Jest w Świdnicy dom przy ulicy Kościelnej pod numerem 13 o bardzo prostej formie w porównaniu z sąsiednimi, barokowymi kamieniczkami. Swoją skromną formą nie przyciąga uwagi ani świdniczan, ani tym bardziej turystów. A jest z nim związana historia niezwykła [pierwsze trzy części opracowania można przeczytać tutaj: Kościelna 13: Töpfer Gasse (cz. 1), Kościelna 13: Zapomniany Pauliander (cz. 2), Kościelna 13: Spełnione marzenie (cz. 3)]. Na tej bowiem parceli i domu na niej stojącym, w XVIII wieku mieszkał Peter Pauliander, który został w historii Świdnicy niemal całkowicie zapomniany. To jemu miasto zawdzięcza ufundowanie istniejącego do dziś ołtarza w Kościele Pokoju,
Po śmierci Petera Pauliandera w 1730 roku, jego spadkobierca – Michael Pauliander tylko przez cztery lata mieszkał w domu rodzinnym. 22 listopada 1734 roku sprzedał on parcelę wraz z domem przy ulicy Kościelnej 13 bliżej nieznanemu Johannowi Georgowi Gebauerowi, za stosunkowo niską kwotę 720 talarów, w porównaniu do wcześniejszej – sprzed kilku lat -wartości parceli z zabudowaniami, wynoszącej około 1.200-1.500 talarów. Już trzy lata później – 1 kwietnia 1757 roku nowym właścicielem domu i posesji została wdowa Anne Marie Kehler z domu Grosstein, która zapłaciła już tylko 272 talary. W 1787 roku nieznany z imienia i nazwiska nabywca kupił dom za kwotę 130 talarów. Co spowodowało tak znaczną obniżkę wartości parceli i domu na niej stojącego trudno dociec. Być może związane było to z wojnami śląskimi (1740-1742, 1744-1745, 1756-1763) pomiędzy Austrią i Prusami, podczas których Świdnica była kilkukrotnie oblegana. Podczas jednego z tych oblężeń kula armatnia zniszczyła stary kościół pw. świętego Piotra i św. Pawła stojący niedaleko opisywanej parceli. Nie wykluczone, że stojące na niej zabudowania także doznały uszkodzeń, co miało wpływ na ich wartość.
Kolejni właściciele domu przy Kościelnej 13 nie zapisali się w jakiś szczególny sposób w historii miasta, chociaż któryś z nich pod koniec XIX wieku wystawił budynek, istniejący do chwili obecnej, w miejscu dawnego domu Paulianderów. Nastąpiło to na pewno po 1867 roku, bowiem na mapie z tego roku dom przy Kościelnej 13 tworzy jedną linię zabudowy z sąsiednimi kamienicami, w przeciwieństwie do stanu obecnego, gdzie jest w stosunku do niej cofnięty.
Ponieważ dom nie posiadał na parterze żadnego sklepu czy też punktu rzemieślniczego lub usługowego, jego funkcja od początku XIX wieku ukształtowała się jako budynku typowo mieszkalny dla jego właścicieli, którzy podnajmowali w nim także pokoje. Księgi adresowe za lata 1900-1942 wymieniają po 6-10 osób zamieszkujące ten budynek.
Z kronikarskiego obowiązku wymieńmy kolejnych właścicieli budynku i parceli.
– od 1809 roku – Johann Christian Gebauer, który kupił parcelę i dom z 130 talarów. Nie udało się znaleźć powiązań rodzinnych z Johannem Georgiem Gebauerem, który w 1734 roku kupił dom od Michaela Pauliandera;
– od 24 grudnia 1840 roku – Ernst Friedrich August Gebauer, wytwórca guzików i syn poprzednika. Ciekawostką jest, że syn kupił (sic!) dom od swojego ojca za 500 talarów, przy jednoczesnym zapewnieniu, że Johann Christian Gebauer może w nim mieszkać do końca życia;
– od 16 sierpnia 1869 roku – Eduard Exner, właściciel cegielni, który kupił parcelę i dom za 1.200 talarów;
– od 16 lutego 1870 roku – Friedrich Amsel, emerytowany nauczyciel gimnazjum (zapłacił 1.600 talarów);
– od 21 listopada 1875 roku – rentier Gottlied Schöltzel;
– od 27 czerwca 1887 roku – tapicer meblowy Julius Bratsch;
– od 18 lutego 1908 roku – panna Margarethe Bratsch – zapewne córka Juliusa;
– od 29 listopada 1919 roku – Paul Eichner, inżynier z jednej ze świdnickich fabryk.
W księgach podatkowych wymieniany jest jako współwłaściciel w połowie domu i parceli. Być może ożenił się z Margarethe Bratsch, która pozostałą właścicielką drugiej połowy majątku.
Eichner, jako właściciel domu przy Kościelnej 13 wymieniony jest jeszcze w księdze adresowej za 1942 rok. Natomiast w spisie właścicieli posesji, sporządzonym na potrzeby starostwa powiatowego około 1945-1946 roku, jako właściciele „13” wymienione jest rodzeństwo Bratsch. Od maja 1945 roku dom cały czas pełni funkcje mieszkalne.
Kończąc opis historii domu przy Kościelnej 13 i osób, jakie w nim mieszkały na przestrzeni wieków, warto jeszcze raz zasygnalizować dwa najważniejsze fakty wynikające z naszej opowieści. Po pierwsze ze wszech miar uzasadnione jest przywrócenie pobliskiej, bezimiennej dziś uliczce historycznej nazwy Zaułek Garncarzy, co ściśle wiąże się z XVIII-wiecznymi rzemieślnikami mieszkającymi w tym domu. Po drugie, mamy nadzieję, że kiedyś na domu przy Kościelnej 13 zawiśnie tablica, upamiętniająca garncarza Petera Pauliandera, który ufundował zachowany do dziś w Kościele Pokoju wspaniały ołtarz główny. Zrealizowanie tych dwóch postulatów przyczyni się do upamiętnienia tego miejsca, kolejnego – naszym zdaniem ważnego w historii Świdnicy, a całkowicie zapomnianego.
Andrzej Dobkiewicz & Sobiesław Nowotny (Fundacja IDEA)
12 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!