Wieś Gruszów założono na surowym pniu w okresie wielkiej kolonizacji Śląska na prawie niemieckim, czyli w latach 1241-1350. Po raz pierwszy wspomniano ją źródłowo w 1369 r. Gruszów stanowił wówczas jedno dobro rycerskie z pobliskimi Stefanowicami. Do podziału tego majątku na dwie odrębne wioski doszło dopiero w 1550 r.
Nie znamy pierwotnej wielkości wsi, lecz po danych z czasów nowożytnych można wnioskować, iż początkowo siedziało tu zaledwie czterech chłopów, którzy gospodarowali na 4 łanach i 6 prętach ziemi, czyli na około 450 morgach. Resztę ziemi posiadał rycerz, który był zarazem właścicielem tutejszego folwarku. Jednakże i w tym wypadku nie posiadamy informacji, aby określić wielkość przynależnej mu ziemi. Przypuszczać należy, iż posiadał on jednak gros gruntów ornych w tej wiosce. Pierwszym znanym ze źródeł właścicielem wsi był Petsche von Reichenbach (1369 r.), który pozostawił ten majątek jako oprawę wdowią swej małżonce Katarzynie. Pod koniec XIV wieku wieś należała do Janka von Chotiemitza, który w 1393 r. za zgodą swej żony Margarethe i jej siostry Dorothei, odsprzedał ją mieszczanom świdnickim Nickelowi i Franzkowi Tscheche. Przypuszczać należy, iż w schyłkowym okresie średniowiecza wieś należała do rożnych rodów patrycjuszowskich miasta Świdnicy. Niestety nie posiadamy bliższych informacji dla tego czasokresu. W tym czasie na terenie wsi istniał zamek wodny, który stał w miejscu obecnego pałacu. Jego budowla w obecnym kształcie pochodzi z I poł. XX wieku. Na jego istnienie (być może wieża rycerska?) wskazują elementy gotyckiej kamieniarki użyte wtórnie przy budowie nowej siedziby szlacheckiej w tej miejscowości. Kolejni właściciele wsi znani są dopiero z okresu nowożytnego. W 1550 r. Gruszow należał do rycerza Christopha von Temmericz, który posiadał również pobliskie Stefanowice. W majątku wysiewano łącznie 14 małdratow zboża, zaś chłopi za użytkowanie ziemi płacili 5 talarów i 42 srebrne grosze czynszu dziedzicznego. Wieś przynosiła właścicielowi roczny dochód rzędu 377 guldenów (wg obecnej wartości około 450 tys. zł).
W 1576 r. Gruszów był własnością Ernsta von Zedlitza, pana na Wilkowie. Najprawdopodobniej to on nakazał przeprowadzić we wsi reformację w duchu nauki dr. Marcina Lutra. Jej mieszkańcy należeli w owym czasie do kościoła w Pszennie. W późniejszym czasie podlegali pod parafię w Marcinowicach. Kolejnymi właścicielami wsi byli: George von Seidlitz (1594 r.), Hans von Schindel (1619 r.), następnie Georg von Taubadel. Podczas wojny trzydziestoletniej wieś została niemal doszczętnie zniszczona, o czym świadczy informacja z 1641 r.: „Gruszów całkowicie zburzony”.
Prawdopodobnie największych zniszczeń dokonali tu żołnierze cesarscy pod dowództwem Albrechta von Wallensteina. Wieś leżała bowiem na zapleczu obozu umocnionego wojsk cesarskich, który ciągnął się w 1632 r. wzdłuż doliny Piławy, od Krzyżowej aż po Wilków, Niegoszów i Panków. Interesujące jest, iż relacja z 1641 r. wspomina o pierwszych próbach odbudowy wsi – zdołano bowiem odbudować cztery gospodarstwa chłopskie. Do 1652 r. podniosło się ze zgliszcz kolejnych pięć zabudowań. Koniec wojny trzydziestoletniej był zarazem początkiem sporów granicznych między właścicielem Gruszowa – panem von Taubadel, a jezuitami, którzy przejęli majątki w Marcinowicach i Śmiałowicach, skonfiskowane mocą edyktu cesarskiego protestantowi Danielowi Czepce von Reigersfeld. Procesy między obiema stronami ciągnęły się aż po lata 80. XVII wieku.
Pod koniec XVII wieku Gruszów należał do Hansa Ernsta von Schweinichen, właściciela zamku Świny. W 1684 r. zamierzał on odsprzedać wieś zakonowi jezuitów, jednakże transakcji kupna nie zatwierdził Urząd Królewski w Jaworze, prawdopodobnie z obawy, aby majętność zakonna nie stała się w tym rejonie zbyt duża. Znamy listę właścicieli z późniejszego okresu. Gruszów znajdował się w ręku następujących rodzin: von Czettritz (1707 r.), von Bredow (1733 r.), von Hohendorf (1778 r.), von Stryk (1785 r.).
Pod koniec XVIII w. wieś składała się z folwarku rycerskiego, 15 gospodarstw zagrodników, 3 chałupników i liczyła 139 mieszkańców. W 1825 r. wieś stała się własnością rodziny von Dresky, która gospodarowała tu do 1945 r. Majątek rycerski obejmował wówczas 270 ha. Przed wybuchem II wojny światowej katolicy z Gruszowa należeli do parafii w Śmiałowicach, zaś ewangelicy do kościoła ewangelickiego w Zebrzydowie. Warto wspomnieć, iż w tutejszym pałacu ukryto w okresie II wojny światowej zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, w tym liczne starodruki i rękopisy.
Sobiesław Nowotny
7 LIKES
Skomentuj jako pierwszy!