Dziennik podróży Butlera do Włoch i Niemiec w latach 1779–1780 zawiera liczne, choć lapidarne opisy miejscowości znajdujących się na Dolnym Śląsku, w tym także tych położonych w powiecie świdnickim. Wydanie tego tekstu, opublikowane w 2013 roku i opracowane przez Waldemara Chorążyczewskiego, Arvydasa Pacevičiusa oraz Agnieszkę Rosę, zostało wzbogacone o obszerne komentarze, jednak nie obyło się bez drobnych błędów merytorycznych wynikających z nieuważnej lektury.
Jak zwrócili uwagę twórcy opracowania: „autor dziennika zachował pełną dyskrecję zarówno względem swojej osoby, jak i niemal całkowitą w odniesieniu do postaci kierownika oraz fundatora podróży”. Na podstawie analizy tekstu zasugerowali, że najbardziej prawdopodobnym podróżnikiem był Michał Butler (1715-1782). Był on synem Marka Antoniego Butlera i Franciszki Szczuczanki. Posłował na sejmy, był stronnikiem familii Czartoryskich, kawalerem orderu św. Stanisława (1778), pełnił funkcje starosty witagolskiego (1749) oraz preńskiego (1763), a także był dziedzicem Miedzny.
W komentarzu do opisu z dnia 21 września 1779 roku, który dotyczy trasy biegnącej ze Strzegomia do Kamiennej Góry, autorzy błędnie zidentyfikowali nazwę miejscowości. Powiązali oni wzmiankowane w tekście miasteczko Fridberg/Fridesberk ze Świebodzicami [Freiburg] zamiast z Dobromierzem [Friedeberg]. W relacji odnajdujemy informację o właścicielu miasteczka – grafie von Sternbergu, do którego Dobromierz należał w latach 1743–1789. Ponadto przebieg trasy, opisany jako wiodący ze Strzegomia przez Tomkowice [Domuswalde] i Jugową [Hausdorf] w kierunku Łąkoszowa [Wisenberk], Pietrzykowa [Petrsdorff] i Starych Bogaczowic [Raychenau], wskazuje jednoznacznie, że chodzi o Dobromierz.
Przytoczmy pierwszą część omawianego fragmentu: „O siódmej godzinie napiwszy się kawy i zapłaciwszy za nocleg do Lancuth [od red. Landshut – Kamienna Góra] wybrali się. Zawsze jeździli gościńcem prostym do Friderberg miasteczka, a że w tym roku nawalny deszcz popsował ordynaryjną drogę wymywszy doły głęboko, więc tą drogą jechać nie można było, ale obrócili na wioskę Domuswalde. Do tej jadąc wioski po lewej stronie wcale obszerny i piękny stał pałac grafa Firszteyna [od red. chodzi o Książ hrabiów von Hochberg, Furstentstein], którego i duża wieś między górami przed Raychenau była. Dalej jadąc przybyli do Hausdorfu p. Formocyusa. Był w niej mały pałacyk. Droga była od nalanej wody mokra. Kościoły po stronach widzieć było, a przed sobą góry prezentowały się w mnóstwie i wielkiej wysokości. Równiną jednak jadąc przyjechali do miasteczka Fridesberk grafa Sztaremberg [von Sternberg].”[1]
Pomyłka w rozpoznaniu opisywanego miejsca przyczyniła się do kolejnych błędów w opisie miejsc i budynków, które zidentyfikowano jako tzw. Pałac Wdów i kościół św. Franciszka w Cierniach. Opis miejscowości z pałacem, kościołem na wzniesieniu, budynkami pomiędzy wzniesieniami i murowanym ratuszem odpowiada w pełni topografii Dobromierza i wylicza charakterystyczne dla tej miejscowości budynki, w tym te istniejące do dzisiaj, jak pałac u podnóża miejscowości i kościół p.w. św. Michała Archanioła.
Druga część omawianego fragmentu tekstu brzmi: „Do tego górą skalistą droga była przykra, w tym pałac wielki i ogród niemały, kościół na górze, a między dołami budynki, gdzie rewizorzy królewscy byli, ale zapytawszy się czyli mamy jaką kartę, tej, że nie mieli, odeszli. Z rynku wyjechawszy, gdzie w środku ratusz był murowany, w ulicy powiedziano, że takoż nie możemy jechać zwyczajnym gościńcem; inszą opowiedziano drogę na wieś Wisenberk, już zaczęły się górzyste drogi i skaliste, wąskie. Przyjechawszy do tej wioski razem łączyła się druga Petrsdorff, gdzie dla mylnej drogi najęto przewodnika, który arcyprzykrą drogą wąską, że osie garnęły ziemię, prowadził.”[2]
Wnioskowanie autorów, oparte na błędnych założeniach wyjściowych, doprowadziło do zamieszczenia w przypisach błędnych informacji, a następnie także do nadinterpretacji (założenie, że spalony w 1774 roku świebodzicki ratusz mógł być ukończony wcześniej niż na to wskazują źródła historyczne). Uważna analiza tekstu źródłowego pozwala stwierdzić, że opis zawarty w Dziennikach dotyczy Dobromierza, a nie – jak założyli autorzy wydania z 2013 roku – Świebodzic.
Na koniec należy stwierdzić, że opisy poszczególnych miast i miejscowości zawarte w Dziennikach mogą zainteresować wielu mieszkańców regionu, którzy znajdą tu opisy swoich rodzinnych stron z perspektywy XVIII-wiecznego podróżnika.
Miłosz Kargol
Bibliografia
– Dziennik Podróży Butlera do Włoch i Niemiec w latach 1779-1780, wstęp i oprac. Waldemar Chorążyczewski, Arvydas Pacevičius, Agnieszka Rosa, Wilno 2013.
– Ks. Jan Gargasewicz, Bogu i człowiekowi. 700-lecie wspólnoty parafialnej św. Michała Archanioła w Hohenfriedebergu-Dobromierzu, Warszawa 2010.
[1] Butlerio Kelionės į Italiją ir Vokietiją 1779-1780 metais Dienoraštis = Dziennik Podróży Butlera do Włoch i Niemiec w latach 1779-1780, wstęp i oprac. Waldemar Chorążyczewski, Arvydas Pacevičius, Agnieszka Rosa, Wilno 2013, s. 99.
[2] Butlerio Kelionės į Italiją ir Vokietiją 1779-1780 metais Dienoraštis = Dziennik Podróży Butlera do Włoch i Niemiec w latach 1779-1780, wstęp i oprac. Waldemar Chorążyczewski, Arvydas Pacevičius, Agnieszka Rosa, Wilno 2013, s. 99–100.
4 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!