Ślązaczka na dworze cesarzowej „Sissi”

W niewielkiej miejscowości Tarnawa (gmina Żarów) zachował się  do dziś kamień graniczny w formie osadzonej prostopadle w ziemi granitowej tablicy, na powierzchni której widnieją wyryte inicjały „CVF”. To kamienny ślad związany z XIX-wieczną właścicielką tutejszych majętności. Kamień graniczny posiadłości – bo o nim mowa, został ustawiony w czasach, kiedy majątek w Tarnawie należał do Charlotte von Fürstenberg i to jej inicjały wyryto na kamieniu.

Zanim opowiemy o Charlottcie, warto na chwilę zatrzymać się przy samej Tarnawie. Wspomniana po raz pierwszy źródłowo w 1227 r., leży na terenie gminy Żarów przy drodze z Mrowin do Imbramowic. Powstała niewątpliwie jako osada słowiańska – świadczy o tym pierwotna forma jej nazwy „Tarnow”, która pochodzi od stosunkowo powszechnie występującego na Śląsku krzewu tarniny.

Nie znamy pierwotnego właściciela wsi, lecz mogła ona wchodzić w skład rozległego ma­jątku Piotra Własta – dziesięcina z tej wioski oddawana była na rzecz klasztoru augustianów regularnych „Na Piasku” we Wrocławiu (jak wiadomo Piotr Włast był jego fundatorem). Praw­dopodobnie zakonnicy doprowadzili też do przeniesienia wsi na prawo niemieckie, co nastąpiło najpóźniej w II poł. XIII wieku. Nie znamy pierwotnej wielkości Tarnawy, lecz opierając się na danych pochodzących z XX wieku, stwierdzić można, iż jej obszar obejmował około 7 łanów frankońskich (tj. około 140 ha). Wiadomo natomiast, iż już w okresie średniowiecza miesz­kańcy wsi przypisani zostali do parafii w Pożarzysku.

Najpóźniej w II połowie XIV wieku wieś stała się własnością rycerską; poświadcza to dokument z 1396 r., kiedy to jej posesor Hermann von Czirnau (von Tschirn) odsprzedał czynsze, które mieli uiścić jego poddani w Tarnawie nie­jakiemu Conradowi Watczinrode (Weizenrode). Trzy lata później sprzedał on formalnie wieś swemu bratu Heinrichowi von Czirnau. Występuje jednak wraz z bratem w roli dziedzica wsi jeszcze w tym samym roku, sprzedając większość czynszów z Tarnawy rycerzowi Cunradowi von Rydeburg. W 1403 r. wieś drogą kupna przechodzi w ręce wspomnianego wcześniej Cun­rada von Waczenrode zwanego Mogelin i jego żony Margarethe (transakcja ta zaświadczona została powtórnie w 1406 r.). W owym czasie posiadała już formę dużego rycerskiego folwarku, a większość jej mieszkańców była zapewne zagrodnikami, zobowiązanymi do pracy w majątku.

O kolejnych właścicielach wsi dowiadujemy się dopiero dla czasów II poł. XV wieku – w 1484 r. znajdowała się ona w rękach Hansa Baucha. W 1526 r. wieś zakupił rycerz Nicolaus von Stra­chwitz, jakąś jednak jej część posiadał również właściciel pobliskich Imbramowic Christoph Bach (aż do połowy XVI wieku). W 1574 r. Tarnawę zakupił z rąk Ulricha von Strachwitza – następcy Nicolausa – pan na Pyszczynie Heinrich von Reichenbach. W rękach rodu von Re­ichenbach pozostawała ona niemal do wybuchu wojny trzydziestoletniej. Niewiele można po­wiedzieć o historycznych przemianach na obszarze wsi w okresie nowożytnym – nie wiadomo, czy dotarła tu reformacja, a jeśli tak, to w jakiej postaci. W czasie wojny trzydziestoletniej wieś została niemal doszczętnie zniszczona; w relacji z 1641 r. wspomina się, iż „Tarnawa została cał­kowicie spalona”. Z kolejnych rodów zasiadających na tutejszym majątku wspomnieć wypada: rodzinę von Kreckwitz (1619 r.), von Hofschnorbein (1619-1737), von Winterfeld (1737-1765), von Nostitz (1765), von Knobelsdorf (1765-1794), von Schlabrendorf (1794 do około 1800 r.), von Fürstenberg (1800-1854).

W 1785 r. na terenie wsi mieszkało 70 osób, z czego 6 było bogatymi chłopami, 8 zagrodnikami, zaś 1 chałupnikiem. Do 1845 r. liczba mieszkańców wsi wzrosła do 115 osób (z czego 85 było wyznawcami protestantyzmu). Oprócz folwarku stało tu wówczas zaledwie 13 domów. W 1868 r. spadkobiercy rodziny von Fürstenberg sprzedali majątek w Tarnawie słynnemu przedsiębiorcy Karlowi Kulmizowi. W rękach tej rodziny, która na początku XX wieku uzyskała tytuł szlachecki wieś pozostawała aż do maja 1945 r. Kulmi­zowie przebudowali i rozbudowali zabudowania dworskie, zakładając tu wzorcowo prowadzo­ną hodowlę owiec. Z czasem majątek ten wyspecjalizował się w hodowli koni i cielaków. Na przełomie XIX i XX wieku rodzina von Kulmizów wybudowała tu również niewielki pałacyk (jeszcze w latach 90-tych XX wieku stał jako ruina). W latach 20-tych XX wieku większość mieszkańców zajmowała się rzemiosłem i pracą na roli. Co ciekawe, odnotować tu też można odpływ ludności do pobliskich miejscowości o charakterze przemysłowym, głównie do Żaro­wa, Jaworzyny Śląskiej i do Świdnicy. W lutym 1945 r. w pobliżu Tarnawy rozciągała się linia frontu niemiecko-sowieckiego. Ludność wsi ewakuowano w kierunku Świdnicy i Gór Sowich. W 1946 r. nastąpiło wysiedlenie resztek ludności niemieckiej z Tarnawy, zaś rok wcześniej za­częli się tu osiedlać polscy osadnicy.

W 1765 roku pruski fiskus dokonał wyceny wszystkich posiadłości ziemskich leżących w granicach królestwa. Wartość majątków w Imbramowicach, Mrowinach i Tarnawie, oszacowana została na ponad 70.000 srebrnych talarów. Ich właścicielem był wówczas Johann Adolph von Knobelsdorf, który z Mrowin uczynił centrum swoich rozległych dóbr. W 1794 roku mrowiński kompleks majątkowy przejął hrabia Friedrich Wilhelm Ludwig Heinrich Schlabrendorf, właściciel zamku w Stolcu koło Ząbkowic Śląskich (Stolz bei Frankenstein). Ojciec Charlotte urodził się w Gumbinnen 26 listopada 1743 roku, zmarł na zamku w Stolcu 7 stycznia 1803 roku). Był synem Ernsta Wilhelma von Schlabrendorf, wiceprezydenta kamery wojskowej i dominialnej w Szczecinie, rzeczywistego tajnego radcy i ministra wojny Prus oraz ministra ds. Śląska.

Ojciec Charlotte był właścicielem Goszyc koło Kłodzka i Stolca koło Ząbkowic, następnie w 1783 od spadkobierców cesarskiego marszałka hrabiego Georga Oliviera von Wallisa nabył klucz stroński i majątek w Wolanach. W 1795 zakupił za 300.000 talarów od korony pruskiej – księstwo ziębickie. Z transakcji tej wyłączono miasta Ziębice i Ząbkowice Śląskie, co zaowocowało powstaniem wolnego państwa stanowego ziębicko-ząbkowickiego.

Matką Charlotty była Maria Anna Theresia Franciska de Paula Magdalena Stanislawa von Nimptsch  (urodzona w Ullersdorf  27 września 1749 roku, zmarła w Hernals koło Wiednia 23 paździenrika 1830 roku), córka Johanna Heinricha, Grafa Nimptsch Freiherr von Fürst und Oelse i Marii Carolin (Charlott), Gräfin von Stillfried und Rattonitz.

Kiedy ojciec Charlotty zmarł w 1803 r. została ona jedyną dziedziczką dóbr. Urodzona  12 stycznia 1787 r. w Stolcu, młoda hrabina mając niespełna 18 lat, poślubiła w 1804 roku Josepha Friedricha Franza de Paule Vincenza, landgrafa von Fürstenberg-Weitera (ur. 4.9.1777, zm. 19.09.1840) – tajnego radcę, ochmistrza dworu cesarskiego, rycerza Orderu Czerwonego Orła. Małżeństwo nie doczekało się potomstwa. Charlotte von Fürstenberg (po zmarłym mężu) – jako dama dworu słynącej z urody i mądrości cesarzowej Elżbiety Bawarskiej (nazywanej „Sissi”), na stałe mieszkała we Wiedniu.

Za swego życia dała się poznać jako osoba zaangażowana w działalność charytatywną. Dzięki jej datkom zakupiono m. in. w 1847 roku sikawkę konną w miejscowości Purkersdorf, wykopano studnię w Gablitz (obie miejscowości w Dolnej Austrii, pow. Wien-Umgebung), a także wybudowano szpital, kaplicę, ambulatorium oraz szkołę dla dziewcząt w Odrau (miasto w Czechach, kraj morawsko-śląski).

Położonymi na pruskim wówczas Śląsku dobrami ziemskimi w Imbramowicach, Mrowinach i Tarnawie, zarządzali w imieniu hrabiny von Fürstenberg zaufani urzędnicy. Trudno dzisiaj orzec, czy prawowita właścicielka odwiedziła choć raz w życiu odziedziczone po ojcu majątki ziemskie. Być może miało to miejsce jeszcze przed 1803 rokiem. Charlotte von Fürstenberg zmarła 22 lutego 1864 roku we Wiedniu. Swoimi spadkobiercami uczyniła nieznanych z imienia i nazwiska zarządców kompleksu mrowińskiego. Ci po czterech latach sprzedali dobra ziemskie znanemu żarowskiemu przemysłowcowi Carlowi Friedrichowi von Kulmiz.

Bogdan Mucha & Sobiesław Nowotny & Andrzej Dobkiewicz

12 LIKES