Jest w Świdnicy miejsce, gdzie 90 lat temu wznosiła się piękna kamienica o starej, barokowej formie. Owo piękno nie uratowało jej jednak przed wyburzeniem jeszcze przed II wojną światową. Na jej miejscu, średnio dziś zagospodarowanym znajduje się obecnie skwer. Nigdy w tym miejscu nie powstał już żaden budynek, jedynym elementem małej architektury był kiosku RUCH-u, stojący tu przez wiele lat, a wizualnych doznań dostarczała w powojennej rzeczywistości wielka reklama na niezbyt zadbanej elewacji sąsiedniego budynku, w której na dziko zaczęto wykuwać różnego rodzaju otwory okienne. To tu znajdował się jeden z najbardziej znanych na Śląsku domów towarowych z materiałami i konfekcją ubraniową, firma Sölter & Starke [tu można przeczytać pierwsze cztery części opracowania: Grodzka 24 (cz. 1): Dom przy murze, Grodzka 24 (cz. 2): Dwa odkrycia, Grodzka 24 (cz. 3): Dziwna przybudówka, Grodzka 24 (cz. 4): Sölterowie – zasłużeni i zapomniani].
Jeżeli rodzina Sölter była twórcami podwalin pod późniejszy dom handlowy i wielką firmę wysyłkową, przydając jej również pewnego rodzaju splendoru i mocno reklamowanej na przełomie XIX/XX wieku tradycji, o to przedstawiciele rodziny Starke w niezwykle dynamiczny sposób ją rozwinęli, chociaż także dość szybko zlikwidowali jej działalność.
Wspomnieliśmy już, że pokrewieństwo członków rodzin Sölter i Starke i miało swój początek około 1878 roku, kiedy siostra Friedricha Söltera, późniejszego Honorowego Obywatela Świdnicy – Marie Auguste Bertha Sölter wyszła za mąż za Adolfa Starke.
Członkowie rodziny Starke, podobnie jak Sölter, byli ludnością napływową. Niestety, w źródłach jest o nich mniej informacji niż o ich wspólnikach. Nie mamy pewności skąd wywodziła się rodzina Starke. Najstarszy z odnalezionych przodków świdnickiej linii tej rodziny, nieznany z imienia Starke, mieszkał w Bonn i był lekarzem wojskowym. Ożenił się z bliżej nieznaną Amalie o polsko brzmiącym nazwisku rodowym Maschky. W II połowie XIX wieku został przeniesiony na Śląsk do twierdzy w Srebrnej Górze, gdzie także pełnił funkcję lekarza. Musiało to nastąpić po 1852 roku, bowiem właśnie wtedy – 6 listopada, urodziło się w Bonn jedyne znane dziecko tej pary – syn Adolf Starke.
To właśnie Adolf rozwinął działalność firmy F. Sölter & Starke na wielką skalę. Zanim jednak do tego doszło, młodość spędził z rodzicami być może w Srebrnej Górze, skąd niedaleko miał do Świdnicy. Nie wiemy, gdzie młody Adolf pobierał nauki (nie ma go w spisie uczniów, którzy ukończyli świdnickie gimnazjum) i gdzie terminował w zawodzie kupieckim. Być może doświadczenia nabywał w firmie Johanna Friedricha Söltera, gdzie mógł poznać swoją przyszłą żonę. W każdym razie w 1878 roku zawarł związek małżeński z najstarszą z córek Friedricha, którą była – Marie Auguste Bertha Sölter. Zastanawiający jest fakt, że w księgach parafialnych kościoła ewangelickiego w Świdnicy, nie ma zapisu o tym ślubie, który teoretycznie z uwagi na pochodzenie i wyzwanie panny, powinien odbyć się w Kościele Pokoju. Najprawdopodobniej ślub odbył się poza Świdnicą, być może w Srebrnej Górze, gdzie stacjonował ojciec pana młodego.
Będąc zięciem Söltera – Adolf Starke zaangażował się mocno w działalność firmy, której 100-lecie istnienia obie rodziny wspólnie obchodziły w 1887 roku. Jak się wydaje Adolf stopniowo przejmował kierowniczą rolę, a inwestując własny kapitał stał się wspólnikiem w spółce, która odtąd nosiła nazwę F. Sölter & Starke. Początkowo działalność firmy prowadzony była przy ówczesnej Hohstrasse 18 co potwierdzają reklamy z tego okresu, między innymi z 1884 roku, którą prezentujemy obok. Okazało się jednak, że Adolf Starke świetnie rozwinął firmę, która prowadziła interesy daleko poza granicami Śląska. Pod koniec lat 80. XIX wieku dynamicznie rozwijająca się firma nie mogła dalej funkcjonować w ciasnych pomieszczeniach, zapewne zatylnich domów przy Hohstrasse 18 (obecnie Kazimierza Pułaskiego 14). Adolf Starke postanowił więc zakupić obszerną kamienicę przy Grodzkiej 24 z dużą parcelą ciągnącą się wzdłuż zlikwidowanych dawnych umocnień miejskich, w miejscu których wytyczono nową ulicę Ritterstrasse (obecnie Marii Konopnickiej). Najprawdopodobniej to właśnie Adolfowi Starke, który na Grodzkiej 24 ulokował rodzinną firmę, należy przypisać przebudowę i rozbudowę nieruchomości. Patrząc na rozmach inwestycji, raczej nie dokonał tego poprzedni właściciel parceli i domu – Carl Knorr ze Świdnicy, który był rentierem i nie miał żadnego powodu rozbudowywać nieruchomości na parceli.
Starke przebudował częściowo kamienicę główną, dostosowując na potrzeby domu handlowego parter, gdzie wykuł obszerne witryny. Pewnego rodzaju barokizacji, nawiązującej do stylu elewacji frontowej domu, dokonał na elewacji bocznej. Wieńczyła ją okazała, ozdobna kratownica z nazwą firmy, a narożnik budynku zdobiła niewielka wieżyczka, na której znajdował się zegar. Pod wieżyczką, na wysokości I piętra znajdowała się ogromna płaskorzeźba, przedstawiająca tkacza przy pracy, a nawiązująca w ten sposób do sukienniczych początków firmy z czasów Söltera. Przebudowane zostało także poddasze kamienicy od strony bocznej elewacji, którą teraz zdobił mansardowy dach z dużymi oknami o ozdobnych obmurowaniach. Wzniósł także obszerne budynki zatylnie, które wykorzystywane były na potrzeby firmy. Pod klientów odwiedzających magazyn zagospodarowany został także dziedziniec, gdzie z czasem pojawiła się nawet fontanna. W opisie parceli w księdze podatkowej z lat 1895/1896 zapisano, że na parceli znajdowały się:
A – budynek główny z bocznym skrzydłem
B – budynek murowany, przylegający do terenu zajmowanego przez instytucje powiatowe (to dzisiejsza przychodnia Ars Medica)
C – wozownia i stajnie
Przebudowa musiała rozpocząć się w 1890 roku i zakończyć przed 1893 rokiem, z tego bowiem okresu pochodzi najstarsza znana reklama, ukazująca całość zabudowy na parceli przy Grodzkiej 24. Motyw ten był bardzo często wykorzystywany w reklamach firmy. Wspomniana karta reklamowa z 1893 roku była dołożona do jednego z wydań berlińskiej gazety Berliner Zeitung, co świadczy o rozmachu z jaką rozwijał firmę Adolf Starke. Grafiki ukazujące wygląd firmy F. Sölter & Starke, powtarzające się na kilkunastu reklamach i papierach firmowych, w bardzo szczegółowy sposób pokazując wielkość firmy i stanowią dziś bezcenną ikonografię, dotyczącą kamienicy przy Grodzkiej 24. Niestety, nie była ona – jej elewacja frontowa umieszczana na kartkach pocztowych. Na kilku z nich widoczna jest przede wszystkim boczna elewacja i to fotografowana z dość dużej odległości.
Żona Adolfa Starke – Marie Auguste Bertha z domu Sölter urodziła siódemkę dzieci:
* 23.10.1879 – Friedrich „Fritz” Adolf Starke
* 24.11.1880 – Georg Paul Starke
* 27.01.1882 – Max Richard Starke
* 21.02.1883 – Gustav Adolf Starke
* 10.12.1887 – Otto Martin Wilhelm Starke
* 25.10.1889 – Carl Victor Starke
* 20.07.1891 – Else Marie Starke
Adolf Starke angażował się w prace parlamentu miejskiego i działalność społeczną. W 1905 roku pod jego kierunkiem na promenadzie u stóp Wzgórza Riebela, założono fontannę. To on był inicjatorem zaprojektowania jej w formie skalistych ozdób, przypominających grotę.
W 1909 roku 57-letni Adolf Starke przekazał zarządzanie firmom swoim dwóm synom – Friedrichowi Adolfowi Starke, nazywanemu przez rodzinę „Fritz” oraz Maxowi Richardowi Starke. W zapisie pominięto jednocześnie starszego brata Maxa – Georga Paula, o którym nie wiemy nic pewnego. Mógł umrzeć w młodym wieku lub wyjechać ze Świdnicy i nie być zainteresowanym kontynuowaniem rodzinnej tradycji. Firma nadal świetnie prosperowała. Żyjący w tych czasach świdnicki kronikarz Wilhelm Schirrmann, który zapewne nie raz dokonywał zakupów u Söltera i Starkego, tak w 1911 roku opisywał stan firmy:
(…) W 1906 roku [od red. Pomyłka Schirmanna powinno być w 1909 roku] jego śladem ruszyli również Fritz i Max Starke, jego dwaj synowie, którzy przejmowali wyroby tekstylne na sprzedaż i do ich dalszej wysyłki. Oprócz handlu hurtowego kwitnie obecnie również handel detaliczny tej firmy. Materiały sukiennicze na ubiory dla mężczyzn nadal stanowią główny artykuł sprzedaży. Materiały na stroje dla kobiet, trykotaże i wyroby pończosznicze, obrusy i bielizna wysyłane są również w dużych przesyłkach, tym bardziej iż firma ta jest dostawcą największych niemieckich stowarzyszeń konsumenckich, Stowarzyszenia Gospodarczego Niemieckich Nauczycieli, Stowarzyszenia Pocztowego, Stowarzyszenia Oszczędnościowego i Stowarzyszenia Pożyczkowego, jak również Związku Stowarzyszeń Pretendentów do Stanowisk Wojskowych. Zatrudnionych w firmie jest 11 kupców, względnie pomocników handlu, 4 praktykantów, 2 służących, 5 panien i jeden pisarz kontroli nad klientami.
Wydawało się, że nic nie zakłóci pomyślności firmy, jednak na horyzoncie zaczęły gromadzić się ciemne chmury, a seria tragicznych zdarzeń zatrzęsła posadami firmy i w konsekwencji przyczyniła się do jej upadku.
Pierwsze z tych zdarzeń miało miejsce 13 lutego 1911 roku. Jak zanotowano w aktach Urzędu Stanu Cywilnego w Świdnicy, tego dnia o godzinie 6.45 przed południem (wcześnie rano) zmarł w wieku 60 lat i 6 miesięcy Adolf Starke. Znaleziony został martwy w swoim mieszkaniu na ulicy Grodzkiej 24. Przyczyną śmierci było… samobójstwo przez powieszenie. Nie znaleziono żadnej informacji w źródłach, co skłoniło Adolfa Starke do takiego kroku. Czy była to choroba, depresja, a może zabójstwo? Być może kiedyś uda się dotrzeć do jakichś materiałów na ten temat. Jak zanotowano pozostawił wdowę i pięcioro dorosłych dzieci. Pochowany został kilka dni później na cmentarzu przy Kościele Pokoju.
Tragiczna śmierć Adolfa Starke był początkiem utraty przez tą rodzinę wysokiej pozycji społecznej i ostatecznego upadku firmy o 150 letniej tradycji.
Cdn.
Andrzej Dobkiewicz & Sobiesław Nowotny
Opracowanie powstało w ramach projektu w otwartym konkursie Starostwa Powiatowego w Świdnicy na realizację zadań publicznych w zakresie kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego w krajoznawstwa w 2023 roku.
7 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!