Press "Enter" to skip to content

Czechy – historia wsi do 1945 r.

Spread the love

Wieś Czechy, leżąca w pobliżu Jaworzyny Śląskiej, w szerokim łuku rzeki Pełcznicy, która w pobliżu wsi wpada do Strzegomki, należy do najstarszych wsi powiatu świdnickiego. Wzmiankowano ją już w 1163 r. jako „Chehi”. Nazwa wsi jest dość wyjątkowa i wskazuje na początki tej osady.

Prawdopodobnie w okresie wojen polsko-czeskich o Śląsk w miejscu tym osadzono jeń­ców czeskich wziętych do niewoli, którzy odtąd zajmować się mieli uprawą roli. Wykluczyć natomiast można tłumaczenie tej nazwy od czeskiej placówki wojskowej ze względu na brak strategicznego znaczenia tego miejsca w okresie wczesnego średniowiecza. W II połowie XII w. wieś wchodziła w skład wielkich posiadłości ziemskich hrabiów ze Strzegomia i Pożarzyska (tzw. Strzegomitów). Jeden z członków tego rodu hrabia Gniewomir podarował dochody z tej wioski na rzecz fundowanego przez niego kościoła św. Piotra w Strzegomiu. W 1202 bądź 1203 r. jego syn Ingram podarował wieś joannitom w Strzegomiu. Odtąd przez całe stulecia historia wsi była nierozerwalnie związane z dziejami tego ośrodka miejskiego. Po najeździe mongolskim 1241 r. wieś przeniesiono na prawo niemieckie, wymierzając na nowo jej po­wierzchnię i osadzając tu kolonistów niemieckich.

Sklep Grüttnera, wieża nieukończonego kościoła ewangelickiego, szkoła ewangelicka oraz zabudowania gospodarcze folwarku. Pocztówka z ok. 1910 r.

Areał pól tej miejscowości liczył 846 ha i należał do najlepszych na obszarze całego powiatu. Warto dodać, że wieś przenoszono na prawie flamandzkim (czyli średzkim), gdzie nadzielane łany miały wielkość około 16 ha. Po­szczególni chłopi otrzymywali jednak po 1 ½ łana, co może świadczyć o tym, że część are­ałów wsi porośnięta była w owym czasie jeszcze lasem, który dopiero należało wykarczować. Przypuszczalnie w Czechach osadzono 20 chłopów, którzy przybyli tu z Niemiec. Owych 20 gospodarstw chłopskich wymienia się jeszcze w spisie z 1785 r. Ich liczba zatem nie zmie­niła się przez całe wieki. W południowej części wsi, która przyjęła formę wielodrożnicy, wi­docznej na dokładnych mapach do dnia dzisiejszego, założono dobro rycerskie, a zatem fol­wark z siedzibą rycerską. Już w 1255 r. wieś przestała należeć do strzegomskich joannitów, a wśród jej właścicieli pojawiają się rycerze świeccy. Długa jest lista dziedziców wsi. W 1342 r. należała do Gottfrieda von Girlachstein, następnie w 1351 r. do rycerza Tammo Rime. Ko­lejnym właścicielem był Güntzel von Keuschberg, który w 1396 r. sprzedał wieś rycerzowi Sanderowi von Grunau. W początkach XV wieku wieś rozpadła się na trzy duże działy ma­jątkowe. Wśród licznych ówczesnych właścicieli napotykamy tu również na świdnicką rodzinę patrycjuszowską Schwenkenflegel.

W połowie XV wieku wszystkie trzy majątki w Czechach zostały ponownie skupione w jednym majątku, który spoczywał w ręku rycerskiej rodziny von Czirn. Wdowa po Hansie von Czirn, który zmarł w 1463 r., sprzedała w rok później całą wieś Nikolausowi von Warnsdorf. Kolejni właściciele, zmieniający się jak w kalejdoskopie wywodzili się z rodów: von Nostitz, von Seidlitz (1467 r.), von Zedlitz (1499 r.), von Schellendorf (1500 r.), von Czirnau (1509 r.), ponownie von Seidlitz (od 1535 r.). W 1548 r. wieś przeszła w ręce sta­rosty księstwa świdnicko-jaworskiego Matthesa von Logau, który na swych majątkach (m. in. Piotrowice Świdnickie), w tym również w Czechach, zaprowadził reformację w duchu nauki Marcina Lutra. Warto w tym miejscu wspomnieć, iż pod względem przynależności parafial­nej mieszkańcy Czech należeli do kościoła w pobliskim Pastuchowie.

Piekarnia i sklep Tilgnera, browar oraz gorzelnia, wieża nieukończonego kościoła ewangelickiego z 1873 r. oraz szkoła ewangelicka.
Pocztówka z ok. 1900 r.

Wojna trzydziestoletnia (1618-1648) przyniosła zniszczenia we wsi, lecz należały one do najmniejszych w skali całego powiatu; spalono tu jedynie folwark należący do majątku rycerskiego. Już w 1667 r. zniszczenia wojenne zostały nadrobione. Właścicielem wsi był w owym czasie Heinrich von Poser, który należał do Kościoła Pokoju w Świdnicy i który prowadził otwartą walkę z kontrreformacją. Z kolejnych właścicieli wsi okresu nowożytnego wymienić należy rodziny: von Zedlitz (1691 r.), von Hochberg (cały wiek XVIII). W 1840 r. wieś i majątek zakupił radca handlowy ze Świebodzic Kramsta. Został on uszlachcony, a spadkobiercami majątku jej córki Marie von Kramsta, znanej z licznych fundacji (m.in. budowy kościoła ewangelickiego w Pastuchowie, do którego należeli również mieszkańcy wsi Czechy), byli członkowie rodziny von Wietersheim­-Kramsta, których siedzibą był pałac w Morawie. W ich rękach majątek w Czechach spoczywał do 1945 r. Warto dodać, że w 1885 r. wieś Czechy liczyła 715 mieszkańców (616 ewangelików i 98 katolików), zaś w majątku rycerskim mieszkało 71 osób (48 ewangelików i 23 katolików). W tym czasie rozpoczęto również budowę kościoła ewangelickiego, której nigdy nie ukończo­no (obecnie przebudowano go na kościół katolicki). W okresie III Rzeszy dokonano zmiany nazwy wsi z „Tschechen”, na „Friedrichsrode”, zaś po drugiej wojnie światowej wieś nazywano początkowo Czechinią.

Sobiesław Nowotny

(Fragment książki „Leksykon historii wsi powiatu świdnickiego do 1945 r.”. Ilustracje pochodzą z albumu „Miasto i gmina Jaworzyna Śląska na dawnych pocztówkach”)

16 LIKES

Skomentuj jako pierwszy!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Mission News Theme by Compete Themes.