Świebodzickie dworce kolejowe

Historia kolei w Świebodzicach posiada bogate tradycje sięgające pierwszej połowy XIX stulecia. To właśnie tutaj zachowały się do dnia dzisiejszego dwa dworce kolejowe zaliczane obecnie do najstarszych tego typu obiektów na ziemiach polskich.

Rozwój kolei żelaznej w Świebodzicach był w znacznym stopniu powiązany ze wzrostem gospodarczym Przedgórza Sudeckiego. Region ten już XVIII stuleciu uchodził za jeden z najlepiej uprzemysłowionych obszarów Dolnego Śląska. Poza kopalniami węgla kamiennego występujących w okolicy Wałbrzycha, bardzo dobrze rozwijały się tu także inne gałęzie gospodarki, tak jak przemysł lniarski czy bawełniany. Innym czynnikiem ekonomicznym warunkującym rozwój kolejnictwa w tym regionie był ruch turystyczny, który w okolicach Świebodzic przybrał szczególnego znaczenia po wybudowaniu dogodnego połączenia kolejowego na linii Wrocław-Świebodzice (1843 r.).

Dla większości podróżujących nasze miasto stanowiło wówczas stację docelową, z której turyści wyruszali w Sudety i w stronę zamku Książ, a kuracjusze do znajdujących się w okolicy miejscowości uzdrowiskowych (gł. Szczawna-Zdroju czy Starego Zdroju). Dzięki turystyce oba dworce w Świebodzicach rozwijały się bardzo intensywnie. Dobrze funkcjonowała w ich sąsiedztwie baza hotelowa i gastronomiczna. Przez świebodzickie stacje kolejowe przewinęły się rzesze turystów wśród, których nie brakowało naszych rodaków. Dzięki zachowanym źródłom historycznym możemy się dowiedzieć, która z wielkich postaci historycznych miała zaszczyt wysiąść na dworcu w Świebodzicach. A były to naprawdę wybitne osobistości jak chociażby nasz wieszcz narodowy Juliusz Słowacki (przybył koleją do Świebodzic w 1848 r,), wybitny dramaturg i powieściopisarz Józef Korzeniowski (gościł u nas w 1855 r.), literat i poeta Andrzej Edward Koźmian (w 1857 r.), cesarz niemiecki Wilhelm I Hohenzollern (1875 r.) czy niemiecki konstruktor sterowców – Ferdinand Graf von Zeppelin (1913 r.). Częstym gościem na dworcu w Świebodzicach bywał też w latach 1895-1905 dyrektor Kliniki Chirurgicznej we Wrocławiu oraz światowej sławy lekarz Jan Mikulicz-Radecki, który w Pełcznicy (obecnie dzielnica Świebodzic) posiadał swoją willę.

Pierwszy dworzec kolejowy w Świebodzicach Na placu przy ul. Strzegomskiej (nr 20) możemy spotkać dziś ciekawy budynek mieszkalny oraz opuszczone stare zabudowania gospodarcze (dawne magazyny), które powiązane są z budową i funkcjonowaniem pierwszej stacji kolejowej w naszym mieście. Stacja ta jest obecnie uważana za jeden z najstarszych obiektów tego rodzaju na ziemiach polskich. Wybudowana została w 1843 r., wraz z przyległymi do niej magazynami i placem załadunkowym do węgla, za sumę 104 tysięcy talarów. Jej budowa była ściśle związana z powstaniem drugiego na Śląsku połączenia kolejowego Wrocław–Świebodzice (pierwszym było połączenie Wrocław–Oława, oddane do użytku w maju 1842 r.). Warto tu nadmienić, że otwarcie linii kolejowej w kierunku Sudetów odbyło się tutaj z wielkim przepychem. Specjalnie na tą okazję napisano sztukę teatralną pt. „Świebodzicki”, a także zorganizowano koncert, na który złożyły się utwory F. Liszta, C.M. Webera, L. Beethovena oraz R. Wagnera. Obecnie gmach pierwszego dworca znajduje się nieopodal dawnego placu opałowego przy ul. Strzegomskiej (wzdłuż biegu dawnej bocznicy towarowej) i jest wykorzystywany jako budynek mieszkalny (długi na ok. 50 metrów, z wysuniętą fasadą przyozdobioną tympanonem z otworem na okrągły zegar).

Funkcjonowanie najstarszego dworca w Świebodzicach 1 przypisuje się na lata 1843–1869. W 1853 r. przedłużono linię kolejową z naszego miasta do pobliskiego Wałbrzycha, a w 1869 r. rozpoczęto budowę nowego dworca (Plac Dworcowy), który wykorzystywany jest po dziś dzień. Jednak póki roboty budowlane przy stawianiu obecnej stacji były jeszcze niezakończone, część pociągów nadal odjeżdżała ze starego przystanku. Kres wykorzystywania najstarszego dworca kolejowego w Świebodzicach nastał w końcu lat 60-tych XIX stulecia, natomiast z bocznicy towarowej korzystano tu jeszcze w początkach lat 80-tych XX wieku. W 2015 r. jeden z najstarszych dworców kolejowych na Dolnym Śląsku doczekał się w końcu remontu. Drugi dworzec kolejowy w Świebodzicach W lipcu 1868 r. na posiedzeniu spółki Towarzystwa Kolei Wrocławsko-Świdnicko_Świebodzickiej, zapadła decyzja o budowie nowego dworca kolejowego w Świebodzicach (obecnie Plac Dworcowy 1).

Budowa ta powiązana była z ówczesną modernizacją linii w obrębie Świebodzic (na linię dwutorową), która miała umożliwić bezmanewrową jazdę w kierunku Wałbrzycha. Nowy dworzec został oficjalnie oddany do użytku 25 grudnia 1869 r. W swojej blisko 150-letniej historii był wielokrotnie remontowany i odnawiany. Jest to obiekt ceglany z dwoma wieżami zegarowymi po bokach.

Część budynku od strony zachodniej jest wykorzystywana dzisiaj na mieszkania, zaś pozostałe wnętrza (hol główny) stanowią: kasa biletowa, poczekalnia, pomieszczenia gospodarcze i szalety. We wschodniej części obiektu – w jednej z dawnych poczekalni – uwagę przykuwają rzeźbione ozdoby pod sufitem. Na zewnątrz (od północy) przylega wiata peronowa, o długości około 75 metrów, wsparta na żeliwnych słupach. Warto tutaj zwrócić uwagę na nietypowe położenie dzisiejszego dworca, który wkomponowany został w środek przeciwnych łuków torów (kształt litery „S”). Jest to jedyne takie usytuowanie dworca Polsce. Takie ułożenie torów w tamtych czasach musiało być niezbędne ze względu na pokonanie przez kolej Uskoku Sudeckiego.

W sąsiedztwie dworca kolejowego zachowała się także stara zabytkowa parowozownia (obecnie „przerobiona” na lokale mieszkalne) oraz wieża ciśnień, która datowana jest na przełom lat 70. i 80. XIX wieku. Jako ciekawostkę można tu podać fakt, że jeszcze do niedawna wznosiła się nieopodal obecnego dworca stara betonowa zapora kolejowa (niem. Fallkorper) z okresu II wojny światowej (jedna z nielicznych na ziemiach polskich), która prawdopodobnie miała służyć do zatrzymywania nieprzyjacielskich pociągów pancernych. Zaporę tą wyburzono w początkach 2018 r., w związku z modernizacją tutejszego torowiska. Warto na koniec wspomnieć, że w 1911 r. opracowano projekt budowy nowego połączenia kolejowego na trasie Świebodzice-Sędzisław autorstwa Paula Schnella. Przewidywał on budowę nowego (trzeciego już) dworca kolejowego w naszym mieście (nieopodal parowozowni). Plan ten nigdy nie został zrealizowany.

Rafał Wietrzyński

12 LIKES