Zapomniane nazwy topograficzne Świdnicy (cz. 2)

W nielicznych, starych księgach podatkowych zachowanych dla Świdnicy z okresu średniowiecza, znaleźć możemy nazwy topograficzne różnych miejsc i obiektów w naszym mieście, które nie tylko dziś są całkowicie zapomniane, ale i już 200-300 lat temu wyszły z użycia. Pierwszą część artykułu opublikowaliśmy tutaj: Zapomniane nazwy topograficzne Świdnicy (cz. 1).

Wiele spośród nazw, które pojawiają się na łamach krótkiego spisu czynszowego, zachowanego w najstarszej księdze czynszowej miasta, założonej z rozkazu księcia świdnickiego Bernarda, zapisanych zostało w łacińskiej formie. Uwaga ta jest o tyle istotna, bo  niektóre z nich nie pojawiają się we wcześniejszych źródłach historycznych i nie wiadomo, czy na łacinę tłumaczone były z języka niemieckiego, czy też z języka polskiego, używanego jeszcze w owym czasie w Świdnicy, o czym wspominaliśmy w poprzednich artykułach.

Dla przykładu, wobec terenu leżącego przed bramą Ściętych (niem. Köppentor), stojącą niegdyś u wylotu ulicy Franciszkańskiej na plac św. Małgorzaty, użyto nieznanego skądinąd określenia: „ante valvam fratrum minorum”, czyli „przed bramą braci minorytów (franciszkanów)”. Bramę tę zatem w najdawniejszym okresie nazywano franciszkańską, od stojącego w owym czasie przy ul. Franciszkańskiej klasztoru franciszkanów. Nazwa ta jednak była krótkotrwała i wkrótce zarzucono ją dla niemieckiej Kapphintor, a następnie Köppentor – bramy Ściętych lub Straceńców (od niem. köppen, köpfen = ścinać głowę). Odkrycie to rozwiewa też wszelkie wątpliwości w kwestii pochodzenia nazwy od nie wspominanego nigdy w źródłach, a rzekomo istniejącego w pobliżu bramy kościoła, czy też kaplicy św. Jakuba, co sugerował swego czasu Edmund Nawrocki.

Spis czynszowy wymienia również nazwy innych bram miejskich. Brama Dolna, której nazwa utrwaliła się zapewne w tej formie dopiero po ponownym zasiedleniu i rozbudowie przedmieść w okolicach dzisiejszej ulicy Westerplatte jako Niedertor, nazywana jest w spisie „valva Richenbach” – a zatem „brama Dzierżoniowska”, od nazwy najbliżej położonego miasta, skąd prowadziła droga przechodząca przez jej wrota.

Warto dodać, że podobnie nazywano już w owym czasie, a zatem w połowie XIV wieku, samą drogę, która prowadziła na Dzierżoniów – ulicą Dzierżoniowską (plathea usus Richenbach, drogą zwaną dzierżoniowską, czy też prowadzącą w kierunku Dzierżoniowa). Brama Witoszowska, stojąca u wylotu obecnej ul. Łukowej na Plac Grunwaldzki, wymieniona została pod nazwą „valva bougendorf”, a zatem bramy skierowanej na Witoszów. W późniejszym czasie utrwaliła się ona w skróconej formie, jako „Bögentor”, co mogłoby prowadzić do nieporozumień i sugerować, iż brama pochodzi od łuków. Ponieważ skróconą nazwą określano w późniejszym czasie ulicę Bögengasse – pierwotnie Bögendorfer Gasse = plathea bougendorf – dało to asumpt do błędnego przetłumaczenia jej po 1945 r. na Łukową. Jej nazwa powinna brzmieć jednak „ulica Witoszowska” (sic!), gdyż zarówno ulica, jak i brama miejska stojąca na jej zakończeniu określana była mianem wsi, której zmierzała. Wsi o tyle ważnej w dziejach miasta, iż to właśnie tam znajdowały się obszary Lasu Mieszczańskiego, należącego do Świdnicy już w XIII wieku. Również prawo patronatu nad tamtejszym kościołem związane było z parafią św. Stanisława i św. Wacława w naszym mieście.

Podobnie rzecz się miała z bramą Kraszowicką (stała przy wylocie ul. Trybunalskiej na Aleję Niepodległości) i ulicą o tej samej nazwie, która w spisie wspomniana została jako ta, która wychodzi w kierunku Kraszowic – „plathea croswiz exeundo”. W okresie nowożytnym nazywano ją w skróconej formie Kroschgasse lub Kroischgasse, a nie Kroischwitzgasse, jak należałoby rozumieć jej pierwotne brzmienie.

Brama Strzegomska (stała w pobliżu obecnego klubu NOT-u) występuje w spisie jako „valva strigonie”. I jej nazwa ewoluowała z czasem przybierając nawet formę Striegentor, podczas gdy jej pierwotna niemiecka forma brzmieć powinna Striegauertor (ew. Striegauer Tor).

Interesujące są również nazwy kilku ulic występujących w obrębie spisu. I one zanotowane zostały pod łacińskimi określeniami. Pierwsza z nazw, występująca na obszarze Dolnego Miasta to „plathea piscatorum”, czyli uliczka Rybaków. Dotychczas w oparciu o badania Heinricha Schuberta, sądzono, iż po raz pierwszy pojawia się ona dopiero w 1378 r. W okresie nowożytnym utrwaliła się jej niemiecka forma „Fischergraben” = Rybacki Rów lub „Am Fischergraben” = Nad Rybackim Rowem.

Druga to z kolei „plathea figulorum” – uliczka Garncarzy. Nie wiadomo jednak, czy jest ona tożsama z uliczką Żydowską, czyli obecną Budowlaną.

Warto dodać, że wśród obiektów wspomnianych w wykazie czynszowym pojawiają się również dwa kamienne mosty: „pontus lapideus circa leprosos” (most kamienny w pobliżu trędowatych) oraz „pontus lapideus usus pulczin” (most kamienny w kierunku Boleścina). Pierwszy z nich, zbudowany na Bystrzycy, nazywany w późniejszym okresie mostem Piaskowym, pojawia się  co prawda w źródłach już w 1323 r., jednakże wówczas nie wspomina się o tym, iż był kamienny. Dopiero ów spis czynszowy wyraźnie nazywa go kamiennym. Drugi przerzucony był ponad nurtami rzeki Pilawy (w miejscu tym stoi obecnie most betonowy).

Sobiesław Nowotny

14 LIKES