Kamienica przy ulicy Długiej 1, efektownie dominująca nad południowo-wschodnim narożnikiem świdnickiego Rynku nie miała do tej pory szczęścia u historyków, a jej dzieje nie zostały opisane. Z uwagi na jej stosunkowo młody wiek – wzniesiono ją pod koniec XIX wieku – nie wzbudzała takiego zainteresowania, jak inne, bardziej „antyczne” domy na starówce. Wydawało się też, że analiza skąpych źródeł nie przyniesie jakichś szczególnych odkryć dla tego miejsca i domów, jakie się nam nim wznosiły. Nic bardziej mylnego! Z kart historii udało się wyłowić fascynujące informacje dotyczące tego miejsca, włącznie z zapomnianą dziś nazwą, który posiadał dom na tej działce niegdyś stojący!
Zanim przejdziemy jednak do przedstawienia tych historii, warto dokonać pewnego podsumowania na płaszczyźnie dawnego nazewnictwa domów w Świdnicy, tj. tych, które posiadały swoją nazwę, a do tych zaliczyć musimy już także kamienicę przy ulicy Długiej 1. Oprócz tych nazw, które także współcześnie funkcjonują na zasadzie historycznej tradycji i dotyczą z reguły kamienic w Rynku, na łamach Świdnickiego Portalu Historycznego opisaliśmy kilkanaście domów, które były niegdyś znane pod swoimi znanymi nazwami. Dziś są one zapomniane, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby wspólnoty mieszkaniowe wróciły do starej tradycji i zaczęły używać tych nazw. Tak się stało na przykład w odniesieniu do niedawno wzniesionego domu przy ulicy 1 Maja, który został nazwany Pod Złotym Bocianem, w nawiązaniu do nazwy gospody, która znajdowała się dokładnie w tym miejscu, w nieistniejącym już budynku (czytaj tutaj: Cieszy nas „przylot” Złotego Bociana).
Takich nazw pochodzących od dawnych gospód, przy okazji opisywanych na Świdnickim Portalu Historycznym domów, jest znacznie więcej. Są to między innymi domy przy (czytaj tutaj): Wrocławska 2 – „Złota Gwiazda” odnaleziona!, Długa 22-24: Pod Trzema Różami (cz. 2), Równa 14 (cz. 2): Pod Trzema Polakami, Różana 7 (cz. 4): Gospoda Pod Palmą, Westerplatte 12: Gwiazdy zamiast Jednorożca (cz. 2) – Pod Białym Jednorożcem, potem Pod Trzema Gwiazdami; Kościelna 9: Zapomniana gospoda (cz. 2) – Pod Złotym Konikiem, potem Pod Złotym Krukiem; „Czarny Kogut” na Wrocławskiej (cz. 1) – Wrocławska 14, „Pod Niebieskim Szczupakiem” (cz. 2) – Wrocławska 8 czy „Pod Zielonym Drzewem” (cz. 1) – Wrocławska 6. Inne nazwy pochodzą od funkcji, jakie konkretne domy niegdyś pełniły lub od nazw własnych: Długa 37: Dwór Biskupi, Św. Małgorzaty 1-2: Quisisana (cz. I), Długa 6: Dzieje „Rzepichy”. Kilka nazw zaproponowaliśmy sami, na podstawie odnalezionych atrybutów lub fragmentu dziejów danego budynku, charakterystycznych dla niego – Bohaterów Getta 2-12: Dom pod Złotą Igłą? (cz. 3), Wałbrzyska 1 – Dom pod Preclem (cz. 1), Franciszkańska 9: Pod Kotwicą (cz. 3). Do tych wszystkich domów dołączyć należy także kamienicę przy ulicy Długiej 1, która także może mieć nazwę, dziś zapomnianą, a nawiązującą do niezwykle ważnej funkcji, jaką pełniła w dawnych czasach. Zanim jednak ją zaprezentujemy, trzeba się krótko zająć najwcześniejszymi dziejami miejsca, gdzie dziś budynek się wznosi.
Wschodnia pierzeja świdnickiego Rynku w swojej obecnej linii zabudowy została chyba wzniesiona najpóźniej, ze wszystkich pierzei świdnickiej starówki. Przez długi czas uważano, że jej przesunięcie względem obecnych ulic Trybunalskiej i Bohaterów Getta, które w pierwotnej parcelacji tej części miasta łączyły się bezpośrednio z Rynkiem, miało nastąpić po wielkim pożarze miasta w 1313 roku. Świdnicki historyk Heinrich Schubert tak pisał o tym fakcie:
Kiedy jednak i z jakiego powodu nastąpiła w tym miejscu ta zmiana? Ponieważ po totalnym pożarze miasta z 1313 r. jatki mięsne, które pierwotnie znajdowały się w ratuszu, postanowiono przenieść między ulice Wysoką [Kazimierza Pułaskiego] i Długą, dlatego też musiano w tym rejonie uzyskać nową przestrzeń, co było możliwe jedynie dzięki przesunięciu do przodu całej wschodniej strony Rynku. Podczas gdy wcześniej można było, idąc od strony ulicy Kraszowickiej [Trybunalskiej] przejść ówczesny plac targowy w prostej linii wzdłuż owej ściany Rynku i dojść do ulicy Piotrowej [Bohaterów Getta], tak obecnie ta prostolinijna droga została zatarasowana poprzez ciąg domów wybudowanych przy ulicy Długiej. Wydarzenie to poświadcza dokument z 1 lipca 1321 r., w którym mówi się o izbie łaziebniczej przy ulicy Długiej, która leżała między domem szpitalnym [niem. Spittelhof] (tzn. domem należącym do szpitala) i istniejącymi już jatkami mięsnymi; w dokumencie tym mówi się wyraźnie: „gdzie obecnie (a zatem nie we wcześniejszym czasie!) stoją trzy domy naprzeciwko ulicy Kraszowickiej”.
Schubert był wyrazicielem poglądu dość mocno zakorzenionego w historiografii Świdnicy. Inne zdanie na temat położenia wschodniej pierzei Rynku mają współcześni badacze, którzy swoją tezę o jej powstaniu opierają na cząstkowych badaniach sondażowych architektoniczno-archeologicznych. Według Małgorzaty Chorowskiej i Czesława Lasoty:
Po pierwsze, w badaniach reliktów zabudowy średniowiecznej zachowanej wokół ratusza i w jego obrębie nie natrafiono na pozostałości żadnych starszych jatek. (…) Po trzecie, rozplanowanie bloku zabudowy ograniczonego ulicami Środkową, Pułaskiego, Daleką i Długą zostało od początku dostosowanego obecności tam jatek. (…) Układ murów granicznych, piwnic i zabudowy w omawianym kwartale wykształcił się z całą pewnością po wzniesieniu wolnostojących jatek, co miało miejsce najpóźniej w 1284 r. [Chorowska. Lasota – Kamienica mieszczańska w Świdnicy].
Usytuowanie jatek w ciągu obecnej ulicy Środkowej miało stać się więc według wrocławskich naukowców bezpośrednią przyczyną przesunięcia wschodniej pierzei Rynku o blisko 50 metrów. Jest to jednak oparte także na fakcie, że nie odnaleziono zachowanych reliktów ewentualnej, pierwotnej zabudowy pierzei wschodniej, wzdłuż obecnej ulicy Środkowej, jeszcze sprzed okresu usytuowania w tym miejscu jatek. O ile kwestia początku wznoszenia budynków w obecnej linii zabudowy pierzei wschodniej jest jak najbardziej do przyjęcia na okres ok. 1320 roku, o tyle nie należy odrzucać poglądu o istnieniu zabudowy wcześniejszej tej pierzei w miejscu późniejszych jatek i obecnej ulicy Środkowej.
Ta na obszarze pomiędzy obecnymi ulicami Środkową, Długą i Rynkiem musiała powstać przed tym rokiem, skoro trzy budynki (dziś Długa 3-5-7) wymieniane są już w 1321 roku. Przy czym nie wiadomo do końca, czy nie są to obiekty powiązane z zabudową jatek miejskich, a nie domami bezpośrednio związanymi ze wschodnią pierzeją Rynku. Te ostatnie nie istniały jeszcze bowiem w 1330 roku, kiedy między jatkami a ratuszem nie było jeszcze domów w linii zabudowy pierzei wschodniej.
Zapewne w I dekadzie XIV wieku dokonano parcelacji obecnej wschodniej pierzei, wytyczając na całej jej długości siedem równych parceli o wymiarach 50 x 200 stóp, frontem zwróconych do Rynku. Ta pierwotna parcelacja w późniejszych wiekach uległa zakłóceniu, stąd mamy w tej pierzei kamienice wąskie – dziś Rynek 13,14,18, zajmujące około połowy pierwotnej szerokości parceli a także działkę zajmującą 1,5 szerokości pierwotnych parceli. To na niej wznosi się obecnie kamienica przy ulicy Długiej 1.
Nie tylko proces zabudowy tej części Rynku stanowi problem, ale także ustalenie jej pierwotnych właścicieli. Wielokrotnie wspominaliśmy przy opisach innych świdnickich domów o bardzo skromnej bazie źródłowej dla najstarszego okresu dziejów Świdnicy. Są to między innymi księga ławnicza z lat 1377-1380 oraz księga podatkowa z 1379 roku. Zapisy w nich są jednak bardzo lakoniczne i wielu przypadkach pozwalają jedynie na stawianie hipotez w zakresie parceli i ich właścicieli w XIII i XIV wieku, a szczególnie dokładnego umieszczenia poszczególnych domów w topografii miasta. Księga podatkowa z 1379 roku wymienia jako właściciela ostatniego domu w opisie tej części Rynku – magistra Leonarda (łac. Magistris Leonhardis domus) – uczonego lub nauczyciela, którego nie udało się zidentyfikować. Problem w tym, że jego dom czy też parcela opisana jest jako ostatni dom w okolicach tzw. podcieni zielonych i ulicy Długiej (łac. in circulo Krautmarkt et Longa Platea). Nie ma więc pewności, czy chodzi na pewno o naszą parcelę i dom na niej stojący.
Wrocławski historyk Mateusz Goliński w swojej publikacji Wokół socjotopografii późnośredniowiecznej Świdnicy jako właścicieli domu przy obecnej Długiej 1, którą identyfikuje z dawną lokalizacją Langstrasse 1-3) wymienia Margrite Stobenerinne, Nyclosa Stobenera oraz Hannosa Meyera, do którego należeć miał – Skrawek z szybem z tyłu Kanyngysera. To ostatnie stwierdzenie to przykładowy zapis z księgi ławniczej, określający położenie parceli względem własności innych osób. Ta lokalizacja jest o tyle problematyczna, że Nyclos Stobener znany jest jako właściciel jednego z domów na środku pierzei wschodniej Rynku.
Pierwszego, bezsprzecznie pewnego właściciela parceli i domu przy obecnej Długiej 1 wymienia księga podatkowa z 1471 roku. Był nim Hieronymus Demut. Być może był on tożsamy z noszącym to samo imię i przydomek Hieronymusem (Jeronimus) Demutem ławnikiem miejskim w latach 1441/1442, 1446/1447, 1449/1450 oraz radnym miejskim w latach 1447/1448. Zważywszy jednak na fakt, że godności ławników i radnych uzyskiwało się raczej w dojrzałym wieku, właścicielem naszego domu mógł być noszący takiej same imię syn radnego Demuta. Wspomniana księga podatkowa zawiera informację o czterech domach na tej parceli. Prawdopodobnie chodzi o dom główny, skierowany frontem do Rynku oraz jakieś pozostałe, niewielkie domy na tyłach parceli. Właścicielem jednego z nich był Franz Fritßschken, o którym nie znaleziono żadnych bliższych informacji.
Cdn.
Andrzej Dobkiewicz & Sobiesław Nowotny
18 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!