Prezentujemy czwartą, ostatnią część artykułu z XIX-wiecznej gazety wydawanej w Strzegomiu – Striegauer Wochenblatt, a poświęconej… historii Polski. Pierwsze trzy części znajdą Państwo tutaj: Historia Polski wg Niemców (cz. 1), Historia Polski wg Niemców (cz. 2), Historia Polski wg Niemców (cz. 3).
Ostatni artykuł poświęcony historii państwa polskiego redaktor Schmidt poświęcił panowaniu Jana III Sobieskiego i dojściu do korony króla Stanisława Leszczyńskiego oraz przedstawił ostatnie lata istnienia państwa polskiego i jego upadek.
„Polski bohater, Jan Sobieski, następny król utorował sobie drogę do tronu szeregiem czynów, które były jednocześnie świadectwami jego pełnej bohaterstwa odwagi i zręczności. Jego zwycięstwo nad wielkim wezyrem Karą Mustafą[i] na Podolu[ii] (Podolien) przyćmiło wreszcie wszystkich rywali i został on wyniesiony na tron przy powszechnej zgodzie. Wszystkie jego plany, jego przedsięwzięcia były wspaniałe; przy zawieraniu pokoju z Portą[iii] dał swojemu posłowi[iv] orszak złożony z 700 osób, liczbę która uraziła dumę Turków i dała powód do sarkazmu. Polski poseł, który kilka dni czekał pod murami Konstantynopola w wyniku własnego dumnego żądania, aby wielki wezyr przyjął go przy bramie i żądał żywności dla swojego orszaku. „Powiedz posłowi – odpowiedział wezyr – że jeśli on chce zając Konstantynopol to ma za mało ludzi, a jeśli chce reprezentować swojego pana, to ma ich za dużo. Jeśli jednak potrzebuje żywności, to powiedz mu, że mojemu panu, Sułtanowi, jest drobnostka wyżywić 700 Polaków pod bramami miasta, ponieważ on właśnie utrzymuje 7000 na galerach.
Poseł otrzymał wreszcie zezwolenie i aby olśnić Turków przepychem, kazał niektórym swoim koniom przybić lekko srebrne podkowy, aby na ulicach spadały. Kilka z nich zaniesiono do wezyra, który śmiejąc się zauważył: „rumaki niewiernych mają srebrne podkowy, on sam jednak ma głowę z ołowiu. Jego republika jest za biedna na takie marnotrawstwo; powinien swoje srebro lepiej używać w domu.”
Największy triumf Sobieskiego miał dopiero nadejść. Tureckie wojsko wtargnęło nieoczekiwanie do krajów austriackich, przełamało opór i rozpoczęło oblężenie Wiednia. Rok 1683 pozostaje jeszcze do dzisiaj niezapomnianym w Niemczech. Państwo austriackie wydawało się że zmierza ku końcowi, ale upadek Wiednia przyniósłby o wiele więcej niż wypędzenie austriackiego domu panującego, przyniósłby za sobą upadek bariery zachodniej Europy. Wszystkie królestwa (Kronen) znalazłyby się w cieniu lśniącego promieniem błyskawicy półksiężyca. Posiadanie stolicy Austrii zapewniłoby Turkom pozycję zagrażającą w stosunku do Niemiec, Wiedeń stałby się drugim Konstantynopolem.
Oblężenie było prowadzone przez Turków z dziką szybkością. Cesarz uciekł z rodziną; mieszczanie zostali wpędzeni w zwątpienie przez głód, chorobę i oręż nieprzyjacielski. Wówczas głos chrześcijańskiego świata wezwał Sobieskiego na pomoc. Na czele polskiej jazdy, którą on podniósł do najpiękniejszej i najstraszniejszej na północy, wyruszył pomóc ciężko uciśnionemu miastu i zaatakował wezyra i pobił go całkowicie oraz przepędził resztę wojska tureckiego z posiadłości austriackich, tak że mógł się ogłosić za niezwyciężonego. Nikt nie oddał tak rozległych zasług w wojennej historii świata.
Wiedeń był pełen podziwu i wdzięczności i kiedy arcybiskup w dniu odświętnego Te Deum wstąpił na ambonę, aby wygłosić kazanie dziękczynno-pochwalne, wybrał pasujący tekst wersetu z biblii: „I został wysłany przez Boga człowiek, którego imię było Jan[v].”
Śmierć tego wielkiego człowieka w wieku 76 lat i po 23 latach szczęśliwych rządów przyniosła Polsce jeszcze raz niebezpieczeństwo walki o tron. Ostatecznie został wybrany Fryderyk August z Saksonii[vi]. Żaden inny wybór nie mógłby być bardziej nieszczęśliwy. August przyrzekł przyłączyć z powrotem do Polski Inflanty (Liefland); ale one były w posiadaniu Szwecji, która wzniosła się na szczyt swojej wojennej potęgi i blasku. Karol XII[vii], lew północy zaszczepił swoim ziomkom swojego ducha i próba odebrania Inflant (Liefland) pierwszemu wodzowi swoich czasów musiała skończyć się nieszczęściem. August zawiązał sojusz z królem Danii[viii] i carem Piotrem Wielkim[ix] – człowiekiem którego srogie cnoty predestynowały do tego, a który siłą starał się zmienić ponury charakter swoich prostych poddanych. Niczym wicher rzucił się młody król Szwecji na wojsko polsko-saskie i pobił je całkowicie. W następnej kampanii uległy mu jeszcze bardziej liczniejsza armia w krwawej bitwie pod Kliszowem[x] (Clistow). Pod przewodnictwem Karola [XII] zwołane w sierpniu zgromadzenie (Versammlung) w Warszawie pozbawiło Augusta korony; Karol chciał ją podarować trzeciemu synowi Sobieskiego[xi]; ale książę odmówił szlachetnie przyjęcia tronu, ponieważ według jego zdania zgodnie z prawem należała się jego starszym braciom[xii], którzy obaj znajdowali się w saskim więzieniu.
Stanisław Leszczyński[xiii] (Stanislaus Leczinski) był wówczas przypadkowo w imieniu senatu wysłany do Karola [XII], któremu szlachetne męskie dobre zachowanie Polaka spodobało się. „Jak możemy postępować z wyborem” – zapytał poseł – „skoro Jakub i Konstanty Sobiescy są w więzieniu?” – „Jak możemy uratować waszą republikę” – odpowiedział krótko Karol – „jeśli nie wybierzemy żadnego króla?”. Po tym padła propozycja berła dla Stanisława, który wkrótce potem w roku 1705 został obwołany królem Polski. Karol [XII] uderzył na Saksonie i złamał siłę elektora. Ale szczęście wojenne jest zmienne. Krwawa bitwa pod Połtawą (Pultava) wypędziła Karola z pola bitwy i tronu; Stanisław [Leszczyński] uciekł, August wstąpił ponownie w roku 1710 na tron i Polska mogła odpocząć w krótkiej chwili pokoju – do nowego nieszczęścia. Zimą 1718 roku Rosja została uwolniona od ostatniego wroga, który zagrażał jej zagładą – Karol zmarł w Fredrikshald (Friedrichshall)[xiv]. Rząd polski podniósł Rosję do europejskiej potęgi. Siła powodowała wzrost ambicji i następcy Piotra zaczęli coraz bardziej mieszać się w sprawy Polski. Śmierć Fryderyka Augusta w roku 1763 dała pierwszą okazję aby wywrzeć w pływ na wybór króla i wybrano w roku 1764[xv] królem hrabiego (Graf) Stanisława Poniatowski, którego wdzięk osobisty dał mu poparcie carycy [Katarzyny], która chciała wykorzystać jego bezwolność i uczynić go odpowiednim narzędziem celów rosyjskich. Jego argumentami były przekupstwo i bagnety[xvi], jednakże nadszedł czas, kiedy on nie chciał już pokazywać zależności dworaka, ani słabości niewolnika.
Teraz miała rozpocząć się nowa epoka w historii Polski. Prześladowania religijne doprowadziły ją do zguby. Reformacja rozprzestrzeniła się w kraju, mimo że duchowieństwo polskie od dawna okazywało przeciwko protestantom wielką nienawiść. Już od XVI wieku byli nietolerancyjni: wydawano rozkazy, jednakże w powszechnym nieporządku albo w wyniku mądrości monarchów szły one w zapomnienie. W czasie bezkrólewia (Interregnum) między śmiercią Fryderyka Augusta a wyborem Stanisława, papieska partia (papistische Partei) wymusiła jednak szereg tyrańskich zarządzeń przeciwko protestantom albo jak ich nazywano dysydentom[xvii], które zabraniały im wyznawania ich wiary i odsuwały ich od urzędów rządowych[xviii]. Z obawy przed jeszcze bardziej gwałtownymi krokami prześladowani zwrócili się do obcych rządów i Rosja, dla której ta okazja stała się bardzo przydatna, kazała natychmiast wkroczyć armii w celu poparcia „kacerzy” (Ketzer). W roku 1767 utworzył się związek papieski (papistische Verbindung), który odegrał dużą rolę w historii nieszczęśliwego kraju i od tego dnia Polska nie zaznała ani godziny spokoju w wojnie domowej[xix].
Polska dojrzała do upadku. W roku 1769 król Prus chroniąc się przed zarazą wkroczył ze swoim wojskiem do Polskich Prus [Prusy Królewskie]. Położone między jego niemieckimi posiadłościami a Prusami Wschodnimi czyniło je ważnym. Teraz królestwo było w zamęcie i on zdecydował się, spełnić swoje życzenie. Aby być pewnym, zaproponował Rosji i Austrii rozbiór (Teilung) Polski. Zaproponował to już cesarzowi Austrii[xx] podczas spotkania w Nysie na Śląsku w roku 1769[xxi] i w następnym roku w Neustadt carycy Rosji ale poprzez swojego brata Heinricha[xxii]. Układ ten został podpisany w Petersburgu w roku 1772. Stanisław nie miał siły aby przeciwstawić się temu rozbiorowi, szukał jednak możliwości złagodzenia jego skutków, tym że w roku 1791 nadał swojemu ludowi wolną konstytucję (freie Constitution). Bliskość wolności pobudziła zatroskanie Rosji i gniew. W tej samej chwili armia rosyjska w sile 70 000 ludzi została postawiona w stan gotowości. Caryca zażądała w krótkich słowach zlikwidowania konstytucji. Król Prus obsadził prowizorycznie Gdańsk (Danzig), Toruń (Thorn) i część Wielkopolski (Großpolen). Poseł rosyjski[xxiii] wkroczył z żołnierzami na posiedzenie sejmu i zmusił posłów go zgody na swoje żądania[xxiv]. Cały naród wrzał ze złości. Kościuszko[xxv] (Kosciuszko), który ze szlachtą uciekł, wrócił z Lipska[xxvi], stanął na czele zgromadzonych tłumów, ponieważ nie zasłużyli jeszcze na nazwanie ich armią. Pobił Rosjan w wielu krwawych bitwach, osadził ponownie króla na tronie i wkrótce stanął na czele 70 000 ludzi, z którymi także odparł armię pruską. Niespodziewanie został jednak zaatakowany przez Suworow[xxvii] (Suwarowa) i po rozpaczliwym oporze całkowicie rozbity i dostał się do niewoli[xxviii]. Suworow pomaszerował na Warszawę, którą wziął szturmem i wymordował na przedmieściu Pragi około 30 000 ludzi[xxix]. W roku 1795 nastąpił trzeci rozbiór Polski. Stanisław został wysłany do Petersburga, gdzie zmarł w roku 1798. Szlachetny, bohaterski Kościuszko został później zwolniony przez cara Pawła (Paul), pojechał do Francji i zmarł w Solothurn 12.10.1817 roku w wieku 65 lat[xxx] – jego imię będzie błyszczeć przez wszystkie stulecia.
Co Polacy uczynili i wycierpieli od tego trzeciego ucisku aż do powstania i walki w naszych czasach, czytelnicy wyraźnie mają przed oczami, i nie potrzebujemy o tym wspominać.”
W ostatniej części swojej opowieści o historii Polski Schmidt bardzo wychwala króla Jana III Sobieskiego, podkreślając jego odwagę a wszystkie jego przedsięwzięcia nazywając wspaniałymi. Wspominając największy triumf Sobieskiego, odsiecz Wiednia, autor zaznacza, że cesarz wraz z rodzina opuścili swoich poddanych a to właśnie król Polski pośpieszył im na ratunek. Jak bardzo cenił tego władcę Polski oddaje ostatnie zdanie jakim podsumował jego panowanie: „Niemals hatte die kriegerische macht der Welt einen so umfassenden Dienst gethan.” (Nigdy dotąd potęga wojenna nie oddała światu tak wszechstronnej przysługi). Autor krytykuje wybór elektora saskiego na króla Polski twierdząc, że „żaden inny wybór nie mógłby być bardziej nieszczęśliwy”. To August II wciągnął Polskę w wojnę ze Szwecją, która zakończyła się dla niej klęska i uzależnieniem od Rosji. Równie niepochlebnie wyraża się o ostatnim królu Polski Stanisławie Auguście Poniatowskim, który swój wybór zawdzięczał poparciu carycy Katarzyny II, rosyjskim bagnetom i przekupstwu. Schmidt dużo uwagi poświęcił sprawie prześladowania w Polsce innowierców. O ile w XVI wieku w wyniku mądrej polityki królów wszelkie akty prawne wydawane przez duchowieństwo katolickie były odwoływane lub nie wchodziły w życie to w późniejszych czasach sytuacja prawna protestantów pogorszyła się. Właśnie sprawa dysydentów została wykorzystana przez państwa ościenne w czasie bezkrólewia po śmierci Augusta III Sasa. Redaktor Schmidt bardzo cenił Tadeusza Kościuszkę, który stanął na czele powstania przeciwko Rosji i Prusom i którego określa mianem szlachetnego i bohaterskiego a jego imię będzie błyszczeć przez wszystkie stulecia. Opisując dzieje Polski Schmidt skoncentrował się na zaprezentowaniu strzegomskim mieszczanom tylko kilku z pośród wiele władców Polski, którzy jego zdaniem odegrali najważniejsza rolę w państwie. Niektórych, jak Jana III Sobieskiego bardzo chwalił, innych krytykował jak królów z dynastii Wettynów czy Stanisława Augusta Poniatowskiego. Starał się także ukazać przyczyny upadku państwa polskiego, wśród których wymieniał zbyt wielka rolę oligarchii szlacheckiej kosztem władzy króla oraz prześladowania religijne, które umożliwiły państwom ościennym łatwiejsze ingerowanie w wewnętrzne sprawy Polski.
W ten sposób w kolejnych numerach swojej gazety jej wydawca i redaktor przybliżył mieszkańcom historię Polski, państwa które zostało wymazane z mapy Europy ale którego naród nie dał o sobie zapomnieć, czego dowodem było nie tylko Powstanie Listopadowe ale to, że jego historia zainteresowała dziennikarza w małym śląskim miasteczku i skłoniła go do napisania jego historii.
Marek Żubryd
[i] Merzifonlu Kara Mustafa Paşa (ur. 1620 lub 1634/1635 w Merzifon, zm. 25.12.1683 w Belgradzie) – wielki wezyr Imperium Osmańskiego, protegowany sułtana Mehmeda IV, uczestniczył w kilku zwycięskich wyprawach wojsk tureckich, przyczynił się do ekspansji tureckiej w kierunku Europy Środkowo-Wschodniej. Kara Mustafa był synem oficera spahisów, wychowywał go wielki wezyr Mehmed Köprülü. W 1662 został kapudan paszą (admirałem) floty tureckiej, służył sułtanowi jako generał wojsk w wojnie przeciwko Polsce w roku 1672, negocjował pokój w Buczaczu po zdobyciu Podola.
[ii] Bitwa pod Chocimiem – bitwa stoczona 11.11.1673. Wojska koronne i litewskie pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego odniosły zwycięstwo nad wojskami tureckimi pod wodzą Husejna Paszy Dzięki błyskawicznemu szturmowi wojska polskie zdobyły obóz ze 120 działami i rozbiły pierwszą armię osmańską. Chocimska wiktoria, traktowana przez Polaków jako odwet za pokój buczacki, pozwoliła Sobieskiemu rok później wygrać elekcję i zasiąść na tronie Polski. D. Orłowski, Chocim 1673, Warszawa 2007.
[iii] Wysoka Porta, Porta Ottomańska – historyczne określenie na dwór, rząd lub ogólniej, na państwo tureckie jako całość za panowania sułtanów, szczególnie w kontekście dyplomatycznym. Nazwa pochodzi od wielkiej bramy do dzielnicy urzędowej w Stambule, budynku, w którym mieściła się siedziba wielkiego wezyra. Od tego określenia pochodzi także nazwa elitarnej straży sułtana — Jeźdźców Wysokiej Porty. W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1998, s. 1315.
[iv] Jan Krzysztof Gniński herbu Trach (ur. ok. 1625, zm. 1685) – podkanclerzy koronny w latach 1681-1685, wojewoda malborski w 1681 roku, wojewoda chełmiński w latach 1668-1681, podskarbi nadworny koronny w latach 1667-1668, poseł nadzwyczajny Rzeczypospolitej w Królestwie Francji w 1682 roku, ambasador Rzeczypospolitej w Imperium Osmańskim w latach 1677-1679, poseł Rzeczypospolitej w Królestwie Szwecji w 1667 roku, poseł Rzeczypospolitej w Królestwie Danii w 1667 roku.
[v] Pojawił się człowiek posłany przez Boga – Jan mu było na imię. J.1, 6; [w:] Pismo święte starego i nowego testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, opr. Zespól biblistów polskich, Poznań-Warszawa 1990, s. 1216.
[vi] August II Mocny, niem. August II der Starke, także August II Sas (ur. 12.05. 1670 w Dreźnie (według kalendarza juliańskiego), zm. 1.02.1733 w Warszawie) – syn Jana Jerzego III Wettyna i Anny Zofii Oldenburg, od 1694 elektor Saksonii jako Fryderyk August I (Friedrich August I.), w latach 1697–1706 i 1709–1733 elekcyjny król Polski; pierwszy król Polski z saskiej dynastii Wettynów.
[vii] Karol XII Wittelsbach, (ur. 17.06.1682 w Sztokholmie, zm. 30.11.1718 we Fredrikshald (ob. Halden), Norwegia) – król Szwecji od 1697 z niemieckiej dynastii Wittelsbachów, książę Palatynatu-Zweibrücken.
[viii] Fryderyk IV, (ur. 11.10.1671 w Kopenhadze, zm. 12.10.1730), król Danii i Norwegii od 1699, syn i następca Chrystiana V. Olaf Klose: Friedrich IV.. [w:] Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 5, Berlin 1961, s. 581.
[ix] Piotr I Aleksiejewicz Wielki, (ur. 30.05. /9.06.1672 w Moskwie, zm. 28.01./8.02. 1725 w Sankt Petersburgu) – car Rosji od 1689 roku, a od 1721 imperator.
[x] Bitwa pod Kliszowem – starcie zbrojne, które miało miejsce 19.07.1702 roku, w czasie III wojny północnej i zostało stoczone przez armię szwedzką króla Karola XII i wojska saskie Augusta II oraz wojska polskie pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Hieronima Augustyna Lubomirskiego. Podczas bitwy miały miejsce dwie nieudane szarże husarii. Przyjmuje się, że było to ostatnie wykorzystanie tej formacji w konflikcie zbrojnym.
[xi] Konstanty Władysław Sobieski herbu Janina (ur. 1.05.1680 w Warszawie, zm. 22.07.1726 w Żółkwi) – królewicz polski. W czasie III wojny północnej poparł starania brata Jakuba o koronę polską. Przybył do Oławy, skąd przez Wrocław chciał udać się do Rzeczypospolitej. 27.02.1704 przy wyjeździe z tego miasta został wraz z bratem aresztowany przez wysłanników Augusta II. Więziony do 1706 w twierdzy Pleissenburgu w Lipsku, później w Twierdzy Königstein. Uwolniony na mocy pokoju w Altranstädt. Wyjechał na Dolny Śląsk. Latem 1708 przybył do Stanisława Leszczyńskiego do Prus Królewskich. Elżbieta Sieniawska zaproponowała wówczas elekcję Konstantego zamiast restauracji rządów Augusta II. Jednak powrót tego ostatniego do kraju przekreśliły ten projekt. W 1711 Konstanty podejmował cara Piotra I w Jaworowie. W 1712 i w czasie konfederacji tarnogrodzkiej (1715-1716) wysuwano jeszcze jego kandydaturę do tronu polskiego, ale plany te spełzły na niczym. J. Poraziński, Konstanty Władysław Sobieski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, 2000, t. XXXIX, z. 4 s. 499-502.
Aleksander Benedykt Stanisław Sobieski herbu Janina (ur. 9.09.1677 w Gdańsku, zm. 19.11. 1714 w Rzymie) – królewicz polski, syn króla Jana III i Marii Kazimiery d’Arquien. 14.04. 1704 Aleksander ogłosił w Warszawie manifest oddalający zarzuty Wettyna o rzekomy spisek przeciwko niemu. Za kandydaturą Aleksandra Sobieskiego do korony polskiej opowiedzieli się wówczas król Szwecji Karol XII, prymas Michał Stefan Radziejowski i hetman wielki koronny Adam Mikołaj Sieniawski. Sam zainteresowany propozycję jednak odrzucił. J. Poraziński: Aleksander Benedykt Stanisław Sobieski, [w:] PSB, 2000, t. XXXIX, z. 4 s. 481-483.
[xii] Jakub Ludwik Sobieski, właściwie Ludwik Henryk Jakub Sobieski, zwany Fanfanikiem (ur. 2.11.1667 w Paryżu, zm. 19.12.1737 w Żółkwi) – królewicz polski, książę oławski w latach 1691-1737, starosta pucki, pretendent do tronów: polskiego, pruskiego, mołdawskiego i węgierskiego. Podczas wojny północnej zgłosił swoje pretensje do tronu polskiego. W 1703 roku przystąpił do konfederacji wielkopolskiej. W 1704 roku opowiedział się za detronizacją Augusta II Mocnego. Został oficjalnie uznany przez królów Prus i Szwecji za kandydata do korony polskiej. Przyjazd do Rzeczypospolitej pokrzyżowały mu jednak wojska saskie. Książę oławski został pojmany pod Wrocławiem i uwięziony w Saksonii. W latach 1704-1706 przebywał jako więzień stanu w zamkach Plleissenburg i Königstein. W tym czasie konfederaci zdecydowali się na elekcji powierzyć tron pro tempore Stanisławowi Leszczyńskiemu. J. Poraziński: Sobieski Jakub Ludwik, [w:] PSB, t. XXXIX, Warszawa – Kraków 2000, s. 490-496.
[xiii] Stanisław Bogusław Leszczyński herbu Wieniawa (ur. 20.10.1677 we Lwowie, zm. 23.02.1766 w Lunéville) – król Polski w latach 1704–1709 i 1733–1736, książę Lotaryngii i Baru w latach 1738–1766, wolnomularz. Po zajęciu Warszawy przez wojska szwedzkie w 1704, wroga królowi Augustowi II Mocnemu szlachta polska zawiązała konfederację warszawską i 16..02. 1704 r. zdetronizowała króla. Leszczyński, jako delegat konfederacji, spotkał się w kwietniu z królem szwedzkim Karolem XII w Lidzbarku Warmińskim. Szwedzki władca, doceniając jego wpływy w Wielkopolsce, wysunął go jako kandydata do tronu. Leszczyński początkowo złożył zobowiązanie, że koronę przyjmie jedynie w depozyt i przekaże ją Jakubowi Sobieskiemu. Obietnicy nigdy nie dotrzymał. 12.07.1704 sejm elekcyjny, zwołany w szwedzkim obozie wojskowym pod Warszawą, potwierdził formalnie wybór nowego króla. Proklamacji nie dokonał zgodnie z prawem zwyczajowym prymas Michał Stefan Radziejowski, lecz biskup poznański Mikołaj Święcicki. Dopiero jednak 4.10. 1705 został koronowany na króla Polski w kolegiacie św. Jana Chrzciciela w Warszawie przez arcybiskupa lwowskiego Konstantego Józefa Zielińskiego.
[xiv] Obecnie Halden w Norwegii
[xv] Elekcja 1764 – ostatnia wolna elekcja w dziejach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Odbyła się ona pod auspicjami wojsk rosyjskich, które utrzymywały porządek w kraju w czasie elekcji.
[xvi] W czasie elekcji pod Warszawą stacjonował 7 000 garnizon wojsk rosyjskich, które na sam czas elekcji zostały zastąpione wojskami prywatnymi Familii.
[xvii] Dysydenci – (od łac. dissideo – być sprzecznym; nie zgadzać się); Określenie dysydent powstało w 1573 w Polsce w czasie konfederacji warszawskiej i oznaczało początkowo zwolennika Reformacji[1]. W Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku dysydentami nazywano niekatolików, głównie protestantów, gdyż wyznawców prawosławia nazywano dyzunitami.
[xviii] 6.10.-20.11.1766 tzw. sejm Czaplica (od nazwiska marszałka sejmu podkomorzego łuckiego Celestyna Czaplica) odrzucił popierane przez Rosję żądania dysydentów, domagających się pełnej tolerancji i równouprawnienia. Zgodzono się jedynie na drobne ustępstwa, m.in. na wyjęcie spraw protestantów i dyzunitów spod jurysdykcji kościelnej.
20.03.1767 innowiercy za namową ambasadora rosyjskiego Nikołaja Repnina zawiązali konfederacje w Słucku (ewangelicy i dyzunici z marszałkiem Janem Grabowskim) i Toruniu (protestanci z marszałkiem Jerzym Wilhelmem Goltzem) przygotowując się do odzyskania siłą utraconych praw. Obie konfederacje oddały się pod opiekę Katarzyny II w imię obrony swobód politycznych i wyznaniowych.
Marzec-czerwiec 1767 Rosjanie skaptowali stronników wśród szlachty litewskiej i koronnej hasłami obrony katolicyzmu i złotej wolności. Wskutek tego powstawały lokalne związki i konfederacje (74 tys. osób)
[xix] Konfederacja generalna zawiązana 23.06.1767 roku w Radomiu, pod osłoną wojsk rosyjskich pułkownika Wasilija Carra w obronie dawnego ustroju Rzeczypospolitej, powstała w reakcji na zawiązanie konfederacji innowierczych (słuckiej i toruńskiej). 3.08.1767 roku wznowiona w Warszawie, trwała do 15 grudnia 1767 roku.
[xx] Józef II Habsburg (ur. 13.03.1741 w Wiedniu, zm. 20.02.1790 tamże) – cesarz rzymsko-niemiecki w latach 1765–1790, w czasie urzędowania wdrożył wiele reform dotyczących systemu podatkowego i szkolnictwa, wprowadził silne scentralizowane rządy, tolerancję religijną, ograniczył wpływy duchowieństwa i zniósł poddaństwo osobiste chłopów. H. Wagner: Joseph II, [w:] Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 10, Berlin 1974, s. 617–622
[xxi] W sierpniu 1769 w Nysie spotkał się potajemnie z Fryderykiem II, który określił cesarza mianem człowieka ambitnego, zdolnego podpalić cały świat. Spotkanie to w roku 1857 zostało przedstawione na obrazie przez malarza Adolpha Menzela. Begegnung Friedrichs II. mit Kaiser Joseph II. in Neisse im Jahre 1769. Jens Christian Jensen: Menzel, Adolph von. [w:] NDB). Band 17, Duncker & Humblot, Berlin 1994, s. 102–104
[xxii] Henryk Pruski, niem. Friedrich Heinrich Ludwig (ur. 18.01.1726, zm. 3.08.1802) – wódz pruski i dyplomata, młodszy brat króla Fryderyka II Wielkiego. Mąż Wilhelminy von Hessen-Kassel, z która wziął ślub 25.06.1752 r. W styczniu 1771 w rozmowie z księciem Henrykiem Pruskim generał Czernyszew jako zwolennik anektowania przez Rosję Inflant Polskich i części Białorusi, podsunął mu myśl zaboru biskupstwa warmińskiego przez Prusy[2]. Dalsze rozmowy na linii Berlin-Petersburg przeciągały się aż do 1772, gdyż Austria odżegnywała się od próby podziału Polski, rozpatrując jeszcze możliwość rozbioru Turcji, której tereny bardziej interesowały Austrię. Ostatecznie przeważył realizm polityczny – podział części ziem polskich między Rosję a Prusy był właściwie formalnością, chodziło już tylko o skonkretyzowanie wielkości zagarniętych terytoriów. Chester Verne Easum: Heinrich. [w:] NDB). Band 8, Berlin 1969, s. 383–385.
[xxiii] Nikołaj Wasiljewicz Repnin, (ur. 11.03. /22.03. 1734 w Petersburgu, zm. 12.05./24.05. 1801 w Rydze) – książę rosyjski, generał-feldmarszałek i dyplomata z rodziny Repninów, generał wojsk rosyjskich na Litwie w czasie powstania kościuszkowskiego 1794 roku, kierownik całej akcji przeciwko powstaniu od 3.05.1794 roku. Inicjator konfederacji innowierczych słuckiej i toruńskiej, później katolickiej konfederacji radomskiej (1767). W obliczu oporu części szlachty, Repnin ułożył nowy plan. Traktat gwarancyjny przegłosuje nie cały Sejm, lecz jego delegaci. Wybrał zdrajców, którzy za rosyjskie pieniądze i za urzędy przyjęli traktat. Posłów i senatorów, którzy najgoręcej protestowali, dotkliwie karano. Wojska rosyjskie plądrowały ich majątki lub je bezprawnie rekwirowały.
[xxiv] Sejm „Repninowski” – sejm skonfederowany, zawiązany pod węzłem konfederacji radomskiej, zajął się rewizją reform dokonanych przez sejm konwokacyjny w 1764. Odbył się w latach 1767-1768 w Warszawie jako sejm delegacyjny, w asyście oddziałów wojsk rosyjskich, które otoczyły miasto. Pierwsza sesja miała miejsce 5 października 1767. Po bezprecedensowym porwaniu przez Nikołaja Repnina przywódców konfederacji radomskiej: biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka, biskupa kijowskiego Józefa Andrzeja Załuskiego, hetmana polnego koronnego Wacława Rzewuskiego i jego syna Seweryna (przebywali na zesłaniu w Kałudze przez 5 lat) – sterroryzowany sejm doprowadził do równouprawnienia dysydentów. 26 lutego 1768 uchwalono na nim prawa kardynalne, potwierdzające dotychczasowe przywileje ustrojowe szlachty w Rzeczypospolitej. Sejm wprowadził też pewne reformy: szlachcic za zabójstwo chłopa miał być karany nie grzywną zwaną główszczyzną, jak dotychczas, lecz „utratą własnej głowy swojej”,zniesiono liberum veto na sejmikach szlacheckich, ograniczono je w Sejmie do materii status, uruchomiono mennicę, zgłoszono zamiar równouprawnienia innowierców i ograniczenia przywilejów kleru. Gwarantką tych postanowień została cesarzowa Rosji Katarzyna II i od tego czasu Rzeczpospolita stała się de iure protektoratem Rosji.
[xxv] Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko herbu Roch III (ur. 4.02.1746 w Mereczowszczyźnie, zm. 15.10.1817 w Solurze) – inżynier wojskowy, fortyfikator, generał lejtnant Wojska Polskiego i brevet generał brygady Armii Kontynentalnej, mąż stanu, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej.
[xxvi] W Lipsku Kościuszko mieszkał tylko przez dwa tygodnie, udając się następnie do Paryża. Starał się tam o uzyskanie pomocy Francji dla planowanego powstania, ale konkretnych zobowiązań nie uzyskał. Na początku 1793 roku wysłany został do Paryża. Przebieg układów z jakobinami ujawnił Charlesowi François Dumouriezowi, którego zdrada ujawniła plany emigracji polskiej państwom rozbiorowym. Po powrocie z Paryża do Drezna w czerwcu 1793 roku Kościuszko opracował koncepcję organizacji powstania narodowego. W formie instrukcji trafiła ona do kraju, gdyż tu miały być przeprowadzone odpowiednie przygotowania. Krajowy ośrodek sprzysiężenia miał nieco odmienny plan działania. Przedstawiony on został Kościuszce we wrześniu 1793 w Podgórzu koło Krakowa (obecnie jego dzielnica). Generał stwierdził, iż przygotowania są słabo zaawansowane, a warunki wybuchu powstania jeszcze niezbyt sprzyjające i odroczył jego rozpoczęcie na czas bliżej nieokreślony. W wyniku tego opóźnienia znaczna część wojsk polskich została zagarnięta kordonem rosyjskim lub uległa redukcji, roboty spiskowe wykryto, a insurekcja rozpoczęła się bezładnie.
[xxvii] Aleksandr Wasiljewicz Suworow, (ur. 13.11. /24.11. 1729 w Moskwie, zm. 6.05./18.05. 1800 w Sankt Petersburgu) – książę Italii, książę Sardynii, hrabia Rymnika hrabia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, rosyjski generalissimus (1798), marszałek polny Austrii. Przeprowadził rzeź ludności cywilnej w Izmaiłu i rzeź Pragi. Dowódca i teoretyk wojskowy. Był sławny ze względu na odniesione sukcesy militarne.
[xxviii] Bitwa pod Maciejowicami, stoczona 10.11. 1794 pod Maciejowicami pomiędzy wojskami polskimi dowodzonymi przez gen. Tadeusza Kościuszkę (naczelnika insurekcji) a wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Fiodora Denisowa i Iwana Fersena, zakończyła się klęską wojsk powstańczych i wzięciem do niewoli rannego dyktatora powstania.
[xxix] Po przełamaniu oporu obrońców Rosjanie dokonali masakry ludności cywilnej Pragi. W wyniku kilkugodzinnej fali mordów życie straciło około 20 tysięcy ludzi. Ten akt sterroryzował lewobrzeżną stronę Warszawy i skłonił stolicę do kapitulacji. Wojska powstańcze wycofały się na południe i 5 listopada całe miasto zostało zajęte przez Rosjan. Ówczesny ambasador brytyjski w Warszawie określił mord na cywilach jako ohydne, niepotrzebne barbarzyństwo. Dla uczczenia zwycięstwa cesarzowa Katarzyna II ustanowiła odznaczenie Krzyż za Zdobycie Pragi.
[xxx] Kościuszko zmarł w wieku 71 lat.
2 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!