Zaopatrzenie Świdnicy w wodę (cz. 3)

Prezentujemy trzecią część artykułu o zaopatrzeniu Świdnicy w wodę. Dwie pierwsze części można przeczytać tutaj: Zaopatrzenie Świdnicy w wodę (cz. 1) i Zaopatrzenie Świdnicy w wodę (cz. 2).

Nowy zakład wodociągowy, zbudowany sumptem 312 000 marek, powstał w przeciągu lat 1875 i 1876. Uruchomiono go w listopadzie 1876 roku⁴⁰. Na wyposażenie skromnego jeszcze parku maszynowego wchodziły jedna pompa i dwa kotły parowe. W kilka lat po oddaniu zakładu do użytku musiano unieruchomić urządzenie i poddać je naprawie, w związku z tym w 1884 roku zainstalowano nową pompę parową. W celu pozyskania wody wykorzystywano 3 studnie, gromadzące wodę z obszaru ponad 40 m². Dzięki naturalnej filtracji wód z Bystrzycy i studni (obszar zasobny w żwiry i piaski), woda transportowana bezpośrednio ze źródeł do zbiornika wykazywała bardzo niski stopień zanieczyszczenia. Jeszcze w 1901 roku wywiercono osiem nowych studni głębinowych o głębokości maksymalnej 36,5 m; kolejnych osiem w latach 1911 – 13. Od tego czasu ilości wody pozyskiwanej ze studni pokrywały całkowicie zapotrzebowanie mieszkańców, dlatego odstąpiono od uzdatniania wody pochodzącej bezpośrednio z Bystrzycy. Na przestrzeni lat 1878-1903⁴¹ zanotowano znaczny wzrost zapotrzebowania na wodę bieżącą (ze 170 000 m³ do 380 000 m³)⁴². Wówczas lokalna fabryka kotłów i urządzeń cukrowniczych Främbs & Freudenberg dostarczyła zakładowi wodociągowemu nową wysokociśnieniową pompę, która była w użyciu jeszcze do 1936 roku.

W ten sposób rozwiązano problem niedoboru czystej wody. Aby zaś zapewnić dostateczne jej ciśnienie w rurociągach, w 1877 roku wybudowano wieżę wodociągową, popularnie zwaną „wieżą ciśnień”. Projekt nowej budowli hydrotechnicznej nakreślił miejski architekt Heydrich. Wieża stanęła przy ówczesnej Croischstrasse (obecnie ul. Nauczycielska), w II poł. XIX wieku funkcjonującej jeszcze jako Aussere Croischstrasse, nawiązując w ten sposób do okresu istnienia umocnień miejskich⁴³. Wodę kierowano rurociągiem o średnicy 290 mm do zbiornika o objętości 175 m³, który znajdował się na wysokości 6 piętra w nowo wybudowanej wieży. Poniżej niego, na wysokości 5 piętra zamontowano jeszcze drugi zbiornik (85 m³). Wysokość, na jakiej ulokowano zbiorniki (do 1903 roku wieża mierzyła 32,22 m), oraz ich pojemność umożliwiły uzyskać znaczne ciśnienie, zdolne doprowadzić wodę rurociągami o łącznej wówczas długości 40 kilometrów nawet na ostatnie piętra kamienic czynszowych.

Na parterze wieży ciśnień ulokowano w owym czasie biura, pomieszczenie magazynowe oraz stację kontroli poziomu wody w zbiornikach. Na 1, 2 i 3 piętrze znajdowały się mieszkania dla urzędników administracji budowlanej, ponieważ „zakład wodociągowy podlegał wtedy jeszcze pod miejski urząd budowlany”⁴⁴.

Prawdopodobnie pod koniec XIX wieku w wieży ciśnień zamontowano elektryczny sygnalizator, który znacznie uprościł kontrolę poziomu wody w zbiornikach. Wcześniej wyglądało to zupełnie inaczej. Strażnik pilnujący poziomu wody w górnym zbiorniku (175 m³) miał obowiązek zawiadomić o zbyt niskim względnie zbyt wysokim poziomie wody, dając znak (informujący o poziomie wody) pracownikowi zakładu wodociągowego poprzez wystawienie chorągiewki z okien górnych pięter wieży ciśnień. Planowano jeszcze usprawnić proces komunikacji pomiędzy wieżą a zakładem, instalując telegraf, dzięki któremu w porę można byłoby zawiadamiać zwłaszcza o pęknięciach rur bądź pożarze, co zapobiegłoby marnotrawstwu wody.

W 1902 roku przystąpiono do robót budowlanych w wieży wodociągowej przy ul. Nauczycielskiej. Całą konstrukcję znacznie podwyższono, a w uzyskanej dobudowanej części zamontowano nowy zbiornik o pojemności 500 m³. W ten sposób budowla osiągnęła wysokość ca. 57 m. Sylwetka wieży ciśnień nie zmieniła się od tego czasu po dziś dzień. Inwestycję zrealizowano na podstawie projektu miejskiego architekta Schramma, który m.in. był odpowiedzialny za projekt budynku Ewangelickiej Szkoły Ludowej dla Dziewcząt przy Grabenstrasse, ob. II LO przy ul. Równej 11.

Na początku XX wieku wodociąg zasilał jeszcze 28 studni publicznych w mieście. Liczono się jednak już wtedy z tym, iż mieszkańcy, widząc korzyści i zalety nowego wodociągu oraz mając na uwadze o wiele lepsze warunki sanitarne wynikające z korzystania z wody bieżącej, będą decydować się na doprowadzenie go do wnętrz budynków. Nie należy zapominać, iż bezpośredni dostęp do wody miał duże znaczenie w przypadku gaszenia pożarów, jakie nierzadko występowały w mieście⁴⁵. Olejowe i gazowe oświetlenie uliczne czy lampy naftowe w prywatnych domach były częstą przyczyną zaprószeń ognia. Dopiero 21 grudnia 1907 roku w Świdnicy po raz pierwszy popłynął prąd elektryczny, oświetlając pierwszy w mieście sklep, a w styczniu 1908 roku na niektórych ulicach i placach rozbłysły lampy elektryczne⁴⁶.

Wydajnie pracująca stacja wodociągowa na Łąkach Kraszowickich oraz nowa wieża ciśnień przy ul. Nauczycielskiej w pełni zastąpiły pracę stacji wodociągowej na Placu Ludowym. W związku z panującą modą końca XIX-go wieku na publiczne łaźnie, również w Świdnicy w 1893 roku pojawiły się głosy, aby utworzyć taką instytucję. Magistrat starał się zaoszczędzić na budowie nowego obiektu i wychodząc naprzeciw oczekiwaniom obywateli miasta, postanowił urządzić łaźnię w byłej maszynowni stacji wodociągowej przy pl. Ludowym. Obiekt uroczyście oddano do użytku 3 września 1900 roku. W ofercie znalazły się m.in. kąpiele w wannie bądź pod prysznicem, relaks w łaźni rzymskiej, saunie, zabiegi, masaże. Liczba 1121 odwiedzających w pierwszym miesiącu jej działalności zdawała się potwierdzić potrzebę sygnalizowaną przez lokalną społeczność⁴⁷.

Powracając do wodociągu witoszowskiego. Pełnił on jeszcze swoją funkcję w latach trzydziestych XX wieku. Wprawdzie wydajność jego była niska, jednak do 1905 roku doprowadzał on wodę do niektórych studni publicznych w mieście, a po otwarciu miejskiej łaźni zasilał baseny kąpielowe. Najdłużej, bo do 1934 roku zaopatrywał w wodę studnie na terenie ogródków działkowych „przy Czarnej Drodze”⁴⁸. Suche i upalne lata sprawiały, że ilości wody transportowanej przez rurociąg były bardzo niskie. Latem 1932 roku źródła wpływające do Brunnenhausu wyschły. Zarząd ogródków działkowych poważnie rozważał kosztowną inwestycję podłączenia się do miejskiej sieci wodociągowej. Decyzja ostatecznie zapadła w 1934 roku – rurociąg witoszowski zakończył swój ponad 200 letni żywot⁴⁹.

Tomasz Grudziński

39. W początkach XX wieku szczególną popularnością wśród mieszkańców miast cieszyły się specjalnie przygotowane tereny do plażowania i zażywania kąpieli (tzw. Licht-, Luft- und Sonnenbad). W Świdnicy, dzięki staraniom towarzystwa ds. zdrowia jak i towarzystwa krzewienia kultury fizycznej, wystarano się w 1906 r. o utworzenie terenu rekreacyjnego, położonego nad brzegiem Bystrzycy przy obecnej ul. Bokserskiej: W. Schirrmann, Chronik…, str. 213.

40. Według relacji Schuberta, zakład oddano do użytku w 1877 roku: Schubert, Bilder…, str. 420.
41. W 1878 roczne zużycie wody wyniosło 170 000 m3, a już na początku XX wieku (1903) wzrosło do 380 000 m3.
42. Na przełomie 1923/24 zapotrzebowanie na wodę wynosiło już 520 000 m3, zaś 1937/38 – ponad 1 200 000 m3.
43. Wielu ulicom poza murami miejskimi, będącymi przedłużeniem ulic wewnątrz twierdzy, nadawano ich nazwy, dodając przedrostek „Aussere” – „zewnętrzna”. W ten sposób do 1945r. obecna ulica Kościelna funkcjonowała jako Aussere Kirchstrasse. Obecna ul. Waleriana Łukasińskiego nazywana była dawniej Aussere Köppengasse. W licznych źródłach pisanych dotyczących historii miasta sprzed 1867r. obecna ulica Wałbrzyska nosi nazwę Aussere Bögenstrasse alias Aussere Bögengasse, choć żadna z nazw nie została przyjęta przez lokalną administrację. Do końca II wojny światowej funkcjonowała jako Waldenburgerstrasse. Podobnie postąpiono w przypadku Aussere Croischstrasse, do 1945r. funkcjonującej jako Croischstrasse.
44. Fragment relacji kierownika Paula Müllera.

45. Na początku XX wieku w mieście naliczono 62 hydranty. Do 1932 roku ich liczba wzrosła do 311.
46. H.D. Brachmann, Straßenbeleuchtung. (=Bilder aus der Geschichte der Stadt Schweidnitz. Gratisbeilage zur Tägliche Rundschau für Mittelschlesien), Schweidnitz L. Heege, ca. 1935.
47. Schirrmann, op. cit. – str. 196.
48. Tereny działkowe przy ul. Tenisowej.

49. H.D. Brachmann, Wasserversorgung der Stadt. (=Bilder aus der Geschichte der Stadt Schweidnitz. Gratisbeilage zur Tägliche Rundschau für Mittelschlesien), Schweidnitz L. Heege, ca. 1935.

11 LIKES