czy 720 ton ładunku, potrzebne były odpowiednio 32 lub 48 wagonów towarowych typu Glhs „Dresden” (ładowność 15 t). Warto przy tym wspomnieć, że tylko 16 marca o godzinie 16:00 do Żarowa dotarł kolejowy eszelon złożony z 50 krytych wagonów. Transport kolejowy był więc możliwy.

Dalsze zapisy, informują o samochodach ciężarowych, które opuszczały Żarów. 19 marca 1945 roku w stronę Wierzbnej pojechało 38 wozów konnych i 20 krytych samochodów ciężarowych, z kolei 23 marca o godzinie 13:00 dalsze 11 wozów i 4 samochody ciężarowe. 29 marca 1945 roku z Żarowa do Bolesławic Świdnickich wyjechało 15 krytych samochodów ciężarowych. W kilku miejscach dokumentacja rosyjska wspomina o „słyszanym w nocy szumie silników” co może wskazywać, że tajemnicze transporty realizowano właśnie pod osłoną nocy. Co było wobec tego wywożone z Żarowa za pośrednictwem owych ciężarówek? Co ciekawe, Rosjanie mając doskonały jak widać wywiad, żadnego z tych transportów nie zbombardowali, przynajmniej nie udało mi się odnaleźć w archiwach żadnych informacji na ten temat. Czyżby „pozwolili” Niemcom ewakuować znany sobie ładunek i woleli śledzić, gdzie zostanie skierowany, niż go zniszczyć?

Galeria (kliknij, aby powiększyć)

Podczas II wojny światowej armia niemiecka użytkowała wiele pojazdów produkcji rodzimej oraz innych przejętych w krajach okupowanych lub zdobytych na froncie. Wymienić można samochody ciężarowe o różnej ładowności np.: 2,5 t – Einheitsdiesel-LKW; 3 t – Borgward B3000, Ford G917T, Ford V3000S, Henschel 33 D/G, Krupp L3H163, Magirus A3000, Opel Blitz 3,6-36S, Opel Blitz 3,6-6700A; 4,5 t – Buessing-NAG 4500 A-1, MAN ML4500A, Mercedes L4500A. Na wyposażeniu, były także 2 tonowe ciężarówki półgąsienicowe, takie jak Ford V3000S/SSM, Opel 3,6-36 S/SM czy Mercedes L4500R. Z e zdobycznych pojazdów, które eksploatowała niemiecka armia, wyszczególnić można m.in. pojazdy włoskie S.P.A.-38R (2,5 t, 4×2), Bianchi Miles (3 t, 4×2), Fiat 626 NLM( 3 t, 4×2), Alfa Romeo 800 (6,5 t, 4×2), Fiat 666 NM NM (6,5 t, 4×2), Lancia 3RO NM (6,5 t, 4×2); pojazdy produkcji francuskiej – Peugeot DK5 (1,4 t, 4×2), Citroen 23R (1,5 t, 4×2), Renault AHS (2 t, 4×2), Citroen 45 (3,5 t, 4×2), Matford (3,5 t, 4×2), Renault AGR (3,5 t, 4×2), Renault AHN (3,5 t, 4×2); pojazdy amerykańskie i kanadyjskie – Chevrolet WA (1,2 t, 4×2), Chevrolet CC60L (3 t, 4×2), GMC ACK-353 (1,5 t, 4×4), Dodge VH-48 (3 t, 4×2), GMC AFWX-354 (3 t, 6×4), Studebaker K25 (5 t, 4×2), White 704S (5 t, 4×2).

Bogdan Mucha

(Żarowska Izba Historyczna)

13 LIKES