Wieś Grodziszcze powstała na terenach podmokłych, wręcz bagiennych. Początkowo miała charakter wioski służebnej, dla położonej w jednym z zakoli Piławy kasztelanii Gramolin, wymienianej już w 1155 r. Trudno ocenić, na ile wiarygodne są informacje niektórych starszych autorów, którzy twierdzili, iż na jednym ze wzgórz (niem. Ruhberg), otaczających Grodziszcze, stała pierwotnie pogańska świątynia.
Pierwszym znanym właścicielem wsi Grodziszcze wspomnianej w 1193 r. jako Grodec był klasztor augustianów regularnych na Piasku we Wrocławiu. Po 1250 r. tą wieś o słowiańskim charakterze przeniesiono na prawo niemieckie. Wówczas to przyjęła ona formę ulicówki o wielkości 45 dużych łanów z sołectwem dziedzicznym, kościołem i dobrem rycerskim. Jeszcze w okresie średniowiecza wieś podzielono na trzy części: Grodziszcze Kapitulne, Grodziszcze Górne i Grodziszcze Dolne.
Dział drugi i trzeci pozostawał ciągle w rękach świeckich, co miało wpływ przede wszystkim na przyjęcie reformacji w tej wiosce. Istnienie jednakże części, która była własnością kościelną prowadziło nie tylko do hamowania procesów reformacyjnych, ale tworzyło swego rodzaju równowagę wyznaniową we wsi, co pokazują późniejsze statystyki. Pod względem parafialnym mieszkańcy Grodziszcza należeli początkowo do kościoła w Gogołowie (odległego ok. 6 km), który w 1219 r. został po raz pierwszy wspomniany. Wiązało się to z przynależnością wsi do okręgu dziesięcinowego klasztoru augustianów na Piasku we Wrocławiu, ówczesnych właścicieli Grodziszcza. Jeszcze przed 1259 r. mieszkańcy Grodziszcza postanowili wybudować swój własny kościół parafialny, który początkowo znajdował się pod opieką wikarego. Skoro tylko liczba mieszkańców powstającego Grodziszcza urosła, kościół otrzymał proboszcza. Pierwszy – Herbord in Grodys (w Grodziszczu) – wymieniony został 12 marca 1315 r. jako świadek dokumentu rycerza Kiliana von Haugwitz, pana na zamku Grodno, zarazem właściciela pobliskiej wsi Krzyżowa.
Gdy chodzi o właścicieli wsi, należy wieś tę rozpatrywać według wspomnianego powyżej podziału na trzy części. Grodziszcze Kapitulne należało od 1288 r. do 1810 r. do kapituły kolegiackiej przy kościele św. Krzyża we Wrocławiu; w okresie sekularyzacji zostało upaństwowione, a grunta należące do kościoła przyjęło państwo pruskie. Ta część wsi nazywana była odtąd Grodziszczem Królewskim. Grodziszcze Górne pozostawało m. in. w rękach następujących rodzin: von Seidlitz (1538-1607),von Gellhorn (1607-14),von Peterswalde (1614-20),von Kuhl (1620-55), von Peterswalde (1655-1720), von Dresky (1720-1867), von Goßler (1867-1876).
W 1876 r. majątek ten, do którego należał również zachowany do dnia dzisiejszego pałac, nabył emerytowany pruski rotmistrz Paul Arnold. W 1921 r. ta część Grodziszcza, która obejmowała 136 ha i przynosiła dochód rzędu 4000 marek, otrzymała w spadku pani Edith Heinzel, córka Paula Arnolda, która gospodarowała tu do 1945 r. Nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć zasług Paula Arnolda dla rozwoju gospodarki rolnej na Śląsku – był on autorem licznych prac, mających na celu podniesienie poziomu wydajności gospodarstw i zachęcających rolników do wprowadzania innowacji w tym zakresie. Postać tą wspomina głaz narzutowy zachowany przy wejściu do parku pałacowego w Grodziszczu. Gdy chodzi o stosunki własnościowe w Grodziszczu Dolnym, to dane jakimi dysponujemy pochodzą dopiero z XVII wieku. W 1655 właścicielką tej części była pani von Tschirnhaus. W 1694 r. wymieniany był Adolph von Seidlitz, zaś w 1718 r. Johann Friedrich von Lamprecht, cesarski asesor sądowy. W 1733 r. właścicielką Grodziszcza Dolnego była pani Anna Kunigunda von Dresky, z domu baronowa von Eben. Niemalże przez cały wiek XVIII na tutejszym majątku siedzieli członkowie rodziny von Dresky, którzy w 1867 r. sprzedali tutejsze dobra (wraz z Krzyżową i Wieruszowem) generałowi-feldmarszałkowi Helmuthowi von Moltke. W rękach tej rodziny ta część Grodziszcza pozostawała do 1945 r.
W 1939 r. wieś Grodziszcze liczyła 1139 mieszkańców i należała do rzędu największych w powiecie świdnickim. Na jej terenie stały dwa kościoły: katolicki, zachowany do dnia dzisiejszego, i ewangelicki, wzniesiony w 1743 r., zburzony Po II wojnie światowej. Grodziszcze posiadało również wielki młyn zbożowy (obecnie w ruinie), a tutejsze sołectwo dziedziczne należało od 1696 r. do 1945 r. nieprzerwanie do rodziny Habel.
Sobiesław Nowotny
11 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!