W pierwszej połowie XVIII w. Śląsk, należący wówczas do monarchii habsburskiej, przeżywał okres względnego spokoju i dobrobytu. Gdy w 1740 r. na tronie Prus zasiadł Fryderyk II Hohenzollern zdobycie tej prowincji stało się dla niego pierwszym celem, jaki sobie wyznaczył na drodze do wzmocnienia państwa.
Wkroczenie 16 grudnia 1740 r. wojsk pruskich na Śląsk zapoczątkowało trwające wiele lat wojny, w które było zaangażowane szereg państw. Armia pruska była wówczas jedną z najsilniejszych w Europie. Jeszcze w okresie panowania króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I wprowadzono kantonalny system rekrutacji, który nawiązywał do stosowanego później powszechnego obowiązku wojskowego.
Należy zaznaczyć, że nie został jednak całkowicie zarzucony werbunek przymusowy. Powoływani pod broń rekruci byli od sześciu do dwunastu miesięcy intensywnie szkoleni i w tym okresie wszczepiano im zasady ślepego posłuszeństwa. Znane jest pochodzące z tego czasu powiedzenie dotyczące armii pruskiej, że żołnierze powinni bardziej się bać przełożonego niż wroga na polu bitwy. Ówczesna dyscyplina była ściśle związana z taktyką walki polegającej na wykonywaniu skomplikowanych manewrów przy równoczesnym prowadzeniu ognia ciągłego w zwartym szyku. Po zakończeniu szkolenia większość żołnierzy była zwalniana i stanowiła rezerwę powoływaną na okresowe ćwiczenia, bądź też w czasie wojny.
Znaczne zmiany nastąpiły w kadrze oficerskiej, gdyż zerwano z praktyką sprzedawania patentów i zastosowano zasadę awansowania ludzi najbardziej zdolnych. Już na kilka lat przed wybuchem wojny siedmioletniej odbywały się wielkie manewry, w czasie których pozorowano działania bojowe i analizowano różne warianty rozwiązań taktycznych. Podstawową jednostką taktyczną piechoty stanowił batalion, który liczył, w zależności od tego czy byli to muszkieterzy, fizylierzy czy też grenadierzy oraz czy był on utworzony na „starej”, „średniej” bądź „nowej” stopie od 594 do 900 żołnierzy. W toku bitwy wojska były uformowane linearnie i prowadziły ogień ciągły od prawego do lewego skrzydła. Dowództwo pruskie zerwało ze stosowaną wówczas powszechnie taktyką zachowawczego i asekuracyjnego prowadzenia działań bojowych. Dzięki agresywnej i odważnej, stojącej niekiedy na pograniczu ryzyka taktyce Fryderyk II mógł przetrwać okres koalicji antypruskiej.
Głównym przeciwnikiem Prus w wojnach śląskich była armia austriacka, która dążyła do odzyskania utraconego Śląska. Była ona równie liczna, lecz zorganizowana i dowodzona według tradycyjnych wzorców.
Zakończona zwycięstwem wojsk pruskich w 1745 r. II wojna śląska nie oznaczała zaprzestania walki o tą prowincję. Okres przeszło dziesięcioletniego pokoju Prusy i Austria wykorzystały do przygotowania się do decydujących zmagań. Dla Fryderyka II ważnym zadaniem było ściślejsze powiązanie nowo zdobytej prowincji z Prusami. O znaczeniu Śląska świadczy fakt, że dostarczał on 1/3 dochodów państwa pruskiego, a ponadto jego ludność musiała wypełniać świadczenia na rzecz stacjonującej na nim 35-tysięcznej armii. Polityka taka nie przysparzała władzom popularności wśród mieszkańców i jedynie część dolnośląskiej szlachty dzięki przywilejom nadanym przez króla ściślej związała się z dworem w Berlinie.
Pokonana Austria nie zamierzała zrezygnować z utraconej prowincji. Okres pokoju obie strony wykorzystały do prowadzenia intensywnych przygotowań do wojny oraz do zawierania sojuszy. W przededniu III wojny śląskiej uformowały się dwie koalicje, w których trzon stanowiły z jednej strony Austria, Francja i Rosja, a z drugiej Prusy i Anglia.
Zaatakowanie 30 sierpnia 1756 r. przez Prusy, bez wypowiedzenia wojny, Saksonii rozpoczęło III wojnę śląską (zwaną też wojną siedmioletnią). Do koalicji antypruskiej dołączyła Szwecja, a Sejm Rzeszy w Ratyzbonie ogłosił wojnę przeciwko Prusom. Po stronie Prus opowiedziała się Anglia i kilka mniejszych państewek niemieckich. Porównanie stosunku sił wskazywałoby na nieuniknioną klęskę Prus, które mogły, wystawić wspólnie z sojusznikami ok. 230 tysięcy żołnierzy przeciwko ponad 400-tysięcznej armii stron przeciwnych. Jednakże rozpoczęta wojna zakończyła się wbrew przewidywaniom dopiero po 7 latach podpisaniem 15 lutego 1763 r. pokoju na zamku myśliwskim w Hubertsburgu w Saksonii, gdzie Austria ostatecznie zrezygnowała ze Śląska.
Jednym z ostatnich epizodów wojny siedmioletniej była bitwa pod Burkatowem i Lutomią, dwoma miejscowościami w powiecie świdnickim. Na początku 1762 r. obie koalicje były już wyczerpane przeciągającą się wojną. W kwietniu tego roku główne siły austriackie pod dowództwem feldmarszałka Leopolda von Dauna były rozlokowane w pobliżu Świdnicy, dodatkowo niewielka armia pod komendą generała Becka znajdowała się na Górnym Śląsku. Ogółem Austriacy posiadali na Śląsku 88 tysięcy żołnierzy.
W tym okresie 78-tysięczna armia pruska stacjonowała w pobliżu Wrocławia i Brzegu oraz na Górnym Śląsku, gdzie znajdował się nieduży korpus w sile 6 batalionów i 15 szwadronów. Forpoczty głównych sił pruskich dochodziły do Kątów Wrocławskich, Kobierzyc i Grodkowa. Na tych pozycjach wojska pozostawały do połowy maja, kiedy to feldmarszałek Daun nakazał oddziałom austriackim przesunąć się w kierunku Wrocławia. Zajęły one umocnione pozycje od Pyszczyńskiej Góry (góra w pobliżu wsi Pyszczyn w powiecie świdnickim) po Sobótkę. Równocześnie Austriacy prowadzili intensywne prace nad umacnianiem twierdzy świdnickiej, którą zdobyli w 1761 r., wykorzystując do tego miejscową ludność. Po zajęciu twierdzy świdnickiej powiększyli załogę twierdzy do 9 tysięcy żołnierzy.
Stosunek sił w wojnie siedmioletniej zdecydowanie się zmienił na korzyść Prus po śmierci 5 stycznia 1762 r. cesarzowej Rosji – Elżbiety, córki cara Piotra I. Jej następcą został Piotr III (pochodził z niemieckiego rodu Holstein-Gottrop). Był synem Anny – pierwszej córki cara Piotra I oraz Karla Fryderyka von Holstein. Piotr III od 1745 r. mieszkał w Rosji, gdzie przeszedł na prawosławie. Jego żoną została niemiecka księżniczka Zofia Anhalt-Zerbst (późniejsza caryca Katarzyna II). Nowy władca Rosji był wielbicielem króla Prus Fryderyka II i wbrew interesom Rosji porzucił sojusz z Austrią i zaproponował Prusom pokój i przymierze wojskowe (słynny „Cud domu brandenburskiego”). W dniu 5 maja 1762 r. zawarto układ pokojowy na mocy którego Fryderyk II odzyskał zajęte przez Rosjan Prusy Wschodnie i Pomorze. Dodatkowo car odesłał pruskich jeńców oraz obiecał przysłanie posiłkowego korpusu wojsk rosyjskich w sile 20 tysięcy żołnierzy. W zamian poprosił o Order Orła Czarnego oraz dowództwo pruskiego regimentu piechoty. Również Szwecja zawarła z Prusami pokój. W dniu 30 czerwca 1762 r. rosyjski korpus posiłkowy pod dowództwem generała Zachara Grigorjewicza Czernyszewa połączył się z armią Fryderyka II. Sprzymierzone wojska osiągnęły liczebność 80 tysięcy żołnierzy. Tymczasem Austria już w 1762 r. w wyniku trudności finansowych spowodowanych przeciągającą się wojną była zmuszona zmniejszyć armię o około 20 tysięcy żołnierzy. W wyniku tych zmian sytuacja stała się korzystna do podjęcia przez Fryderyka II planów ofensywnych.
Armia austriacka feldmarszałka Dauna w sile 61 tysięcy żołnierzy znajdowała się w końcu czerwca 1762 r. nadal na umocnionych pozycjach pomiędzy Pyszczyńską Górą i Sobótką. Wykorzystując zmianę układu sił król pruski postanowił ją zaatakować. 1 lipca jego wojska ruszyły w kierunku stanowisk austriackich i ku swojemu zdziwieniu zastały je opuszczone. Okazało się, że feldmarszałek Daun na wiadomość o ruchach wojsk pruskich przemieścił armię na nowe pozycje (znajdowały się na Pogórzu Wałbrzyskim – w pobliżu Modliszowa, Witoszowa i Świebodzic).
Głównym zamiarem Fryderyka II w rozpoczętej kampanii wojennej było zdobycie twierdzy świdnickiej obsadzonej przez Austriaków. Aby go zrealizować musiał wyprzeć wojska Dauna z umocnionych pozycji w górach i dopiero później mógł przystąpić do oblężenia twierdzy. Obawiając się ataku frontalnego na dobrze umocnione stanowiska nieprzyjaciela Fryderyk II postanowił obejść stacjonujące w pobliżu Świebodzic lewe skrzydło armii Dauna. Manewr ten miał wymusić wycofanie się jej spod Świdnicy. Feldmarszałek Daun odgadł jednak plan króla i wysłał oddziały pod dowództwem generała Brentano w celu osłonięcia tyłów armii. Rankiem 6 lipca 1762 r. doszło do bitwy pod Strugą, podczas której korpus generała Brentano zadał wojskom pruskim znaczne straty. Mimo porażki Fryderyk II postanowił kontynuować obejście armii austriackiej i wysłał część wojsk pod dowództwem generała Wieda w kierunku wsi Czarny Bór.
W odpowiedzi feldmarszałek Daun zmienił 7 lipca pozycje swojej armii. Zajęła ona stanowiska w górach od wsi Podlesie koło Wałbrzycha po Złoty Las w pobliżu Świdnicy. Przez Złoty Las przebiegały łukiem, dwu i trzykrotne linie zasieków obsadzone przez Chorwatów służących w armii austriackiej.
Szczególnie ważny odcinek znajdował się na północny zachód od Bystrzycy Górnej. Został on umocniony zasiekami oraz sześcioma dużymi i wieloma mniejszymi szańcami. Znajdowało się tu dziesięć batalionów wojska, dowodził nimi generał Okelli. Ponadto głównodowodzący armią austriacką nakazał usypać dwa szańce w górach na północny zachód od Lutomi Górnej. Zostały one obsadzone 18 lipca dwoma batalionami wojska. Wszystkie szańce posiadały mocne przedpiersia, palisady (ze stanowiskami na karabiny) oraz głęboką suchą fosę. Tak przygotowane pozycję obronne Austriacy uważali za nie do zdobycia. Na części z nich umieszczono artylerię. Główna kwatera feldmarszałka Dauna znajdowała się w Jedlince. Dla zabezpieczenia łączności z Czechami rozlokowano w pobliżu Unisławia Śląskiego rezerwowy korpus wojsk. Zaplecze armii osłaniał generał Brentano, który po bitwie pod Strugą przemaszerował pod Mieroszów.
Cdn.
Witold Nawalicki & Wiesław Rośkowicz
9 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!