Wieś, której już nie ma

Schreibendorf, to nieistniejąca miejscowość, której tereny należą obecnie do miasta Świdnicy, a która rozciągała się na obszarze Parku Centralnego.

Wieś wzmiankowana jest po raz pierwszy źródłowo w 1298 r. jako Schriberdorf (Wieś Pisarza). Założona została z nadania książęcego, a jej nazwa nawiązuje prawdopodobnie do jej lokatora, czy też zasadźcy, który w imieniu księcia dokonał lokacji wsi; był pisarzem lub nosił nazwisko Pisarz (niem. Schreiber).

Interesujące jest wszakże, iż właścicielem wsi pozostawał książę – w tym wypadku książę świdnicko-jaworski Bolko I – który we wspomnianym 1298 r. podarował ją opatowi klasz­toru cystersów w Krzeszowie. Odtąd zatem stanowiła ona posiadłość zakonną, a pod koniec XIII wieku przynosiła roczny dochód rzędu 8 grzywien i 9 skojców. Darowizna książęca po­twierdzona została kolejnym dokumentem z 1299 r. Mimo formalnej przynależności do za­konu cystersów wieś łączyło wiele płaszczyzn życia społecznego i gospodarczego ze Świdni­cą. Schreibendorf podlegał prawu mili miejskiej Świdnicy, a mieszkańcy wsi musieli nabywać niezbędne towary na świdnickim Rynku. W tutejszej karczmie musiano również prowadzić wyszynk świdnickiego piwa. Ludność wsi od początku istnienia tej miejscowości należała do świdnickiego kościoła pw. św. Stanisława i św. Wacława. W pewnym sensie wieś położona nad ciekami wodnymi potoku Witoszówki i dwóch młynówek – Młyńskiego Potoku, czy też Młynówki, oraz Rybackiego Rowu – stanowiła już w wiekach średnich quasi świdnickie przedmieście, chociaż formalnie do przedmieść miasta nie była zaliczana, ze względu na swą przynależność do zakonu cysterskiego.

Według XVIII-wiecznego opisu F. A. Zimmermanna wieś w okresie średniowiecza składała się z dwóch folwarków, 13 gospodarstw zagrodniczych i sołectwa dziedzicznego. W 1352 r. książę świdnicko-jaworski Bolko II nadał tej zakonnej wsi ograniczone prawo do utrzymywania na swym terenie rzemieślników – stanowiło to wyraźną sprzeczność z prawem mili Świdnicy, stąd też liczba działających tu rzemieślników została ograniczona do 4 kowali, 2 szewców, 2 piekarzy i 2 rzeźników. Pracowali oni na potrzeby wsi, a nadwyżkę swych towarów sprzedawali zapewne na świdnickim Rynku. W okresie reformacji większość mieszkańców wsi, zapewne pod wpływem miasta, przyjęła luteranizm. W 1532 r. jeden z domów należących do wsi („który stał na rogu w kierunku pól”, jak zanotował jeden ze świdnickich kronikarzy) spłonął podczas pożaru, który strawił świdnicki kościół farny. Opat cysterski jeszcze w tym samym roku zdecydował się na sprzedaż wsi radzie miejskiej Świdnicy. Odtąd aż do XVIII wieku wieś stanowiła zatem własność skarbu miejskiego. Kroniki świdnic­kie z okresu nowożytnego zawierają sporo informacji na temat wsi i klęsk żywiołowych, jakie ją nawiedzały, np. w 1574 r. powódź doszczętnie zalała wieś, niszcząc jej zabudowania – „woda w Schreibendorfie przelewała się przez płoty”. Inne odnoszą się do życia obyczajowego i spo­łecznego, jak wzmianka z 1578 r., kiedy to: „3 maja skradziono sołtysowi w Schreibendorfie skrzynię z ubraniami weselnymi, kiedy chciał wyprawiać wesele dla swej córki, skradziono mu również wszystkie mięso, jakie zgromadził na ucztę weselną”. Wieś została niemal doszczętnie zniszczona w okresie wojny trzydziestoletniej (1618-48), a jej mieszkańcy zostali w większo­ści wymordowani, bądź zmarli wskutek zarazy. Po zakończeniu działań wojennych miasto przystąpiło do odbudowy wsi i ponownego zasiedlenia gospodarstw. Mimo działań kontrre­formacyjnych, jakie zaczęto wprowadzać po 1629 r. względnie 1648 r., większość mieszkańców wsi pozostała wierna wyznaniu ewangelickiemu – świadczą o tym dobitnie zapiski w księ­gach ruchu naturalnego parafii Kościoła Pokoju. Kres istnienia wsi położyła realizacja budowy umocnień twierdzy świdnickiej w 1753 r. – jej zabudowania częściowo zburzono, a większość gruntów należących do Schreibendorfu przyłączono do pobliskich Kraszowic. Prawdopodob­nie przesiedlono tam również większość jej mieszkańców. Zgodnie z opisem wsi sporządzonym 19 listopada 1750 r., a zatem na zaledwie kilka lat przed jej likwidacją, na jej terenie mieszkało 47 osób, w tym 12 wolnych zagrodników. Swe areały posiadało tu sześciu świdnickich miesz­czan, jak również właściciel dóbr lennych w Kraszowicach, pan von Franckenberg. Ostatnim znanym sołtysem wioski był Matthäus Stäber. Do 1945 r. jedyną pamiątką po nieistniejącej wsi były nazwy topograficzne: Schreibendorfer Platz (obecnie Plac Ludowy) i Schreibendorfer Kretscham (Karczma Schreibendorfska).

Sobiesław Nowotny

14 LIKES