Press "Enter" to skip to content

Stolarz Jej Książęcej Wysokości

Spread the love

Był nie tylko stolarzem zatrudnianym u książęcej rodziny Hochberg von Pless z zamku Książ, ale także masonem…

Niedawno na łamach Świdnickiego Portalu Historycznego opublikowaliśmy nieznaną historię świdnickiej rodziny fabrykantów – Ruffert (czytaj tutaj: Bracia Ruffert – historia nieznana). Jeden z jej członków, ostatni właściciel świdnickiej fabryki pasmanterii, ożenił się z przedstawicielką świdnickiej rodziny Hahn.

Protoplaści świdnickiej rodziny Hahn – Johann Karl August Hahn i jego żona Anne Karoline Ernestine Wölfel z Piotrowic Świdnickich

Zebrane informacje o niej, pozwoliły na napisanie niniejszego opracowania, po raz pierwszy przybliżającego losy tej rodziny i ich zakładu, którego produkty i usługi były popularne i cenione wśród świdniczan.

Rodziny Hahn o której traktuje niniejsze opracowanie absolutnie nie należy kojarzyć ze słynnymi świdnickim pionierami wodolecznictwa, także noszącym nazwisko Hahn, którzy pochodzili z Pszenna i kilka pokoleń wcześniej byli chłopami.

Najstarszy znany protoplasta świdnickiej linii rodziny Hahn – Johann Samuel pod koniec XVIII wieku mieszkał w Schönhausen (Meklemburgia/Pomorze Przednie, Niemcy). Tu  14 września 1801 r. urodził się jego syn August Friedrich Theodor Hahn. Przed 1830 r. ożenił się z bliżej nieznaną Johanne Christiane Charlotte Franke. Małżeństwo mieszkało w Orlamünde (Saksonia/Niemcy), gdzie przyszła na świat trójka ich dzieci: Karoline Christiane Luise Hahn (1830-??), Christian Friedrich Theodor Hahn (1834-??), Johann Karl August Hahn (1839-??) oraz Georg Friedrich Christian Hahn (1840-1859).

Ze względu na dzieje świdnickiej linii Hahnów, nas interesuje postać Johanna Karla Augusta Hahna. Urodził się 31 lipca 1839 r. w Orlamünde. Przed 1860 r. przybył na Śląsk i zamieszkał prawdopodobnie w miejscowości Lohnig – obecnie Łagiewniki Średzkie (gmina Udanin, powiat średzki).

Gustav Adolf Hahn – w mundurze strzelca w 1896 r.

Wiadomo, że był właścicielem młyna, znał się także na stolarstwie i murarstwie. W Łagiewnikach Średzkich – przed 1960 r. – ożenił się z Johanne Ernestine Arlt z którą miał jedno dziecko – Augusta Wilhelma Gustava Hahna (urodził się 7 września 1860 r. w Łagiewnikach Średzkich, zmarł 7 września 1940 r. w Riesa (Saksonia/Niemcy). Z zawodu był telegrafistą. Johanne Ernestine Arlt musiała umrzeć około 1866. Już bowiem 6 stycznia 1867 r. Johann Karl August Hahn ożenił się w Piotrowicach Świdnickich (niem. Peterwitz) z Anne Karoline Ernestine Wölfel, urodzoną w 1838 r. w Mikoszowej (gmina Żarów/powiat świdnicki – niem. Niklasdorf). Z tego związku urodziło się dwóch synów: August Hermann Hahn (ur. 26 lipca 1873 r. w Łagiewnikach Średzkich – data i miejsce śmierci nieznane) oraz Gustav Adolf Hahn – bohater niniejszego opracowania.

Gustav Adolf Hahn urodził się 16 lutego 1876 r. w Łagiewnikach Średzkich. W tajniki stolarstwa wprowadził go zapewne ojciec, także stolarz. Młodość spędził w Łagiewnikach, pomagając ojcu w młynie i ucząc się fachu stolarskiego. 27 października 1900 r. ożenił się w Strzegomiu z rok starszą od siebie Klare Marie Emilie Schmidt. Była ona córką strzegomskiego złotnika Heinricha Schmidta (1844-1915) oraz jego żony Anne Berthe Elizabeth Wagner (1848-1925). Urodziła się 13 czerwca 1875 r. w Strzegomiu, a w chwili ślubu była pokojówką w pałacu rodziny von Lieres und Wilkau w Wilkowie (gmina Świdnica/powiat świdnicki). Tuż po ślubie Gustav Adolf Hahn przeprowadził się  wraz z żoną do Świdnicy. Mógł tu mieszkać już wcześniej, aczkolwiek w książce adresowej Świdnicy z 1901 r. nie jest jeszcze wymieniany. Niemniej to właśnie w Świdnicy ze związku Gustava Adolfa Hahna i Klare Marie Emilie z domu Schmidt urodziła się czwórka ich dzieci:

 – Gertrude Elfriede Hahn – ur. 14 grudnia 1901 r.; zmarła w 1997 r. w Riesa (Saksonia/Niemcy)

 – Emma Martha Hahn – ur. 19 kwietnia 1903 r.; zmarła w 1988 r. w Tilden (Nadrenia/Niemcy)

 – Martin Gerhard Hugo Hahn – ur. 3 września 1904 r.; zmarł w Bayreuth (Bawaria/Niemcy) data nieznana

 – Helene Anne Hahn – ur. 6 maja 1910 r.; zmarła1 lutego 2010 r. w Lindenfels (Hesja/Niemcy)

Po raz pierwszy w księgach adresowych Świdnicy Gustav Adolf Hahn pojawia się w 1910 r. Mieszkał wówczas przy Freiburgerstraße 3. Obecnie jest to ulica Ofiar Oświęcimskich, jednak budynki z okresu Hahna już nie istnieją. Były nieco w głębi parceli, oddalone od ulicy. Dzisiaj w ich miejscu wznosi się potężna kamienica dawnej filii Politechniki Wrocławskiej. Niewykluczone, że właśnie w tym okresie szlifował swój zawód w znanej firmie stolarskiej produkującej meble, a należącej do Hugo Wernera. Mieściła się ona po sąsiedzku, w zachowanych do chwili obecnej budynkach przy ulicy Ofiar Oświęcimskich 6-8. Hahn wymieniany jest  w księgach jako „Tischlergeselle” czyli „czeladnik stolarski”.

Usytuowanie parceli i budynków rodziny Hahn przy ulicy Ofiar Oświęcimskich 12 (H). Literą R oznaczono parcelę z fabryką pasmanetryjną rodziny Ruffert. Czerwonym kolorem zaznaczono salon meblowy wzniesiony przez Hahnów, natomiast niebieskim kolorem budynki gospodarcze, obecnie już nie istniejące.

W zachowanych aktach wywiadowni gospodarczej Wilhelma Schmmelpfenga jest wyraźnie stwierdzone, że właśnie u Hugo Wernera – Hahn nauczył się zawodu stolarskiego. Pracował także już jako mistrz w fabryce produkującej meble Hansa Pape w Świdnicy. Mieściła się ona na terenie obecnej siedziby Nadleśnictwa Świdnica przy ulicy Generała Władysława Sikorskiego. W latach 60. XIX wieku powstała tu Fabryka Mebli Theodora Blichmanna, którą przejął z czasem jego zięć – Hans Pape i w której także pracował Gustav Adolf Hahn. W 1914 r. wynajął on mieszkanie, a być może i założył jakiś swój warsztat stolarski w budynku przy Freiburgerstraße 12 (obecnie ulica Ofiar Oświęcimskich 12).

Należał on – podobnie jak i sąsiednia parcela z frontową kamienicą do Emmy Limbeck z domu Ilgner, wdowy po kupcu z Oławy Fritzu Gustavie Limbeck. Była więc wdowa kobietą majętną. Nie wiadomo z jakich powodów w 1919 r. sprzedała dom z parcelą przy Freiburgerstraße 12 zamieszkującemu tu Gustavowi Adolfowi Hahnowi. We wspomnianych już wcześniej aktach Schimmelpfenga znajdujemy informację, że ów dom i parcelę Hahn kupił „bardzo tanio”, uruchamiając tu swoją firmę stolarską i zakład produkcji mebli.

Rok transakcji – 1919 wydaje się nieprzypadkowy. W tym bowiem roku fabrykę mebli w której Hahn pracował – od Hansa Pape odkupił Hermann Dittrich, uruchamiając w niej słynną wytwórnię instrumentów muzycznych. Hahn tracąc pracę być może zdecydował się już jako mistrz stolarski na otwarcie własnej firmy i zrealizował to w budynku przy ulicy Ofiar Oświęcimskich. Wiadomo, że wyposażył swój zakład w nowoczesne maszyny o napędzie elektrycznym. Skąd rozwijający dopiero swoją firmę Hahn miał na to wszystko pieniądze? Niewykluczone, że wsparła go rodzina żony – przypomnijmy, że jego teść Heinrich Schmidt był złotnikiem ze Strzegomia, a więc człowiekiem majętnym. Być może też mniej więcej w tym okresie mógł umrzeć jego ojciec, którego dokładna data śmierci nie jest znana. Hahn mógł więc uzyskać jakąś cześć majątku po ojcu chociażby z ewentualnej sprzedaży młyna w Łagiewnikach Średzkich.

Początkowo interes szedł Hahnowi niezbyt dobrze. Wprawdzie zatrudniał 2-3 pracowników i jednego ucznia, ale zyski nie były zadowalające. Gustav Adolf sporo sprzedawał na kredyt, ale płatności spływały powoli. Mimo okresowych braków gotówki wszystkie należności spłacał na czas i nie miał długów.

Gustav Adolf Hahn – stolarz książęcy i jego żona Klara Maria Emile z domu Schmidt

Dochody w tym pierwszym okresie kształtowały się na poziomie ok. 20 tysięcy marek rocznie. Z pewnością wpływ na taką sytuację miał kryzys w Niemczech w latach 20. XX wieku. Systematycznie jednak Gustav Adolf rozszerzał swoją działalność. Oprócz produkcji stolarki budowlanej, wytwarzał także meble oraz handlował tymi ostatnimi. Zajmował się także kompleksowym wyposażaniem pokoi i innych pomieszczeń. Pod koniec lat 20. XX wieku wybudował bezpośrednio przy ulicy mały pawilon wystawowy. Budynek zachował się do chwili obecnej. Po II wojnie światowej pełnił on wiele różnorakich funkcji – od skupu butelek i sklepu spożywczego oraz warzywnego po (obecnie) mieszalnię lakierów.

Kolejnym płaszczyzną na której Hahn rozwijał swój interes był handel meblami innych producentów. Współpracował na przykład (po koniec lat 30. XX wieku) ze znaną w Niemczech fabryką mebli – Badische Möbelwerke z Heidelbergu, skąd sprowadzał do Świdnicy stylowe sekretarzyki, kompletne garderoby męskie oraz zestawy dębowych, polerowanych mebli do jadalni. Ciężka praca Hahna, który miał opinię człowieka pilnego i pracowitego oraz solidnego rzemieślnika sprawiła, że pod koniec lat 30. XX wieku firma Gustava Adolfa Hahna przeżywała okres rozkwitu. Na stałe zatrudnionych było 6-8 ludzi oraz jeden uczeń. Obroty roczne zwiększyły się 3-4 krotnie do blisko 100.000 marek, skład i zapasy warte były ok. 18-20 tysięcy marek, a wartość całego majątku z parcelą i domem – w którym wynajmował dziewięć mieszkań, co stanowiło dodatkowy przychód, wynosiła ok. 60.000-65.000 marek.

Heinrich Schmidt – złotnik ze Strzegomia i jego żona Anne Berthe Elizabeth z domu Wagner – rodzice Klare Marie Emilie Schmidt, żony Gustava Adolfa Hahna

Warto zauważyć, że jednocześnie firma nie posiadała praktycznie żadnego zadłużenia (w 1937 r. było to zaledwie 4.000 marek), a na dodatek była wyłączną własnością Hahna, który nie zdecydował się na założenie spółki i zaproszenie do niej współudziałowców, aby dofinansowali firmę.

Niewykluczone, że w rozwoju firmy pomogła mu dobra opinia – wspomniane już Badische Möbelwerke z Heidelbergu – bardzo chwaliły sobie współpracę z Hahnem a i w mieście chętnie wynajmowano go do stolarskich prac budowlanych i zamawiano u niego meble. Zapewne dobra renoma Gustava Adolfa Hahna sprawiła, że otrzymywał zlecenia także od książęcej rodziny von Pless z Książa. Wiadomo, że na rzecz zamku wykonywał prace stolarskie, renowacyjne i tapicerskie.

Analiza genealogii rodziny Hahn pozwoliła na odkrycie pewnego faktu, który także bez wątpienia miał wpływ na to, że Gustav Adolf Hahn znalazł zatrudnienie u książąt von Pless na zamku Książ. Syn Gustava – Martin Martin Gerhard Hugo Hahn ożenił się z Mariechen Scholz. Z informacji zachowanych w tradycji rodzinnej wynika, że jej ojciec, którego imienia już rodzina nie zna, miał być ogrodnikiem na zamku Książ.

Stare zdjęcie budynku przy Ofiar Oświęcimskich 12. Na elewacji znajdował szyld stolarni – Bau- und Möbeltischlerei Adolf Hahn (Stolarstwo Budowlane i Meblowe August Hahn)

Postanowiliśmy skonsultować ten trop z Mateuszem Mykytyszynem, prezesem Fundacji Księżnej Daisy. I bingo! Trafiliśmy w dziesiątkę. Okazuje się, że Heinrich Scholz był ulubionym i najbardziej zaufanym ogrodnikiem księżnej Daisy von Pless! To on po śmierci księżnej dekorował kaplicę i trumnę księżnej, a później był jedną z kilku osób, które ukryły trumnę ze szczątkami księżnej w nieznanym do dziś miejscu. Tak zaufana pozycja Heinricha Scholza na dworze książąt von Pless jest chyba najlepszą odpowiedzią na pytanie, w jaki sposób Hahnowie otrzymali zlecenia na wykonywanie prac stolarskich, renowacyjnych i tapicerskich na rzecz zamku Książ. Po prostu Heinrich Scholz „polecił” firmę swojego zięcia i jego ojca na książańskim dworze.

Wspomniany Martin Gerhard Hugo Hahn – syn Gustava Adolfa jako przedstawiciel – minimum trzeciego pokolenia Hahnów, wyuczył się stolarstwa. Na pewno w latach 40. XX wieku był już mistrzem w tym rzemiośle. Oprócz syna pomagał mu także zięć, chociaż trudno dociec który. Raczej nie był to mąż Gertrude Elfriede Hahn – Adolf Carl Gaffron, urodzony 23 sierpnia 1897 r. w Świdnicy. W 1933 r. mieszkał w Zielonej Górze i był urzędnikiem państwowym (inspektorem pracy), a według przekazów rodzinnych, później miał zostać także… burmistrzem Zielonej Góry. Nie figuruje jednak na liście niemieckich burmistrzów tego miasta, być może więc był urzędnikiem niższej rangi. Zaginął w 1945 r. podczas walk o Głogów.

Zdjęcie z archiwum rodziny Ruffert. Drugi z lewej to Heinrich Scholz – ulubiony i najbardziej zaufany ogrodnik księżnej Daisy von Pless z Książa

Druga z córek Emma Martha Hahn wyszła za mąż w 1927 r. za Heinricha Wilhelma Arnolda Böhma – syna znanego świdnickiego kupca – Bertholda Augusta Rudolfa Böhma, który miał popularny sklep z wyrobami tytoniowymi na parterze kamienicy „Pod Hermesem” (ul. Grodzka 1). Ten jednak w latach 30/40. XX wieku mieszkał na Grodzkiej 1 i był z zawodu urzędnikiem bankowym. Ciekawostką jest, że był mistrzem Śląska w gimnastyce sportowej. Używał jednak „trzeciego” imienia – „Arnold”, a przynajmniej pod takim jest zapisany w księgach adresowych, w których zanotowano, że mieszkał w kamienicy, gdzie ojciec miał kiedyś sklep, a pewnie i mieszkanie. Mąż trzeciej z córek Helene Anne Hahn – Hugo Paul Josef Ruffert prowadził natomiast fabrykę pasmanteryjną „Gebruder Ruffert”.

Nie wygląda na to, aby któryś z tych trzech zięciów Hahna parał się stolarką chyba, że „pomagał teściowi” – jak zanotowano w aktach Wilhelma Schimmelpfenga – w prowadzeniu firmy w inny sposób np. w administrowaniu interesem czy sprawach finansowych.

Salon meblowy rodziny Hahn na zdjęciu z ok. 1940 r. Na wystawie widoczny m.in. kredens kuchenny – jeden z mebli wykonanych w stolarni Hahnów

O dobrej kondycji finansowej stolarni Hahna i prosperujących interesach tej rodziny niech świadczy fakt, że w 1938 r. Gustava Adolfa Hahna stać było, aby kupić w Szczawnie Zdrój dom – „Villa Paula” przy ówczesnej Fürstensteinerstraße 51 (obecnie Henryka Wieniawskiego, dom już nie istnieje). Powodem były problemy rodzinne jego zięcia Hugo Paula Josefa Rufferta, związane z odebraniem mu przez III Rzeszę fabryki pasmanteryjnej. Gustav Adolf Hahn przeprowadził do Szczawna rodzinę swojej córki, gdzie pozostali niemal do zakończenia wojny (szczegółowo o rodzinie Ruffert czytaj tutaj: Bracia Ruffert – historia nieznana).

Rodzina Hahn – ojciec Gustav Adolf i syn Martin Gerhard Hugo prowadzili firmę jeszcze w 1942 r. (wymieniani są w księdze adresowej z tego roku). Według przekazów rodzinnych w Świdnicy pozostali do 1945 r. Nie wiadomo jednak, czy sami się ewakuowali, czy zostali wysiedleni. Gustav Adolf Hahn figuruje jako ostatni właściciel posesji przy Ofiar Oświęcimskich 12 w spisie właścicieli nieruchomości, sporządzonym ok. 1946 r. w starostwie powiatowym. Po przybyciu do Niemiec rodzina osiedliła się w miejscowości Neusorg (Bawaria/Niemcy). Gustav Adolf Hahn zmarł tu w wieku 73 lat w 1949 r. Jego żona – Klara Marie Emile z domu Schmidt przeżyła go o równe 20 lat. Zmarła w wieku 93 lat w 1969.

Warto jeszcze pokrótce wspomnieć o losach jedynego syna Gustava Adolfa Hahna. Martin Gerhard Hugo Hahn ze związku z Mariechen Scholz dochował się trójki dzieci, które urodziły się w Świdnicy: Annelise Hahn (ur. ok. 1930 r.), Käthe Hahn (ur. w 1932 r.) i Gerhard Hahn (ur. w 1938 r.). Wszystkie przeżyły wojnę i wyjechały z ojcem i dziadkiem do Niemiec.

Reklama stolarni rodziny Hahn z 1925 r.

Na koniec ciekawostka. Gustav Adolf Hahn, który był ewangelikiem należał także do jednej ze świdnickich lóż wolnomularskich. Innymi słowy mówiąc był masonem. Niestety, jak na razie nie udało nam się ustalić do której loży należał. W Świdnicy działały trzy: „Herkules”, „Zur wahren Eintracht” i „Virtus”.

Do historii Świdnicy przejdzie chyba jednak jak stolarz jej książęcej wysokości.

Andrzej Dobkiewicz & Sobiesław Nowotny

Fundacja IDEA

11 LIKES

Skomentuj jako pierwszy!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Mission News Theme by Compete Themes.